Wirusowe zapalenie wątroby – typy, drogi zakażenia, objawy i leczenie. Jak diagnozuje się WZW A, WZW B i WZW C?

Zapalenie wątroby o podłożu wirusowym wiąże się z obecnością specyficznych patogenów w organizmie. Choć można spotkać się z wymiennym określeniem „żółtaczka”, nie jest to nazwa choroby, a jednego z objawów wirusowego zapalenia wątroby (WZW), który na dodatek nie zawsze występuje.

Podstawową grupą wirusów wywołujących to schorzenie są wirusy zapalenia wątroby. Do dziś wyróżniono 6 typów tych wirusów, które powodują nieco inne objawy, tempo przebiegu infekcji oraz skutki. Oznaczone są literami alfabetu A, B, C, D, E i G. Niektóre z nich poznano już bardzo dobrze, inne wciąż sprawiają trudności hepatologom i podlegają nieustannym badaniom.

Zobacz również: Większość z nas nie wie, że jest zakażona groźnym wirusem. Czeka nas epidemia raka, ale możemy temu zapobiec

Poszczególne wirusy z grupy wywołującej zapalenie wątroby bardzo się od siebie różnią, dlatego warto omówić je oddzielnie. Dla niektórych z nich charakterystyczne jest zjawisko nosicielstwa, a inne nie mają takich właściwości. Co więcej, nie każdy typ wirusowego zapalenia wątroby wiąże się z występowaniem objawów żółtaczki.

Oprócz wirusów zapalenia wątroby za podobne objawy mogą być odpowiedzialne także inne wirusy, pierwotnie niehepatotropowe, czyli niezwiązane z wątrobą. Należą do nich między innymi:

• wirus grypy,
• wirus Coxsackie B,
• wirus CMV (cytomegalii),
• wirus świnki,
• wirus różyczki,
• wirus mononukleozy zakaźnej,
• wirus opryszczki pospolitej,
• wirus ospy wietrznej i półpaśca.

Zdarzają się także wirusowe zapalenia wątroby, których nie można przypisać żadnemu ze znanych wirusów. W organizmie pacjenta hepatolog (lekarz od wątroby) nie wykrywa żadnych wirusów hepatotropowych ani takich, które mogłyby wtórnie wpłynąć na powstanie stanu zapalnego wątroby. Jednak za większość zapaleń wątroby odpowiadają wirusy znane medycynie, a świadomość związana z ich występowaniem i sposobami przenoszenia jest najlepszą formą profilaktyki.

Zobacz też: Ten wirus zagraża kobiecie i dziecku. Polskie badanie może pomóc w zapobieganiu i leczeniu cytomegalii w ciąży i u noworodka

Zapalenie wątroby typu A, czyli w skórcie WZW A, wywołane jest obecnością wirusa zapalenia wątroby typu A. Wywołuje tak zwaną „chorobę brudnych rąk". To częsta forma wirusowego zapalenia wątroby u dzieci, które nie zawsze dostatecznie dbają o higienę. Zdarzają się epidemie związane z obecnością wirusa w konkretnym produkcie żywnościowym.

WZW A zarazić można się także poprzez kontakty seksualne oraz kontakt z krwią zakażonej osoby. Wirus zapalenia wątroby typu A może długo przetrwać w środowisku. Okres wylęgania choroby wynosi średnio 28 dni.

Zapalenie wątroby typu A – objawy
Zapalenie wątroby typu A objawia się początkowo w podobny sposób, co wiele innych infekcji: pojawia się senność, osłabienie, ból głowy oraz brak apetytu z charakterystycznym wstrętem do tłustych potraw. Pod koniec choroby pacjenta może także pobolewać żołądek iwątroba. Wirus ten charakteryzuje się najniższym odsetkiem śmiertelności wśród zakażonych osób (poniżej 1 proc.). Raczej nie powoduje powikłań, a jednorazowe przebycie choroby skutkuje nabyciem odporności swoistej.

Zapalenie wątroby typu A – leczenie
Wirusowe zapalenie wątroby typu A można zdiagnozować, wykonując test ELISA lub wykorzystując inne laboratoryjne metody wykrywania przeciwciał charakterystycznych dla tego wirusa. Niekiedy lekarz zleca także pomiar poziomu bilirubiny (to właśnie ten związek wywołuje zmianę koloru skóry i białek oczu przy żółtaczce). Leczenie WZW A ma charakter objawowy, a wirus sam usuwa się z organizmu chorego.

