Co jeść na chory żołądek i jelita? Dieta lekkostrawna na zaburzenia pokarmowe. Zobacz jadłospis i polecane produkty

Dieta lekkostrawna, inaczej łatwostrawna, to modyfikacja żywienia podstawowego, polegająca na wykluczeniu produktów i dań trudnostrawnych. Jej zadaniem jest odciążyć układ pokarmowy, zapewniając jednocześnie odpowiednią ilość energii i wszystkich niezbędnych związków odżywczych.

Dieta łatwostrawna to menu oszczędzające przewód pokarmowy lub jego część w przypadku zaburzeń jego funkcjonowania. Odpowiedni dobór produktów i sposobów przygotowania posiłków ułatwia trawienie i wchłanianie składników odżywczych, wpływając na poprawę stanu odżywienia i zdrowia chorego.

Korzystne działanie diety lekkostrawnej wiąże się m.in. z wyeliminowaniem ciężkostrawnych produktów i dań, które długo zalegają w żołądku – m.in. obfitujących w tłuszcz, błonnik pokarmowy i związki gazotwórcze, a także tych podrażniających układ trawienia, takich jak ocet czy ostre przyprawy.

Czytaj też: Te zioła są prawie zapomniane, choć wspaniale smakują i usprawniają trawienie

Skład podstawowej diety lekkostrawnej powinien być dobrany w taki sposób, by w przypadku osoby dorosłej dostarczała:

• ok. 12 proc. energii z białka – ok. 1 g/kg należnej masy ciała lub ok. 65-90 g dziennie,
• maks. 30 proc. energii z tłuszczów dobrej jakości, pochodzących z roślin,
• 50-65 proc. energii z węglowodanów,
• 20-25 g błonnika dziennie, szczególnie tego rozpuszczalnego w wodzie.

Zobacz w galerii przykłady lekkostrawnych posiłków.

Podane ilości poszczególnych składników mogą się różnić w zależności od schorzenia, którego leczeniu towarzyszy dieta. W diecie lekkostrawnej ograniczeniu podlega m.in. zawartość błonnika, tłuszczu, sodu, związków pobudzających wydzielanie soku żołądkowego czy energii[. W każdym przypadku indywidualną dietę ustala lekarz.

Jadłospis diety lekkostrawnej występuje w różnych wersjach, zależnych od ich przeznaczenia, np.:

• dieta lekkostrawna podstawowa – m.in. w niestrawności, chorobach czynnościowych przewodu pokarmowego (m.in. zespole jelita drażliwego), chorobach infekcyjnych z gorączką (m.in. koronawirusem SARS-CoV-2, czyli COVID-19, czy powodującym grypę żołądkową rotawirusem), a także przy unieruchomieniu;
• dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu i błonnika – m.in. w chorobach dróg żółciowych i trzustki;
• dieta lekkostrawna bogatobiałkowa – m.in. w chorobach wątroby, stanach pooperacyjnych, nadczynności tarczycy, chemioterapii;
• dieta lekkostrawna bogatobiałkowa z ograniczeniem tłuszczu – m.in. przy stłuszczeniu wątroby czy po resekcji żołądka;
• dieta lekkostrawna bogatobiałkowa z ograniczeniem tłuszczu i błonnika – m.in. w zespołach upośledzonego trawienia i wchłaniania;
• dieta lekkostrawna niskobiałkowa – m.in. w chorobach wątroby i nerek przebiegających z ich niewydolnością;
• dieta lekkostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego – m.in. w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nieżyty żołądka i jelit, przepuklinie rozworu przełykowego;
• dieta lekkostrawna o zmienionej konsystencji: papkowata – m.in. w chorobach jamy ustnej i przełyku, przy utrudnionym gryzieniu i przełykaniu, po niektórych zabiegach chirurgicznych i chorobach przebiegających z gorączką (według zaleceń lekarza).

Jadłospis diety łatwostrawnej w wersji podstawowej opiera się na następujących produktach spożywczych:
Produkty zbożowe:

• czerstwe pieczywo jasne,
• drobne kasze – manna, kukurydziana, krakowska, jęczmienna,
• ryż biały,
• drobne makarony pszenne.

Nabiał:

• mleko (w razie tolerancji),
• mleko zsiadłe,
• jogurt,
• kefir,
• biały ser,
• twarożki,
• jaja gotowane.

Mięso i ryby:

• chuda wołowina i cielęcina,
• kurczak,
• chude ryby: pstrąg, sola, leszcz, sandacz, morszczuk,
• chude wędliny: polędwica, szynka wołowa i wieprzowa.

Tłuszcze:

• masło,
• słodka śmietanka,
• oleje roślinne,
• miękkie margaryny.

Warzywa gotowane:

• marchewka,
• pietruszka,
• seler,
• kalafior,
• buraki,
• dynia,
• cukinia,
• szpinak,
• ziemniaki.

Warzywa surowe:

• sałata,
• cykoria,
• natka pietruszki,
• koperek,
• pomidor bez skórki,
• marchew starta z jabłkiem.

