Refluks – dieta przy refluksie, refluks u dzieci i styl życia, który zmniejsza objawy refluksu

Refluks to wsteczne zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, które powoduje kłopotliwe objawy. Gdy problem jest przewlekły, mówimy już o chorobie refluksowej. Szacuje się, że występuje ona nawet 10-20 proc. populacji krajów rozwiniętych i często nie jest prawidłowo rozpoznawana. Choroba pogarsza jednak nie tylko jakość życia, ale też grozi powikłaniami z rakiem przełyku włącznie. Dlatego nie należy jej lekceważyć, zwłaszcza, że dolegliwości często są efektem stosowania niezdrowej diety i właśnie za pomocą jej modyfikacji można znacznie je ograniczyć.

Refluks żołądkowo-przełykowy, po angielsku gastroesophageal reflux disease, GERD, albo gastro-oesophageal reflux disease, GORD, lub refluks kwasowy, to różne nazwy tego samego problemu. Chociaż u 40-50 proc. chorych GERD może nie dawać objawów, u pozostałych osób (a także tych, u których refluks nie wiąże się z przewlekłą chorobą), symptomy mogą nawet przypominać dolegliwości sercowe. Możliwe objawy refluksu, często nie występujące naraz, to m.in.:

• kwaśny smak w gardle i ustach,
• zgaga (ang. heartburn to „pieczenie” w sercu),
• ból w klatce piersiowej i nadbrzuszu,
• odbijanie się kwaśną treścią,
• nudności i wymioty,
• dysfagia (trudności w przełykaniu),
• uczucie obecności „guli” w gardle,
• chrypka i ból gardła,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• ubytki szkliwa zębów i rozwój próchnicy.

Postawienie diagnozy o GERD może nastręczać wiele trudności, np. występowanie zgagi nie musi łączyć się z kwaśnym refluksem, a tylko 5-10% jego przypadków objawia się zgagą.

Powikłania przy nieleczonym refluksie to zmiany nadżerkowe błony śluzowej przełyku, zapalenie przełyku, powstawanie blizn i zwężeń przełyku utrudniających przełykanie (tzw. przełyk Barretta) oraz rak przełyku. Objawy często powodują też, że chorzy unikają jedzenia, co prowadzi do powstawania niedoborów pokarmowych i dodatkowego pogorszenia ich stanu zdrowia.

Leczenie refluksu polega na podawaniu inhibitorów pompy protonowej – leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Jest ono jednak skuteczne tylko w 30–50 proc. przypadków, a ponadto ma działania uboczne (m.in. ograniczenie wchłaniania składników mineralnych w jelitach), dlatego tak ważna jest zmiana stylu życia, a zwłaszcza rodzaju stosowanej diety.

Refluks przeważnie ma przyczyny anatomiczne, związane ze zbyt częstymi przejściowymi relaksacjami dolnego zwieracza przełyku czy przepukliną w tym odcinku. Ryzyko rozwoju problemu jest większe pod wpływem stresu, palenia tytoniu i nadużywania alkoholu, jak również u osób otyłych i nieaktywnych fizycznie, przy czym wskazana jest umiarkowana intensywność ruchu.

Refluks przełykowo-żołądkowy często występuje też u małych dzieci, co ma związek z niedostatecznym wykształceniem układu pokarmowego. Objawy mijają zwykle w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia. Mogą być nieco inne niż w przypadku dorosłych – typowy jest np. kaszel, świszczący oddech, wymioty, krztuszenie się jedzeniem, gazy i ból brzucha, a także podobne zachowanie jak przy kolce jelitowej, m.in. częsty płacz i rozdrażnienie.

By ograniczyć te objawy, w pozycji leżącej warto unosić głowę dziecka nieco ponad poziom ciała oraz nie kłaść go w ciągu 30 minut po jedzeniu (w przypadku starszych dzieci lepiej odczekać 2 godziny). Jedzenie w butelce dobrze jest zagęścić np. kaszką (najlepiej w porozumieniu z pediatrą) i podawać je częściej w mniejszych ilościach.

Ryzyko wystąpienia refluksu zwiększają czynniki nasilające relaksację dolnego zwieracza przełyku, takie jak kofeina, tłuszcze, palenie papierosów, niektóre leki (np. stosowane w chorobie niedokrwiennej serca nitraty i blokery kanału wapniowego). Ważnym czynnikiem jest też nadmierne rozciąganie ścian żołądka, związane z przejadaniem się.

