Endoproteza stawu biodrowego – kiedy operacja biodra jest wskazana i jak się przygotować? Przeciwwskazania do wstawienia endoprotezy biodra

Endoprotezy były konstruowane z różnorodnych materiałów, od kości słoniowej poprzez metal aż po stosowane dziś tytan czy cyrkon. Najnowsze badania dotyczą możliwości wykorzystania komórek macierzystych do konstrukcji zastępczych stawów. Możliwa jest zarówno całkowita wymiana główki kości udowej wraz z panewką stawu (THP – total hip replacement), jak i zabieg częściowy, polegający jedynie na wymianie głowy kości udowej.

Endoproteza stawu biodrowego to specjalna, sztuczna konstrukcja, która skutecznie zastępuje uszkodzony staw biodrowy. Najczęściej wszczepienie endoprotezy okazuje się konieczne w przebiegu zwyrodnienia stawów. Historia alloplastyki, czyli dziedziny medycyny zajmującej się wymianą uszkodzonych stawów, sięga lat 80. XIX wieku.

Przeciętna endoproteza stawu biodrowego jest dość prosta w konstrukcji. Składa się z trzpienia protezy osadzonego w kości, głowy oraz panewki, podobnie jak prawdziwy staw. Do jej wszczepienia konieczna jest operacja biodra, a następnie przejście rehabilitacji w okresie rekonwalescencji. Endoproteza biodra umożliwia poruszanie się nawet tym pacjentom, u których zmiany zwyrodnieniowe stawów osiągnęły już bardzo duże nasilenie.

Współczesna technologia wszczepiania endoprotezy jest na tyle dopracowana i skuteczna, że nazywa się ją jedną z największych i najważniejszych osiągnięć medycznych XX wieku. Wymiana stawu biodrowego wymaga pewnych przygotowań. Uzyskanie refundacji NFZ na zabieg jest możliwe, choć pacjent musi spełnić szereg wymagań. Są to między innymi:

• znaczne nasilenie objawów,
• silnie rozwinięta choroba,
• upośledzenie codziennych czynności,
• brak skuteczności innych metod leczenia.

Czas oczekiwania zależy od województwa i ośrodka, jednak nie jest krótszy, niż kilka miesięcy, a może wynieść nawet kilka lat. Koszt prywatnego zabiegu wynosi 10 000-20 000 złotych, w zależności od stopnia jego skomplikowania i rodzaju endoprotezy.

Endoproteza stawu biodrowego przywraca sprawność utraconą w wyniku procesów chorobowych. Istnieje kilka okoliczności stanowiących wskazanie do operacji biodra:

• zwyrodnienie stawu biodrowego w zaawansowanym stadium, utrudniające poruszanie się,
• choroby metaboliczne chrząstki stawowej,
• rozwinięte reumatoidalne zapalenie stawów,
• uszkodzenie stawu w wyniku otyłości,
• martwica niedokrwienna po urazach (np. złamaniach),
• rekonstrukcja stawu przeprowadzona bez powodzenia.

Stany zapalne toczące się w stawie trudno jest wykryć. Mogą przez lata powodować jego uszkodzenia, a gdy pojawi się ból i trudności w poruszaniu schorzenie dopiero daje o sobie znać. Zwyrodnienia stawów biodrowych znacznie wpływają na jakość życia, powodując ciągły dyskomfort i wyłączając pacjenta z wielu codziennych czynności.

Objawami, które wskazują na konieczność wymiany stawu biodrowego są:

• niepozwalający zasnąć ból,
• brak skuteczności działania leków przeciwbólowych,
• trudności we wchodzeniu i schodzeniu ze schodów,
• ograniczenie codziennych lubianych czynności z powodu bólu.