Owoce – dojrzałe, bez skórek i pestek:

• jabłka,
• morele,
• brzoskwinie,
• pomarańcze,
• banany,
• inne.

Słodycze:

• miód,
• dżemy bez pestek,
• przeciery owocowe.

Przyprawy:

• sól,
• cukier,
• sok z cytryny,
• koperek,
• kminek,
• cynamon,
• wanilia,
• majeranek.

Warto przeczytać: Pomysły na smaczne lekkostrawne śniadanie, obiad i kolację

Na diecie lekkostrawnej należy ograniczyć spożycie tych produktów, które nie są dobrze tolerowane. Pewne z nich można jeść w małych ilościach, co jest kwestią indywidualną i często związaną z aktualnym stanem zdrowia, a więc podlegającą modyfikacji.

Ograniczeniom podlegają zwłaszcza związki błonnikowe, których dzienne spożycie nie powinno przekraczać ok. 24 g. Jak to zrobić, wciąż jedząc warzywa i owoce w ramach głównych posiłków? Poleca się:

• młode warzywa o delikatnej strukturze, np. młoda marchew czy dynia,
• dobrze dojrzałe owoce, jak np. banany,
• usuwanie twardych i włóknistych części warzyw, np. skórki szparagów czy kalarepy,
• gotowanie warzyw, które zmiękcza błonnik,
• usuwanie skórek z warzyw, np. przez sparzenie i obranie pomidora,
• usuwanie skórek z owoców, np. przez przecieranie przez sito,
• usuwanie pestek z owoców, np. malin,
• ścierania warzyw na tarce.

Produkty dozwolone w ograniczonej ilości (i tylko przy ich tolerancji) w podstawowej diecie lekkostrawnej to:

• produkty zbożowe: pieczywo graham,
• nabiał: sery żółte, jaja na twardo,
• warzywa: ogórki kiszone bez skórki, młody zielony groszek,
• owoce: truskawki, maliny, przecier lub sok z porzeczek,
• słodycze: kakao, czekolada, cukierki,
• przyprawy: majonez, chrzan.

Dieta lekkostrawna wymaga wyeliminowania źle tolerowanych produktów, choć niektóre z wymiennych pokarmów mogą nie powodować przykrych objawów ze strony przewodu pokarmowego – ważna jest ciągła obserwacja samopoczucia.

Produkty niezalecane w ramach podstawowej diety lekkostrawnej to:
Produkty zbożowe:

• bardzo świeże pieczywo żytnie,
• grube kasze – pęczak, gryczana,
• grube makarony.

Nabiał:

• przetwory mleczne przekwaszone,
• sery pleśniowe,
• sery topione,
• jaja smażone.

Mięso i ryby:

• wieprzowina,
• baranina,
• kaczka,
• gęś,
• inne tłuste mięsa,
• węgorz,
• halibut,
• węgorz,
• pasztetowa,
• mortadela,
• kiełbasa,
• inne tłuste wędliny,
• wędzone przetwory mięsne i rybne,
• konserwy mięsne i rybne.

Tłuszcze:

• smalec,
• łój,
• słonina,
• boczek,
• twarda margaryna.

Warzywa:

• kapusty,
• papryka,
• cebula,
• por,
• szczypiorek,
• nasiona roślin strączkowych: groch, fasola, soczewica, bób itp.

Owoce:

• suszone,
• niedojrzałe,
• orzechy.

Słodycze:

• chałwa,
• słodycze tłuste,
• słodycze z orzechami.

Przyprawy:

• ostre przyprawy, m.in. pieprz i pikantna papryka,
• ocet,
• musztarda.

Wybór lekkostrawnych produktów to tylko pierwszy krok do przestrzegania zaleceń diety – równie ważny jest sposób ich obróbki kulinarnej (a potem sposób spożywania).

Wykluczeniu podlegają potrawy:

• smażone,
• odsmażane,
• wędzone,
• pieczone tradycyjnie,
• zapiekane,
• grillowane,
• z dodatkiem octu,
• z dodatkiem ostrych przypraw,
• z dodatkiem zasmażek,
• z dodatkiem warzyw kapustnych,
• z dodatkiem warzyw cebulowych,
• z dodatkiem nasion roślin strączkowych.

Zalecane metody przygotowania dań:

• gotowanie w wodzie
• gotowanie na parze,
• duszenie bez dodatku tłuszczu,
• pieczenie we własnej wilgoci, np. w naczyniu żaroodpornym czy pergaminie,
• „smażenie” na wodzie,
• „smażenie” na parze z dodatkiem masła,
• wydłużenie czasu gotowania,
• rozdrabnianie, np. przecieranie i miksowanie,
• wyciskanie soków,
• spulchnianie potraw poprzez dodawanie ubitego białka jaja lub bułki pszennej namoczonej w wodzie lub mleku,
• dodawanie tłuszczu w małych ilościach tylko do gotowych potraw,
• zagęszczanie dań zawiesiną mąki w wodzie lub mleku, ew. żółtkiem lub nieukwaszoną śmietanką.

