Te choroby układu pokarmowego są najczęstsze. Wyjaśniamy, jakie objawy wywołują, jakie są ich przyczyny i jak zbudowany jest układ pokarmowy

Układ pokarmowy człowieka rozpoczyna się jamą ustną, w której znajdują się zęby odpowiedzialne za rozdrobnienie pokarmu i wymieszanie go za pomocą języka ze śliną produkowaną przez ślinianki. Kolejnymi elementami przewodu pokarmowego są gardło, przełyk, żołądek, dwunastnica, jelito cienkie oraz jelito grube zakończone odbytem.

Z jamy ustnej spożyty pokarm wędruje przez cały przewód pokarmowy, gdzie podlega trawieniu dzięki enzymom i innym wydzielanym związkom, a następuje ono głównie w żołądku, dwunastnicy i jelitach, po czym przez odbyt wydalane są resztki.

W żołądku wydzielany jest kwas solny i enzymy proteolityczne odpowiedzialne za trawienie białka, w dwunastnicy zachodzi dodatkowo rozkład węglowodanów i tłuszczów i białek za sprawą enzymów trzustkowych i dwunastniczych, a w dalszym jelicie cienkim wszystkie składniki są wciąż trawione i przyswajane, natomiast w jelicie grubym wchłaniana jest woda.

Do układu pokarmowego zaliczane są także gruczoły zewnątrzwydzielnicze, takie jak:

• wątroba – wytwarza żółć zawierającą enzymy rozkładające tłuszcze (jej zapas gromadzony jest w pęcherzyku żółciowym),
• trzustka – produkuje sok trzustkowy zawierający enzymy odpowiedzialne za rozkład tłuszczów, białek i węglowodanów,
• ślinianki – wytwarzają ślinę, która zawiera enzymy rozkładające wstępnie węglowodany.

W układzie pokarmowym w procesie trawienia uwalniane są z pokarmu niezbędne dla organizmu składniki pokarmowe takie jak białka (w postaci aminokwasów), węglowodany (w postaci glukozy i fruktozy) i tłuszcze (w postaci wolnych kwasów tłuszczowych), które wchłaniane są w jelicie cienkim. Następnie składniki odżywcze transportowane są wraz z krwią do innych części organizmu, odżywiając komórki poszczególnych narządów.

Treść pokarmowa, przeżuta i rozdrobniona w części ustnej, jest następnie połykana i przesuwa się wzdłuż przewodu pokarmowego dzięki perystaltyce jelit. Są to tak zwane ruchy robaczkowe, które są pobudzane przez części niestrawne produktow roślinnych, czyli błonnik pokarmowy.

W obrębie układu pokarmowego znajduje się też wyrostek robaczkowy, czyli cienkie uwypuklenie jelita ślepego. Wyrostek robaczkowy pełni ważną funkcję w układzie odpornościowym człowieka.

Choroby układu pokarmowego mogą dotyczyć różnych jego odcinków. W górnym odcinku układu pokarmowego może dojść do zapalenia przełyku, rozwoju żylaków przełyku czy zmian nowotworowych.

Najczęstsze choroby układu pokarmowego dotyczą żołądka. Należą do nich:

• zapalenie błony śluzowej żołądka (często spowodowane zakażeniem bakterią Helicobacter pylori),
• dyspepsja, czyli niestrawność,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
• rak żołądka.

W przypadku jelit może rozwinąć się m.in.:

• ostre lub przewlekłe zapalenie jelit,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• zespół jelita drażliwego,
• uchyłki jelita grubego,
• przepuklina,
• hemoroidy,
• rak jelita grubego.

Jednym ze schorzeń dotykających jelita jest też choroba Leśniowskiego-Crohna, choć choroba ta może rozwinąć się na każdym odcinku przewodu pokarmowego, także w jamie ustnej.

Do chorób układu pokarmowego zaliczają się również wirusowe zapalenie wątroby, stłuszczenie wątroby, marskość wątroby, kamica żółciowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego, ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz rak trzustki. Częste jest zapalenie wyrostka robaczkowego, położonego w prawym dole biodrowym.

Układ pokarmowy może być również zaatakowany chorobami wywołanymi przez pasożyty ludzkie, takie jak: lamblie jelitowe, tasiemca, włośnicę, owsiki oraz glistę ludzką.

Choroby układu pokarmowego dają niespecyficzne objawy, które są różne w zależności od odcinka przewodu pokarmowego, którego dotyczą.

Do najczęstszych objawów chorób układu pokarmowego należą:

• dysfagia, czyli problemy z połykaniem pokarmu,
• zgaga, czyli uczucie pieczenia w przełyku,
• nudności i wymioty,
• ból brzucha,
• wzdęcia i gazy,
• biegunka, czyli oddawanie płynnego lub półpłynnego stolca więcej niż cztery razy na dobę,
• zaparcia, czyli defekacja rzadziej niż 2 razy w ciągu tygodnia,
• krwawienie z odbytu.

Każdy z tych objawów może wskazywać na jakąś dysfunkcję układu pokarmowego i zaburzenie jego pracy na którymś z odcinków. Wywiad lekarski pozwala określić, co jest prawdopodobną przyczyną dolegliwości.

