Czym są próby wątrobowe?
Próby wątrobowe, nazywane również testami czynnościowymi wątroby, to pakiet sześciu badań biochemicznych wykonywanych w próbce krwi pobranej od pacjenta. Pakiet obejmuje ocenę stężenia we krwi pięciu enzymów:
- aminotransferazy asparaginianowej (AST, AspAT)
- aminotransferazy alaninowej (ALT, AIAT)
- fosfatazy zasadowej, nazywanej też alkaliczną (ALP),
- gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP),
- dehydrogenazy mleczanowej (LDH),
- oraz bilirubiny całkowitej (BIL).
Wyniki prób wątrobowych powinny być zawsze interpretowane wspólnie, ponieważ pozwala to w sposób bardziej kompleksowy ocenić stan zdrowia pacjenta. Jeżeli doszło do uszkodzenia wątroby lub jej niewłaściwej pracy, enzymy i substancje gromadzone w komórkach dostają się do krwi, co można wykryć za pomocą omawianych testów. Próby wątrobowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce chorób wątroby, dróg żółciowych, a także trzustki (m.in. zapalenia tego narządu), a nawet serca.
Wskazania do wykonania prób wątrobowych
Testy czynnościowe wątroby to proste i niedrogie badanie. Przeważnie zleca je lekarz pierwszego kontaktu lub gastrolog, jeśli podczas wywiadu zdrowotnego pacjent skarży się na:
- przewlekłe osłabienie i zmęczenie,
- częste bóle brzucha,
- utratę apetytu i nudności,
- nieuzasadnioną utratę masy ciała,
- obniżone libido,
- zaburzenia miesiączkowania,
- obrzęk w okolicy brzucha,
- świąd skóry,
- zażółcenie skóry i gałek ocznych,
- ból po prawej stronie klatki piersiowej za łukiem żebrowym,
- nagłą utratę owłosienia.
Próby wątrobowe powinny przynajmniej raz wykonać kobiety w ciąży. Regularna kontrola wskazana jest paniom stosującym
tabletki antykoncepcyjnei osobom zażywającym leki na choroby przewlekłe. Ich metabolizm obciąża ten gruczoł i może prowadzić do uszkodzenia, co przyczynia się do nieprawidłowego funkcjonowania. Wskazaniem do wykonania prób wątrobowych są zaburzenia miesiączkowania u kobiet i diagnostyka przyczyny ginekomastii u mężczyzn.
W ramach indywidualnej profilaktyki zdrowotnej, testy czynnościowe, podobnie jak morfologię krwi i ogólne badanie moczu, raz w roku powinien wykonać każdy. Ta zasada znajduje zastosowanie zwłaszcza w przypadku osób, które zmagają się z chorobami tego narządu lub dróg żółciowych, a także prowadzących niezdrowy styl życia, który w sposób negatywny wpływa na funkcjonowanie gruczołu.
Jak przygotować się do badania prób wątrobowych?
Próby wątrobowe to pakiet badań wykonywanych z próbki krwi. Materiał powinien zostać pobrany na czczo (8-12 godzin o ostatniego posiłku), dlatego do punktu pobrań należy przyjść w godzinach porannych (7:00-9:00). Na kolację, która powinna zostać zjedzona nie później niż o godzinie 18:00 dnia poprzedniego, nie należy konsumować tłustych, ani smażonych potraw. Lepiej też zrezygnować z deseru. Przez dwie dobry poprzedzające badanie nie należy spożywać alkoholu, a w dniu badania – palić papierosów.
Normy prób wątrobowych
Aminotransferaza asparaginowa:
- norma dla kobiet: 5-40 U/l,
- norma dla mężczyzn: <19 U/l.
Aminotransferaza alaninowa:
- norma dla kobiet: <35 U/l,
- norma dla mężczyzn: <40 U/l.
Gamma-glutamylotranspeptydaza:
- norma dla kobiet: <35 U/l,
- norma dla mężczyzn: <40 U/l.
Fosfataza zasadowa:
- norma dla kobiet i dla mężczyzn: 30-120 U/l.
Dehydrogenaza mleczanowa:
- norma dla kobiet i mężczyzn: 120-230 U/l przy zastosowaniu metody nieoptymalizowanej, lub 230-480 U/l przy metodzie optymalizowanej.
Bilirubina całkowita:
- norma dla kobiet i dla mężczyzn: 0,3-1,2 mg/dl.
Interpretacja wyników. O czym świadczą podwyższone wyniki?
Podwyższone stężenie aminotransferaz (AST i ALT) we krwi towarzyszy stanom zapalnym wątroby, stłuszczeniu lub marskości tego narządu, chorobie alkoholowej, oraz zmianom nowotworowym. Gdy wynik tych prób wątrobowych przekracza normę, oblicza się tzw. wskaźnik de Ritisa (stosunek AST do ALT). Jeżeli jest niższy niż 1, sugeruje to choroby miąższu wątroby, a gdy przekracza tę wartość graniczną na marskość, uszkodzenie gruczołu przez substancje toksyczne (leki, trujące grzyby itp.), lub sugeruje uszkodzenie mięśni.
Podwyższony wynik gamma-glutamylotranspeptydazy(GGTP) może świadczyć o zaburzeniach w wydzielaniu żółci przez wątrobę, towarzyszy polekowym uszkodzeniom wątroby, oraz chorobom miąższu wątroby (np. stłuszczeniu lub marskości).
Podwyższona fosfataza zasadowa towarzyszy wirusowemu zapaleniu wątroby, marskości wątroby i toksycznemu uszkodzeniu miąższu. Podwyższony wynik może być również objawem choroby nerek, tarczycy, osteoporozy lub mononukleozy.
Do podwyższenia stężenia bilirubiny we krwi dochodzi w konsekwencji nadmiernego rozpadu erytrocytów, a konkretnie hemu zawartego w czerwonej krwince. Zewnętrznym symptomem nadmiernej aktywności tego procesu jest zażółcenie powłok skórnych i występuje w przebiegu chorób nowotworowych wątroby, zespole Gilberta oraz mniej poważnych zaburzeniach funkcjonowania tego narządu.