Czy właściwości czystka są przereklamowane? Zobacz, na co pomaga naprawdę, czy jest rakotwórczy i które negatywne opinie o nim są fałszywe

Czystek to krzew rosnący w w suchych i kamienistych regionach Morza Śródziemnego i stąd nazywany też „kamienną różą”. Najczęściej wykorzystywanym gatunkiem w ziołolecznictwie jest czystek kreteński (Cistus creticus lub C. incanus). Niewiele osób wie, że jego listki i gałązki są źródłem pięknie pachnącej żywicy o nazwie labdanum, przy czym do tego celu stosuje się też czystek ladanowy (Cistus ladanifer). Inne odmiany, również stosowane tradycyjnie w regionach, gdzie akurat rosły, to C. monspeliensis, parviflorus, apenninum czy salvifolius.

Zobacz, jakie kadzidła i aromatyczne żywice są zdrową opcją dla szkodliwych kadzidełek indyjskich.

O cennych właściwościach czystka pisał już Dioskourydes, grecki lekarz i botanik z początku naszej ery. On także wymieniał kilka gatunków czystka, których używano do leczenia dolegliwości i chorób.

Kwiaty czystka ucierane w winem stosowano jako lek na niestrawność, kolki i zakażenie jelit, a nakładane na skórę wspierały gojenie zainfekowanych ran. Wdychane substancje lotne pomagały pozbyć się łożyska po porodzie. Działanie czystka opisywano też jako rozgrzewające, łagodzące ból ucha (w mieszance z wodą i miodem) oraz przeciwdziałające wypadaniu włosów – zwłaszcza w połączeniu z winem, mirrą i olejkiem mirtowym.

Zioło stosowano też jako środek przeciwbólowy, przeciwkaszlowy oraz moczopędny. Znano także jego działanie przeciwpasożytnicze, które dziś przypisywane jest zawartości kwasu galusowego (wchodzi w skład garbników) o właściwościach ściągających, a także zmniejszających przekrwienie i obrzęk błon śluzowych oraz skóry, jak również działających przeciwzapalnie i antybakteryjnie.

Zobacz też: Czystek to pożyteczne zioło i ładna roślina ozdobna, którą można uprawiać samodzielnie.

Dziś wiemy, że wiele z opisywanych właściwości czystka to prawda, co potwierdzają badania naukowe. Dzięki nim poznaliśmy też znacznie więcej jego zastosowań, np. jako składnik przeciwwirusowych środków chroniących błonę śluzową jamy ustnej, gardła i nosa przed wnikaniem i rozprzestrzenianiem wirusa grypy i koronawirusa, a także podobnych patogenów oddechowych.

Co naprawdę wiadomo na temat działania czystka? Czy powszechnie krążące opinie na jego temat to fakty czy mity? Zobacz, ile jest w nich prawdy, a które stwierdzenia są fałszywe.

To największy mit na temat czystka, ponieważ dla zioła tego wykazano działanie antyrakowe m.in. w stosunku do linii komórkowych raka jajnika, szyjki macicy, piersi, trzustki czy czerniaka. Zawdzięcza je głównie antyoksydantom, m.in. kwasom fenolowym i flawonoidom, które zapewniają właściwości przeciwzapalne, a także wpływają na „sterowanie” procesami chroniącymi przed powstawaniem komórek nowotworowych, takimi jak przeżywalność, ograniczenie namnażania, programowana śmierć, hamowanie ukrwienia nieprawidłowych tkanek, działanie enzymów odtruwających czy obronę ze strony układu odpornościowego.

W dostępnych badaniach na kulturach tkanek nie wykazano toksyczności wyciągu z czystka, w tym negatywnych zmian dotyczących ich namnażania się i przeżycia czy funkcjonowania.

Tolerancja czystka jest bardzo dobra i słabe napary mogą otrzymywać już niemowlęta. W badaniach z udziałem ochotników dawka 220 mg suszonego zioła dziennie wywoływała mniej efektów ubocznych niż placebo, w innych wykazano, że wypada pod tym względem lepiej niż zielona herbata.