Dostępna jest także szczepionka ochronna w kierunku WZW A. Można ją podawać zarówno dzieciom, jak i dorosłym. Jest szczególnie zalecana osobom podróżujących po świecie, zwłaszcza w miejsca, gdzie poziom higieny może być niewystarczający.

Zapalenie wątroby typu B jest wirusem DNA, czyli takim, który ma informacje genetyczne zapisane w postaci DNA. Do zakażenia nim dochodzi drogą pozajelitową, czyli nie przez pokarm. Wirus może bardzo długo utrzymywać się w organizmie człowieka, podlega więc zjawisku nosicielstwa. Wywołuje zapalenie wątroby w postaci ostrej lub przewlekłej.

Zakażenie następuje przez kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi osoby będącej nosicielem wirusa. Do zakażenia może dojść nawet przez kontakt z ilością krwi niewidoczną gołym okiem. Zdarzają się także zakażenia okołoporodowe. W grupie wysokiego ryzyka znajduje się personel medyczny wykonujący zabiegi związane z przerwaniem ciągłości tkanek chorego.

Źródłem zachorowań na WZW B bywają też salony kosmetyczne, fryzjerskie oraz gabinety stomatologiczne, gdzie nie przykłada się uwagi do stosowania jednorazowych narzędzi oraz systematycznego i skutecznego odkażania tych, które są przeznaczone do wielorazowego użytku.

Dzięki rozpowszechnieniu szczepień oraz coraz powszechniejszej świadomości liczba zakażeń WZW jest znikoma.

Objawy zapalenia wątroby typu B różnią się w zależności od wielu czynników. Co istotne, aż 80 proc. osób zakażonych przebywa zakażenie bezobjawowe z nabyciem odporności. Zdarzają się też niezbyt nasilone objawy choroby, a następnie całkowite pozbycie się wirusa z organizmu.

U pewnego odsetka pacjentów dochodzi jednak do rozwoju ostrego zapalenia wątroby o przebiegu zagrażającemu życiu i zdrowiu lub przewlekłego zapalenia wątroby, które powoli niszczy ten narząd.

Do objawów ostrej fazy WZW B należą:

• nudności,
• wymioty,
• gorączka,
• utrata apetytu,
• żółtaczka (zażółcenie powłok skórnych i białek oczu),
• bóle mięśni,
• ciemno zabarwiony mocz.

W około 10 proc. przypadków u pacjentów dorosłych (i niemal 90 proc. u noworodków) rozwija się przewlekła forma choroby. Zapalenie w tej fazie długo pozostaje bezobjawowe, lecz prowadzi do rozwoju marskości wątroby, a często także raka wątrobowokomórkowego. Na tę formę wirusowego zapalenia wątroby, często nieświadomie, choruje około 350 milionów osób na świecie.

Diagnostyka WZW typu B polega na wykrywaniu przeciwciał wirusa w organizmie pacjenta. Wynik musi być jednak zinterpretowany przez doświadczonego hepatologa. Sprawdza się obecność różnorodnych antygenów wirusa, która może zmieniać się w zależności od fazy zakażenia. Wykonuje się także badania diagnostyczne metodą PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy). Wszystkie te badania wiążą się z pobraniem od pacjenta próbki krwi.

Zazwyczaj nie stosuje się leczenia przeciwko tej formie wirusowego zapalenia wątroby. Gdy jednak przebieg choroby staje się wyjątkowo ciężki lub pacjent wykazuje zaniżoną odporność, lekarz wprowadza leczenie przeciwwirusowe. W tym celu stosowany jest interferon, a także liczne leki niszczące DNA wirusa (lamiwudyna, adefowir, telbiwudyna i inne).

Leczeniu podlegają także osoby z zakażeniem przewlekłym, u których zaczynają pojawiać się cechy marskości wątroby. Nie istnieją metody pozwalające całkowicie usunąć wirusy z organizmu, można jedynie kontrolować przebieg zakażenia, by minimalizować jej powikłania.

Istnieje możliwość skutecznego szczepienia przeciwko WZW B. Pierwszą dawkę podaje się dziecku do 24 godzin po urodzeniu. Szczepienie na WZW B jest w Polsce obowiązkowe. Szczepionkę można także podać osobie dorosłej, która wcześniej nie była szczepiona. To powszechna praktyka przed zabiegami chirurgicznymi. Poprzez szczepionkę nie można zarazić się chorobą, ponieważ nie zawiera ona całych wirusów – jedynie ich pojedyncze białko. Obowiązek szczepień dotyczy osób urodzonych po roku 1996. Osobom starszym i nieszczepionym zaleca się wykonanie testu na obecność antygenów wirusa, w razie konieczności zaszczepienie się.