Endoproteza biodra może przywrócić sprawność, choć nie zawsze istnieje możliwość jej wszczepienia. Wśród przeciwwskazań do endoprotezoplastyki stawu biodrowego wymienia się następujące:

• istniejące zakażenie w stawie, owrzodzenia skóry,
• osteoporoza,
• żylaki,
• staw Charcota (neuroarytropatia) – powikłanie cukrzycy,
• nieustabilizowane ciężkie schorzenia: niestabilna cukrzyca, choroby płuc, niewydolność nerek i wątroby.

Istnieją także względne przeciwwskazania do zabiegu, które nie wykluczają możliwości przeprowadzenia go w przyszłości. Należą do nich między innymi nadwaga i otyłość, infekcje w jamie ustnej oraz drogach moczowych, a także zły stan psychiczny pacjenta i brak motywacji do leczenia oraz późniejszej rehabilitacji. Wyleczenie wspomnianych infekcji i poprawa stanu sprawiają, że wymiana stawu biodrowego staje się możliwa.

Endoproteza stawu biodrowego wymaga przeprowadzania poważnej operacji z naruszeniem struktury kości. Pacjent, który zakwalifikował się do zabiegu ze wskazań ortopedy i internisty musi przejść proces przygotowania.

Wskazane jest wówczas wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych, zaleczenie istniejących chorób, a czasem nawet zmiana trybu życia. Dlatego od momentu kwalifikacji do wykonania operacji biodra może upłynąć dużo czasu. Badania diagnostyczne, które należy wykonać przed operacją biodra to:

• rozszerzona morfologia krwi – zawierająca zbadanie markerów stanu zapalnego: CRP (białko C reaktywne) oraz OB (wskaźnik opadania erytrocytów),
• jonogram,
• oznaczanie grupy krwi,
• RTG klatki piersiowej,
• EKG,
• badanie ogólne moczu.

Pacjent powinien też zostać zaszczepiony przeciwko żółtaczce typu B. Wskazane jest przeprowadzenie testu alergii na metale. Przed operacją trzeba usunąć wszelkie ogniska zapalne obecne w organizmie. Oznacza to gruntowny przegląd i leczenie stomatologiczne, a także wyleczenie stanów zapalnych gardła i dróg moczowych. Jeśli pacjent cierpi na przewlekłe schorzenia, konieczne jest unormowanie jego stanu. Dotyczy to przede wszystkich wahania hormonów tarczycy oraz poziomu cukru we krwi. Przygotowanie do endoprotezy biodra obejmuje także zrzucenie zbędnych kilogramów oraz poprawę ogólnej kondycji. Pacjent musi być gotowy na przejście rehabilitacji, a jego masa ciała nie powinna stanowić dużego obciążenia dla nowego stawu.

Na 10 dni przed wstawieniem endoprotezy biodra nie można przyjmować leków zawierających kwas acetylosalicylowy oraz jego pochodne, gdyż mają one działanie rozrzedzające krew. Pozostałe leki przyjmowane na stałe w celu leczenia chorób przewlekłych takich jak choroby serca, nadciśnienie, cukrzyca, choroby tarczycy – należy przyjmować bez zmian.

Przygotowanie przed samą operacją obejmuje oddanie "dla siebie" krwi, która będzie użyta do transfuzji. W tym celu należy udać się do najbliższej stacji krwiodawstwa. Oddanie krwi jest konieczne ponieważ operacja wymiany stawu biodrowego przebiega z dużą utratą krwi.

Konieczne jest także uczestniczenie w rozmowie z anestezjologiem, który podaje środek usypiający na czas zabiegu, a także w ostatniej konsultacji z ortopedą. Pacjent powinien stawić się na oddziale na dobę przed zaplanowaną operacją stawu biodrowego.

Endoprotezę stawu biodrowego wszczepia się dość długo – operacja trwa od 2 do 4 godzin, ponieważ wymaga dużej precyzji. Operacja biodra odbywa się w znieczuleniu ogólnym, a przed nią lekarz podaje pacjentowi drobnocząsteczkową heparynę (profilaktyka zakrzepów) oraz antybiotyk. Następnie anestezjolog przeprowadza narkozę (znieczulenie zewnątrzoponowe, czasami także ogólne) i rozpoczyna się właściwy zabieg.