Choć pytanie o to często się powtarza, produkty z czystkiem nie zostały wycofane i są stale dostępne w sprzedaży. Informacji o tym nie ma w historii ostrzeżeń publicznych GIS z ostatnich dwóch lat, nie można też znaleźć ich w Internecie. Jeśli nawet tak się zdarzyło, miało to miejsce wiele lat temu.

Główny Inspektorat Sanitarny regularnie wycofuje ze sprzedaży najróżniejsze produkty, warto jednak pamiętać, że dotyczy to zwykle tylko konkretnych partii wyrobów, a bywa związane nie tylko z wadami samego asortymentu, ale np. z jego nieprawidłowym oznakowaniem.

Do picia czystka nie ma przeciwwskazań innych niż alergia na tę konkretnie roślinę, która jest rzadka. Mogą przyjmować go również kobiety w ciąży, karmiące i dzieci powyżej 3. miesiąc życia – w przypadku innych ziół często można podawać je dopiero w wieku kilku lat.

Kuracje roślinne zawsze należy konsultować z lekarzem w przypadku przewlekłego stosowania leków i chronicznych chorób. Mogą bowiem zmieniać przebieg schorzenia i jego leczenia, co zwykle jest skutkiem poprawy parametrów świadczących o nieprawidłowościach w organizmie.

Lecznicze odmiany rośliny, a zwłaszcza czystek kreteński, wywołują efekt hepatoochronny w organizmie, czyli chronią wątrobę przed uszkodzeniami i procesami chorobowymi. Wynika to z silnego działania przeciwutleniającego jego związków czynnych. Hamują one m.in. nadmierną peroksydację tłuszczów, która promuje stan zapalny i sprzyja rozwojowi miażdżycy, a także innych składników. Wykazano, że zmniejszają niszczące działanie na komórki wątroby nie tylko stresu oksydacyjnego, ale także czynników toksycznych, a także poprawiają parametry tego narządu w postaci aktywności enzymów wątrobowych.

W badaniach doniesienia na temat szkodliwości czystka pojawiły się odnośnie zioła tureckiego (Cistus laurifolius), czyli czystka wawrzynolistnego, który tradycyjnie uważany był za mniej wartościowy. U gryzoni śmiertelność 10 proc. populacji stwierdzono przy spożyciu w dawce aż 3 g na kilogram masy ciała, podczas gdy porcje przyjmowane przez ludzi to miligramy, czyli ilości tysiąc razy mniejsze.

Właśnie ta odmiana ma jednak silne działanie m.in. obniżające poziom cukru we krwi czy antykoagulacyjne. Jest ono cenne w przypadku opracowywanych leków, ale nie w przypadku domowych kuracji ziołami, ponieważ grozi to przyjmowaniem nieodpowiednich dawek farmaceutyków. Pewne odmiany czystka są więc lepsze w konkretnych zastosowaniach, a niektóre – w innych.

Picie herbatki z czystka nie szkodzi na serce, tylko wręcz wspomaga układ sercowo-naczyniowy, co udowodniono m.in. w 12-tygodniowym polskim badaniu, którego uczestnicy spożywali 3 razy dziennie napar z 2 g suszonego zioła. Po tym czasie poprawił się profil lipidowy ich krwi, m.in. wzrosło stężenie ochronnego cholesterolu HDL (o 4 proc.), a spadło – trójglicerydów (o 14 proc.). Poprawa lipidogramu pomaga zmniejszyć ryzyko powikłań ze strony serca i układu krążenia. Bez modyfikacji prowadzi do rozwoju miażdżycy, a następnie nadciśnienia i choroby wieńcowej serca.

W innych badaniach wykazano też korzystne działanie wyciągu z czystka na obniżenie stężenia cholesterolu LDL i całkowitego.

Czystek jest ziołem wyjątkowo obfitującym w garbniki, które są korzystne dla zdrowia jelit. Nie tylko jednak wspomagają równowagę miejscowej mikroflory, sprzyjając wzrostowi ochronnych i probiotycznych mikroorganizmów.

Efekt działania czystka na organizm to także obniżenie stężenie zapalnych cytokin, m.in. TNF-alfa, a także białka C-reaktywnego (CRP), które jest wskaźnikiem przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. W ten sposób wspomaga on nie tylko układ trawienia, ale cały organizm.

