Refluks to wsteczne zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, które powoduje kłopotliwe objawy. Gdy problem jest przewlekły, mówimy już o chorobie refluksowej. Szacuje się, że występuje ona nawet 10-20 proc. populacji krajów rozwiniętych i często nie jest prawidłowo rozpoznawana. Choroba pogarsza jednak nie tylko jakość życia, ale też grozi powikłaniami z rakiem przełyku włącznie. Dlatego nie należy jej lekceważyć, zwłaszcza, że dolegliwości często są efektem stosowania niezdrowej diety i właśnie za pomocą jej modyfikacji można znacznie je ograniczyć.
Refluks żołądkowo-przełykowy, GERD, GORD, acid reflux – objawy tego samego problemu
Refluks żołądkowo-przełykowy, po angielsku gastroesophageal reflux disease, GERD, albo gastro-oesophageal reflux disease, GORD, lub refluks kwasowy, to różne nazwy tego samego problemu. Chociaż u 40-50 proc. chorych GERD może nie dawać objawów, u pozostałych osób (a także tych, u których refluks nie wiąże się z przewlekłą chorobą), symptomy mogą nawet przypominać dolegliwości sercowe. Możliwe objawy refluksu, często nie występujące naraz, to m.in.:
- kwaśny smak w gardle i ustach,
- zgaga (ang. heartburn to „pieczenie” w sercu),
- ból w klatce piersiowej i nadbrzuszu,
- odbijanie się kwaśną treścią,
- nudności i wymioty,
- dysfagia (trudności w przełykaniu),
- uczucie obecności „guli” w gardle,
- chrypka i ból gardła,
- nieprzyjemny zapach z ust,
- ubytki szkliwa zębów i rozwój próchnicy.
Postawienie diagnozy o GERD może nastręczać wiele trudności, np. występowanie zgagi nie musi łączyć się z kwaśnym refluksem, a tylko 5-10% jego przypadków objawia się zgagą.
Powikłania przy nieleczonym refluksie to zmiany nadżerkowe błony śluzowej przełyku, zapalenie przełyku, powstawanie blizn i zwężeń przełyku utrudniających przełykanie (tzw. przełyk Barretta) oraz rak przełyku. Objawy często powodują też, że chorzy unikają jedzenia, co prowadzi do powstawania niedoborów pokarmowych i dodatkowego pogorszenia ich stanu zdrowia.
Przeczytaj również:
Leczenie refluksu polega na podawaniu inhibitorów pompy protonowej – leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Jest ono jednak skuteczne tylko w 30–50 proc. przypadków, a ponadto ma działania uboczne (m.in. ograniczenie wchłaniania składników mineralnych w jelitach), dlatego tak ważna jest zmiana stylu życia, a zwłaszcza rodzaju stosowanej diety.
Refluks przeważnie ma przyczyny anatomiczne, związane ze zbyt częstymi przejściowymi relaksacjami dolnego zwieracza przełyku czy przepukliną w tym odcinku. Ryzyko rozwoju problemu jest większe pod wpływem stresu, palenia tytoniu i nadużywania alkoholu, jak również u osób otyłych i nieaktywnych fizycznie, przy czym wskazana jest umiarkowana intensywność ruchu.
Refluks u dzieci
Refluks przełykowo-żołądkowy często występuje też u małych dzieci, co ma związek z niedostatecznym wykształceniem układu pokarmowego. Objawy mijają zwykle w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia. Mogą być nieco inne niż w przypadku dorosłych – typowy jest np. kaszel, świszczący oddech, wymioty, krztuszenie się jedzeniem, gazy i ból brzucha, a także podobne zachowanie jak przy kolce jelitowej, m.in. częsty płacz i rozdrażnienie.
By ograniczyć te objawy, w pozycji leżącej warto unosić głowę dziecka nieco ponad poziom ciała oraz nie kłaść go w ciągu 30 minut po jedzeniu (w przypadku starszych dzieci lepiej odczekać 2 godziny). Jedzenie w butelce dobrze jest zagęścić np. kaszką (najlepiej w porozumieniu z pediatrą) i podawać je częściej w mniejszych ilościach.
Dieta przy refluksie – zalecenia
Ryzyko wystąpienia refluksu zwiększają czynniki nasilające relaksację dolnego zwieracza przełyku, takie jak kofeina, tłuszcze, palenie papierosów, niektóre leki (np. stosowane w chorobie niedokrwiennej serca nitraty i blokery kanału wapniowego). Ważnym czynnikiem jest też nadmierne rozciąganie ścian żołądka, związane z przejadaniem się.
Przy GERD, ale także przy zgadze czynnościowej, której nie towarzyszą inne objawy choroby, zalecane są modyfikacje w diecie i stylu życia:
- Sposób jedzenia – unikaj szybkiego jedzenia, ponieważ sprzyja połykaniu powietrza i niedokładnemu gryzieniu. Spożywaj posiłki regularnie i w spokoju.