W skrócie wymiana stawu biodrowego w całości polega na odsłonięciu głowy kości udowej i wyjęciu jej z panewki stawu, a następnie wszczepia sztuczną panewkę stawową. Kolejny etap to wprowadzenie trzpienia protezy do kanału kości udowej. Operacja kończy się umieszczeniem drenów w okolicach rany i zaszyciem powłok ciała.

Po zakończeniu zabiegu pacjent trafia na oddział intensywnej terapii, a następnie na salę obserwacji. Ze względu na inwazyjny i rozległy charakter operacji przez pierwszą dobę podawane są elektrolity, leki przeciwzakrzepowe i przeciwbólowe, a także antybiotyki. W razie niedokrwistości konieczna jest transfuzja krwi (z krwi własnej, którą pacjent oddał przed operacją). Czas hospitalizacji wynosi około 4-10 dni.

Endoproteza stawu biodrowego wymaga operacji obciążonej pewnym ryzykiem. Podczas operowania może dojść do uszkodzenia naczyń krwionośnych, co skutkuje rozwojem zakrzepicy. Sprzyja jej także zbyt długie unieruchomienie po operacji. Zakrzepica jest bardzo poważnym powikłaniem, ponieważ może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta.

Do powikłań po wszczepieniu endoprotezy należą też zakażenia, uszkodzenie sąsiadujących nerwów, reakcje uczuleniowe, zmiany długości nóg oraz problemy w poruszaniu się. Wszelkie dolegliwości bólowe, obrzęk, problemy pojawiające się nawet po latach od operacji należy zgłosić lekarzowi.

Proteza ulega też zużyciu. Może się obluzować, przemieścić lub pęknąć. Obecnie materiały stosowane w konstrukcji endoprotez są na tyle trwałe, że podobne powikłania pojawiają się rzadko. Jeśli do nich dojdzie, lekarz często zaleca wymianę endoprotezy na nową. Cementowa proteza przypuszczalnie będzie wymagała wymiany po 12-15 latach, natomiast bezcementowa może służyć o wiele dłużej.

Endoproteza stawu biodrowego znacząco ułatwia poruszanie się i funkcjonowanie, jednak wymaga dość długiego procesu rekonwalescencji i zaangażowania w rehabilitację. Procesy usprawniania zaczynają się już na kilka dni po operacji, zanim pacjent zacznie wstawać z łóżka. Noga operowanego stawu umieszczona jest na specjalnym stelażu, a rehabilitant pomaga pacjentowi w przyjmowaniu pionowej pozycji. W kolejnych dniach pacjent uczy się samodzielnie wykonywać sobie zastrzyki przeciwzakrzepowe, a także wykonuje ćwiczenia oddechowe i stopniowo zaczyna poruszać się o kulach.

Konieczne jest unikanie specyficznych rodzajów ruchu, takich jak:

• nadmierne zginanie stawu biodrowego,
• zakładanie nogi na nogę,
• gwałtowne skręty tułowia,
• schylanie się,
• prowadzenie samochodu,
• siadanie na zapadających się powierzchniach.

Im lepszy stan pacjenta i dalej posunięta rehabilitacja, tym więcej czynności może wykonywać pacjent. Ćwiczenia po operacji stawu biodrowego mają za zadanie przywrócić pacjentowi jak największą sprawność. Z czasem pacjent może wrócić nawet do uprawiania sportu. Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego wymaga wytrwałości i cierpliwości. Musi minąć pewien czas od operacji, by naruszone tkanki zagoiły się i wróciły do stanu równowagi, a pacjent mógł zacząć swobodnie się poruszać. W okresie rekonwalescencji powinien pozostawać pod opieką ortopedy i rehabilitanta, a w razie potrzeby także na zwolnieniu lekarskim. Im szybciej zacznie się usprawnianie pacjenta, tym krótszy i sprawniejszy będzie proces powrotu do zdrowia.