To nieprawda, bo jest dokładnie odwrotnie. Substancje z czystka mają działanie rozszerzające naczynia krwionośne, co prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi. Zioło w szczególności wspomaga rozkurcz serca, co wspiera profilaktykę zdarzeń sercowych, m.in. zawału albo udaru niedokrwiennego mózgu. W ten sposób zmniejsza się bowiem ryzyko uszkodzeń mięśnia sercowego spowodowanych zbyt wysokim ciśnieniem krwi.

Herbata z czystka, tak jak z wielu innych ziół, wspomaga żołądek dzięki związkom przeciwzapalnym, zwalczającym bakterie, grzyby, wirusy i pierwotniaki, a także ściągającym. To ostatnie pomaga w gojeniu uszkodzeń błony śluzowej żołądka, w tym nadżerek. Składniki czystka pomagają także w przypadku objawów niestrawności oraz biegunki.

To prawda, ziele czystka ma działanie przeciwcukrzycowe. Nie tylko jednak obniża poziom glukozy we krwi na czczo, ale także zwiększa jej tolerancję w przypadku zaburzeń cukrzycowych. Innymi więc słowy redukuje insulinooporność.

Spadek glikemii obserwowano w przypadku różnych gatunków Cistus przede wszystkim u zwierząt, choć efekty są znane i wykorzystywane u ludzi. Dlatego osoby stosujące środki lecznicze obniżające poziom glukozy we krwi powinny stosować zioło ostrożnie, dokonując odpowiednio częstych jego pomiarów i dopasowując dawki leków do aktualnej sytuacji.

Doniesienia na temat korzystnego działania czystka w przypadku zakażenia bakteriami boreliozy (Borrelia burgdorferi) w badaniach laboratoryjnych dotyczą już 1 proc. wyciągu z tego zioła. Udowodniono, że zawiera co najmniej kilka składników, m.in. karwakrol, które przyczyniają się do znacznej redukcji liczby komórek patogenu zarówno w czasie jego aktywnego namnażania się (faza wczesna rozsiana), jak i późniejszego spowolnienia lub zatrzymania reprodukcji (faza późna). W innych badaniach wykazano, że czystek pomaga ograniczyć objawy choroby z Lyme.

Właściwości czystka hamujące wzrost bakterii dotyczyły także innych ich gatunków, m.in. Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej odpowiadająca za zakażenia skóry czy układu oddechowego), Klebsiella pneumoniae (pałeczka zapalenia płuc), Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), paciorkowce, np. odpowiadający za próchnicę Streptococcus mutans (zioło chroni przed jego przywieraniem do szkliwa) czy bakterie wywołujące zapalenie dziąseł (np. Porphyromonas gingivalis, Prevotella intermedia, Parvimonas micra).

Przyjmowanie czystka nie powoduje interakcji z lekami. Dlatego można je nawet popijać naparem z tego zioła, choć oczywiście najlepiej używać do tego celu czystej wody.

Mimo to pacjentom radzi się, by konsultować z lekarzem nadzorującym leczenie wprowadzenie kuracji czystkiem, a to z powodu istotnego wpływu na organizm. Może być bowiem konieczne zmniejszenie dawek medykamentów – inaczej dotychczasowe będą działać zbyt silnie.

Czystek jest jedną z wielu roślin leczniczych, które są tradycyjnie stosowane w fitoterapii, jednak popularność zdobył stosunkowo niedawno i w dość krótkim czasie, przez co był zachwalany jako środek „na wszystko” – i być może przereklamowany. Nie istnieją bowiem produkty ani leki, które stanowiłyby panaceum na wszelkie problemy zdrowotne. Możliwe także, że porównywano działanie odmiennych gatunków rośliny, które pod tym względem mogą dość się różnić.

Stosowanie czystka może wspomóc leczenie wielu dolegliwości, objawów i chorób. Wspiera także kuracje prozdrowotne, np. obniżające poziom glukozy, cholesterolu czy ciśnienie krwi, przeciw niestrawności czy pasożytom układu pokarmowego, a także oczyszczającej, odchudzającej. Nie jest on jednak magicznym środkiem, który zastąpi zbilansowaną dietę z dobrej jakości produktów, zdrowe nawyki czy tym bardziej leki.