- Pozycja po jedzeniu – ponieważ objawy nasilają się zwłaszcza w ciągu 30–120 min od spożycia posiłku, najlepiej w ciągu 3-4 godziny po nim nie kładź się i unikaj wykonywania skłonów.
- Temperatura jedzenia – powinna być zbliżona do temperatury ciała. Unikaj zimnych napojów i potraw, ponieważ już przy temperaturze 4 stopni Celsjusza zmniejsza się szybkość opróżniania żołądka.
- Objętość posiłków – w ciągu dnia spożywaj o stałych godzinach 5–6 mniejszych objętościowo posiłków zamiast kilku większych, by nie podnosić nadmiernie ciśnienia w żołądku. Aby nie przyjmować za dużych porcji jedzenia ani napojów naraz, można podzielić zwyczajowe posiłki np. na pół.
- Konsystencja jedzenia – wskazane są dania o konsystencji papkowatej, ponieważ nie wymagają żucia (czynność ta nasila wydzielanie soku żołądkowego).
- Picie mleka lub wody – napoje te zmniejszają przykre objawy: mleko neutralizuje kwaśną zawartość w przełyku, a woda oczyszcza go z kwasu solnego. Mlekiem, ew. wodą, dobrze jest też rozcieńczać herbatę, kawę i soki owocowe oraz warzywne.
- Picie specjalnych wód – zalecane są wody zobojętniające nadmiar kwasu, np. lecznicze z wysoką zawartością wapnia oraz alkaliczne, o pH wyższym niż 8, a najlepiej powyżej 9.
- Pora kolacji – unikaj zbyt późnego spożywania posiłków. Ostatni zjedz na kilka godzin przed położeniem się do łóżka i ogranicz jego objętość.
- Produkty nasilające objawy – wyklucz produkty nadmiernie pobudzające wydzielanie soku żołądkowego z poniższej listy oraz wszystkie te, które powodują nasilenie symptomów w twoim przypadku.
- Styl życia – ogranicz poziom stresu, nie pal tytoniu, nie pij alkoholu, unikaj obcisłych ubrań i przebywania w pozycji zgiętej.
Dieta refluksowa – niewskazane produkty
Osoby cierpiące na refluks żołądkowo-przełykowy powinny stosować dietę lekkostrawną z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego, a także spowalniających opróżnianie żołądka (to głównie tłuszcze).
W przypadku refluksu należy unikać pewnych produktów i dań, które powodują dolegliwości. Choć dla każdego może być to nieco inny zestaw, poniższa lista będzie pomocna w ich zidentyfikowaniu:
- kwaśne dodatki i potrawy,
- ostre przyprawy,
- warzywa cebulowe,
- warzywa kapustne,
- nasiona roślin strączkowych,
- owoce cytrusowe i soki z cytrusów,
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- tłuste sery żółte i topione,
- tłuste wędliny i mięsa oraz podroby,
- napoje gazowane,
- mocna kawa i herbata,
- sok pomidorowy,
- zupy na wywarach z kości i ze śmietaną,
- potrawy z zasmażką,
- dania smażone, tłuste, z dużą ilością sosu,
- czekolada i wyroby czekoladowe,
- inne słodycze, zwłaszcza o dużej zawartości tłuszczu,
- napoje alkoholowe,
- produkty zawierające miętę,
- kostki bulionowe,
- dodatki takie jak proszek do pieczenia i glutaminian sodu.
Czytaj także
Dieta refluksowa – jadłospis diety papkowatej
W refluksie polecane są produkty, które tylko łagodnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, takie jak:
- gotowane warzywa i owoce, najlepiej przetarte,
- chleb pszenny jasny,
- gotowane chude mięsa i ryby, zmielone,
- mleko, jogurt, twaróg i śmietanka,
- jaja gotowane,
- rozcieńczone buliony,
- słaba herbata, najlepiej rozcieńczona mlekiem.
Przy zaostrzeniu objawów poleca się posiłki o konsystencji papki. Przykładowy jadłospis dzienny diety papkowatej:
- Śniadanie: zupa mleczna z kaszą manną, pieczywo pszenne rozmoczone w herbacie, jajko na miękko i przecier z pomidora z mlekiem.
- Drugie śniadanie: jogurt owocowy.
- Obiad: zupa jarzynowa przetarta, duszona cielęcina z warzywami, zmielona, szpinak, purée z ziemniaków, przetarty kompot z jabłek.
- Kolacja: pulpety z ryby w sosie koperkowym, purée z marchewki, pieczywo rozmoczone w herbacie z mlekiem.
Zobacz: czego nie jeść na pusty żołądek – mówi dietetyk kliniczny mgr Hanna Stolińska-Fiedorowicz z Instytutu Żywności i Żywienia