Zapalenie wątroby typu C wywołane jest przez RNA-wirusa, który może długo przebywać w ciele nosiciela. WZW C można zarazić się podczas:

• Zabiegu medycznego np. podczas pobrania krwi, usuwaniu znamienia, zastrzyku.
• Transfuzji krwi, dokonanej przed 1993 r.
• Dializy nerek.
• Zabiegu stomatologicznego.
• Akupunktury.
• Inwazyjnego zabiegu kosmetycznego.
• Wykonywaniu tatuażu.
• Przyjmowania narkotyków (dożylnie).
• Kontaktów seksualnych (ryzyko to zwiększa się wraz z liczbą partnerów).
• Porodu (ryzyko jest bardzo małe).

Wirus zapalenia wątroby typu C nie przenosi się za to drogą płciową, chyba, że podczas stosunku dochodzi do kontaktu z krwią (praktyki BDSM, otarcia podczas seksu analnego). Ze względu na podobne drogi zakażenia, WZW C bardzo często współistnieje z wirusem HIV.

WZW C jest groźną i trudną do wyleczenia formą zapalenia wątroby, na którą nie wynaleziono dotąd skutecznej szczepionki. Jedyną metodą profilaktyki jest unikanie ryzykownych zachowań.

Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C często przebiega bezobjawowo. U 15 proc. pacjentów pojawia się faza ostra, której objawy to m.in.:

• zmęczenie,
• mdłości,
• brak apetytu,
• żółtaczka,
• utrata masy ciała,
• bóle stawów oraz mięśni.

Są to mało nasilone, niezbyt specyficzne objawy, często brane za symptomy grypy czy przeziębienia. Po przebyciu przez pacjenta fazy ostrej WZW C choroba może ustąpić, jednak w 80 proc. przypadków przechodzi w fazę przewlekłą.

Faza przewlekła WZW C trwa nawet kilkadziesiąt lat, a przez większość czasu nie powoduje żadnych objawów. Z czasem rozwija się marskość wątroby, a także rak wątroby. W grupie szczególnego ryzyka znajdują się aktualnie pijący alkoholicy. Dalsze objawy choroby wiążą się wtórnie z rozwojem marskości lub raka – są spowodowane m.in. przez nadciśnienie wrotne, żylaki przełyku, wodobrzusze, zaburzenia krzepnięcia krwi. U niektórych pacjentów dochodzi też do rozwoju cukrzycy, nieziarniczych chłoniaków, obniżenia poziomu płytek krwi i przewlekłych chorób skóry. Często jedynym ratunkiem okazuje się przeszczep wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C diagnozuje się za pomocą szeregu metod wykrywających obecność wirusa oraz specyficznych dla niego przeciwciał. Należą do nich test ELISA, Western blot, metody PCR. Badania te pozwalają określić także fazę zakażenia. Stosuje się także różne metody diagnozowania stopnia uszkodzenia wątroby u osób zakażonych.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest chorobą uleczalną. Leczenie WZW C w Polsce odbywa się w ramach programu lekowego Ministerstwa Zdrowia i jest ono w pełni refundowane. Standardem w postępowaniu leczniczym tej choroby jest terapia dwulekowa (pegylowany interferonu alfa, rybawiryny) oraz terapia bezinterferonowa, która jest rekomendowana m.in. przez europejska agencję EMA. Charakteryzuje się ona niemal 100 proc. skutecznością. Więcej informacji na temat leczenia wirusowego zapalenia wątroby typu C można uzyskać na oficjalnej stronie Ministerstwa Zdrowia.

Zapalenie wątroby mogą wywołać także wirusy typu D, E oraz G. W Polsce zachorowania na wywołane nimi zapalenie wątroby WZW D, WZW E i WZW G należą jednak do rzadkich przypadków.

Zapalenie wątroby spowodowane wirusem typu E występuje w Azji oraz Afryce. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki zawleczenia wirusa do Europy przez osoby podróżujące pomiędzy kontynentami. Droga rozpowszechniania przypomina drogę wirusa typu A. Także przebieg choroby jest podobny do WZW typu A, jedynie śmiertelność w ostrej fazie jest wyższa, ponieważ sięga aż 30 proc.

Wirus typu G, dziś zwany wirusem GB-C, jest mało znany. Zakaża ludzi, jednak przypuszczalnie nie jest chorobotwórczy. Z kolei wirus typu D, przenoszony drogą pozajelitową, jest ściśle związany z wirusem typu B i tylko w jego obecności może replikować swój materiał genetyczny. Może zaostrzać przebieg wirusowego zapalenia wątroby typu B.