Najczęstszym sygnałem choroby układu pokarmowego jest ból brzucha. Zależnie od umiejscowienia dolegliwości bólowych (po prawej lub lewej stronie brzucha, w jego dolnej lub górnej części) lekarz może wstępnie zdiagnozować prawdopodobną przyczynę i skierować pacjenta na dalsze badania oraz wdrożyć odpowiednie leczenie.

Biegunka najczęściej pojawia się przy zatruciach pokarmowych i jest sygnałem, że układ pokarmowy został zainfekowany przez drobnoustroje lub pojawiły się innego typu problemy z trawieniem. Tłuszczowe biegunki wskazują na zaburzenia w wydzielaniu enzymów trawiących tłuszcze, czyli problemy z wątrobą lub trzustką.

Przewlekle występujące biegunki (z krwią lub śluzem), którym towarzyszy nagła utrata masy ciała, osłabienie i pogorszone samopoczucie, wskazują najprawdopodobniej na stany zapalne jelit: chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego.

Biegunka i wymioty mogą prowadzić do odwodnienia, dlatego bardzo ważne jest, żeby przyjmować w ich trakcie odpowiednią ilość płynów i elektrolitów (sód, potas, chlor). Szczególnie niebezpieczne jest to u niemowląt i dzieci, ponieważ ich organizmy w największej ilości składają się z wody. Domowym sposobem nawadniającym jest szklanka wody ze szczyptą soli i łyżeczką cukru. W skrajnych przypadkach, gdy odwodnienie zagraża życiu, konieczne jest podłączenie pacjenta do kroplówki, co pozwoli uniknąć odwodnienia i dostarczy tracone składniki mineralne.

Gazy pojawiają się w jelitach w sposób naturalny. Pochodzą z fermentacji jelitowej oraz z połykanego wraz z jedzeniem powietrza. Jeśli jest ich nadmierna ilość, pojawiają się wzdęcia oraz uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. Częstą przyczyną wzdęć jest siedzący tryb życia lub spożycie produktów ciężkostrawnych i wzdymających: nasion roślin strączkowych, kapusty. Niejednokrotnie, gazy pojawiają się u osób, które nagle zaczęły spożywać więcej produktów dostarczających błonnika pokarmowego (pełnoziarniste produkty, strączki, warzywa) i nie zwiększyły ilości wypijanych płynów.

Nudności i wymioty mogą wskazywać na wiele chorób układu pokarmowego. Najczęściej są objawem zatrucia, mogą jednak także pojawić się podczas ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze. Pomocny może okazać się imbir, który ma działanie przeciwwymiotne i jest bezpieczny do stosowania w okresie ciąży. Krwiste lub fusowate wymioty są sygnałem, że w układzie pokarmowym dzieje się coś bardzo niedobrego – trzeba wówczas jak najszybciej wezwać pogotowie lub zgłosić się do lekarza.

Wzdęcia, nudności, wymioty i ból brzucha mogą także wskazywać na dysfunkcje wątroby lub trzustki. Dolegliwości te połączone z utratą masy ciała powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza i zrobienia odpowiednich badań.

Krwawienie z odbytu wskazuje na problemy z dolnym odcinkiem układu pokarmowego, czyli jelitem grubym. Jest to zawsze sygnał, że należy zgłosić się do lekarza i wykonać konieczne badania, w tym kolonoskopię. Krwawienie z odbytu może być objawem zmian nowotworowych w obrębie jelita grubego – jedynie szybka diagnoza i wdrożenie leczenia dają pacjentowi szansę na przezwyciężenie choroby.

Zaparcia są jedną z najczęstszych chorób układu pokarmowego. Niestrawione resztki zalegające w jelitach powodują nie tylko dyskomfort, ale mogą realnie zagrażać zdrowiu, a nawet życiu pacjenta. Jedną z przyczyn ponawiających się zaparć jest nieodpowiednia dieta, uboga w błonnik pokarmowy, pomagający przesuwać się treści pokarmowej wzdłuż jelit. Środkiem zaradczym jest zmiana diety oraz zdrowy tryb życia (siedzący tryb życia sprzyja zaparciom, ponieważ jelita gorzej wówczas pracują).

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego nigdy nie należy bagatelizować. W niektórych przypadkach wystarczy odpowiednia dieta, jednak warto odpowiednio wcześniej skonsultować się z lekarzem i wykonać niezbędne badania, tak by wykluczyć poważne choroby lub zdiagnozować schorzenie we wczesnym stadium i mieć dzięki temu większe szanse na jego wyleczenie.

Metody leczenia chorób układu pokarmowego zależą od ich przyczyny. W każdym przypadku konieczna jest dokładna diagnoza lekarska, tak by można było wdrożyć odpowiednie leczenie.

Najczęściej stosowane są środki farmakologiczne i odpowiednia, lekkostrawna dieta – w przypadku zaparć bogata w błonnik pokarmowy. Zaleca się także w miarę możliwości unikanie stresu i prowadzenie zdrowego trybu życia – jest to szczególnie ważne w przypadku choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy (nieleczone mogą przekształcić się w nowotwór). W niektórych przypadkach, na przykład przy zapaleniu wyrostka robaczkowego i chorobach nowotworowych oraz przy tak zwanym ostrym brzuchu, konieczne jest leczenie operacyjne.

A jak zapobiegać chorobom układu pokarmowego? Najskuteczniejsze metody zapobiegania chorobom układu pokarmowego to odpowiednia dieta, ruch i higiena.