Przy GERD, ale także przy zgadze czynnościowej, której nie towarzyszą inne objawy choroby, zalecane są modyfikacje w diecie i stylu życia:

• Sposób jedzenia – unikaj szybkiego jedzenia, ponieważ sprzyja połykaniu powietrza i niedokładnemu gryzieniu. Spożywaj posiłki regularnie i w spokoju.
• Pozycja po jedzeniu – ponieważ objawy nasilają się zwłaszcza w ciągu 30–120 min od spożycia posiłku, najlepiej w ciągu 3-4 godziny po nim nie kładź się i unikaj wykonywania skłonów.
• Temperatura jedzenia – powinna być zbliżona do temperatury ciała. Unikaj zimnych napojów i potraw, ponieważ już przy temperaturze 4 stopni Celsjusza zmniejsza się szybkość opróżniania żołądka.
• Objętość posiłków – w ciągu dnia spożywaj o stałych godzinach 5–6 mniejszych objętościowo posiłków zamiast kilku większych, by nie podnosić nadmiernie ciśnienia w żołądku. Aby nie przyjmować za dużych porcji jedzenia ani napojów naraz, można podzielić zwyczajowe posiłki np. na pół.
• Konsystencja jedzenia – wskazane są dania o konsystencji papkowatej, ponieważ nie wymagają żucia (czynność ta nasila wydzielanie soku żołądkowego).
• Picie mleka lub wody – napoje te zmniejszają przykre objawy: mleko neutralizuje kwaśną zawartość w przełyku, a woda oczyszcza go z kwasu solnego. Mlekiem, ew. wodą, dobrze jest też rozcieńczać herbatę, kawę i soki owocowe oraz warzywne.
• Picie specjalnych wód – zalecane są wody zobojętniające nadmiar kwasu, np. lecznicze z wysoką zawartością wapnia oraz alkaliczne, o pH wyższym niż 8, a najlepiej powyżej 9.
• Pora kolacji – unikaj zbyt późnego spożywania posiłków. Ostatni zjedz na kilka godzin przed położeniem się do łóżka i ogranicz jego objętość.
• Produkty nasilające objawy – wyklucz produkty nadmiernie pobudzające wydzielanie soku żołądkowego z poniższej listy oraz wszystkie te, które powodują nasilenie symptomów w twoim przypadku.
• Styl życia – ogranicz poziom stresu, nie pal tytoniu, nie pij alkoholu, unikaj obcisłych ubrań i przebywania w pozycji zgiętej.

Osoby cierpiące na refluks żołądkowo-przełykowy powinny stosować dietę lekkostrawną z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego, a także spowalniających opróżnianie żołądka (to głównie tłuszcze).

W przypadku refluksu należy unikać pewnych produktów i dań, które powodują dolegliwości. Choć dla każdego może być to nieco inny zestaw, poniższa lista będzie pomocna w ich zidentyfikowaniu:

• kwaśne dodatki i potrawy,
• ostre przyprawy,
• warzywa cebulowe,
• warzywa kapustne,
• nasiona roślin strączkowych,
• owoce cytrusowe i soki z cytrusów,
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• tłuste sery żółte i topione,
• tłuste wędliny i mięsa oraz podroby,
• napoje gazowane,
• mocna kawa i herbata,
• sok pomidorowy,
• zupy na wywarach z kości i ze śmietaną,
• potrawy z zasmażką,
• dania smażone, tłuste, z dużą ilością sosu,
• czekolada i wyroby czekoladowe,
• inne słodycze, zwłaszcza o dużej zawartości tłuszczu,
• napoje alkoholowe,
• produkty zawierające miętę,
• kostki bulionowe,
• dodatki takie jak proszek do pieczenia i glutaminian sodu.

W refluksie polecane są produkty, które tylko łagodnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, takie jak:

• gotowane warzywa i owoce, najlepiej przetarte,
• chleb pszenny jasny,
• gotowane chude mięsa i ryby, zmielone,
• mleko, jogurt, twaróg i śmietanka,
• jaja gotowane,
• rozcieńczone buliony,
• słaba herbata, najlepiej rozcieńczona mlekiem.

Przy zaostrzeniu objawów poleca się posiłki o konsystencji papki. Przykładowy jadłospis dzienny diety papkowatej:

• Śniadanie: zupa mleczna z kaszą manną, pieczywo pszenne rozmoczone w herbacie, jajko na miękko i przecier z pomidora z mlekiem.
• Drugie śniadanie: jogurt owocowy.
• Obiad: zupa jarzynowa przetarta, duszona cielęcina z warzywami, zmielona, szpinak, purée z ziemniaków, przetarty kompot z jabłek.
• Kolacja: pulpety z ryby w sosie koperkowym, purée z marchewki, pieczywo rozmoczone w herbacie z mlekiem.

Zobacz: czego nie jeść na pusty żołądek – mówi dietetyk kliniczny mgr Hanna Stolińska-Fiedorowicz z Instytutu Żywności i Żywienia