Jadłospis diety łatwostrawnej należy układać z uwzględnieniem zaleceń dotyczących sposobu przygotowania posiłków.

Dania zalecane na diecie łatwostrawnej:
Potrawy z mąki i kasz:

• dozwolone kasze gotowane na sypko i rozklejane,
• pierogi leniwe,
• lane kluski
• budynie z dodatkiem dozwolonych owoców,
• budynie z dodatkiem mięsa i dozwolonych warzyw.

Jajka:

• jajka na miękko,
• jajecznica na parze,
• jaja sadzone na parze,
• jaja w koszulkach.

Zupy:

• zupy mleczne,
• krupniki,
• zupy owocowe,
• czyste zupy jarzynowe
• czyste zupy na nietłustych wywarach mięsnych i kostnych,
• zupy jw. zagęszczane mąką z mlekiem lub śmietaną.

Potrawy z mięsa i ryb:

• dania gotowane,
• dania duszone,
• dania pieczone we własnej wilgoci,
• potrawki,
• pulpety,
• budynie.

Warzywa:

• gotowane w wodzie lub na parze z dodatkiem świeżego masła,
• duszone,
• pieczone we własnej wilgoci.

Ziemniaki:

• ziemniaki gotowane,
• purée z ziemniaków.

Sosy:

• sos koperkowy,
• sos majerankowy,
• sos potrawkowy,
• inne sosy o łagodnym smaku ze śmietanką, masłem lub żółtkiem albo podprawiane zawiesiną mąki i mleka.

Desery:

• kompoty,
• kisiele,
• galaretki,
• musy,
• kremy z mleka,
• budynie,
• biszkopty,
• ciasta drożdżowe.

Napoje:

• herbata,
• kawa zbożowa,
• mleko,
• soki i napoje z dozwolonych owoców i warzyw.

Dania ograniczane na diecie łatwostrawnej:
Potrawy z mąki i kasz:

• zacierki,
• kluski kładzione.

Zupy:

• ogórkowa z ogórków bez skórek.

Desery:

• kruche serniki,
• ciasta piaskowe.

Napoje:

• słabe kakao.

Dania niewskazane na diecie łatwostrawnej:
Potrawy z mąki i kasz:

• smażone, np. placki,
• kluski francuskie,
• kotlety z kaszy.

Jaja:

• smażone sadzone,
• smażona jajecznica,
• jaja na bekonie, boczku itp.

Zupy:

• kapuśniak,
• grochówka,
• zupy na zasmażce,
• zupy w proszku.

Potrawy mięsne i rybne:

• smażone,
• duszone,
• pieczone w tradycyjny sposób.

Warzywa:

• zasmażane,
• konserwowane octem.

Ziemniaki:

• ziemniaki smażone,
• placki ziemniaczane,
• frytki,
• czipsy.

Sosy:

• ostre,
• na zasmażce,
• na tłustym wywarze mięsnym lub kostnym.

Desery:

• pączki,
• ciastka z kremem,
• faworki,
• ciastka francuskie,
• ciastka kruche,
• torty.

Napoje:

• alkoholowe,
• mocne kakao,
• czekolada do picia.

Na diecie lekkostrawnej ważny jest nie tylko wybór odpowiednich produktów, a unikanie innych, ale także sposób spożywania posiłków:

• codzienną rację pokarmową należy rozłożyć między 5-6 posiłków,
• posiłki powinny być małe objętościowo,
• jeść należy regularnie co 2-3 godziny,
• pierwszy posiłek powinno się zjeść w ciągu 1 godziny od przebudzenia,
• ostatni posiłek można zjeść nie później niż na 2-3 godziny przed snem,
• na ostatni posiłek nie należy jeść owoców ani słodyczy,
• trzeba dokładnie przeżuwać każdy kęs jedzenia,
• posiłki powinny być przygotowane i zjedzone tego samego dnia,
• nie należy pić w trakcie jedzenia ani bezpośrednio po nim,
• między posiłkami można pić tylko wodę mineralną lub inne obojętne napoje, np. słabą herbatę bez cukru,
• trzeba wypijać co najmniej 1,5 litra płynów dziennie,
• tłuszcz w postaci dobrej jakości oleju można dodawać do gotowych potraw, ale nie podczas ich przygotowania,
• dozwolone warzywa należy jeść w co najmniej 3-4 posiłkach dziennie,
• należy spożywać 2-3 porcje bezcukrowego nabiału dziennie,
• zalecane spożycie ryb to 3 porcje tygodniowo,
• nie powinno się jeść więcej niż 1-2 małe porcje słodyczy w tygodniu,
• należy ograniczyć sól,
• trzeba unikać wykluczonych produktów, m.in. ostrych przypraw, tłustego mięsa i wędlin oraz alkoholu.

Posiłki różnych odmian diety lekkostrawnej bazują na podobnych produktach, ale w zależności od stanu pacjenta mogą wymagać modyfikacji pod kątem ilości konkretnych składników.

Dieta lekkostrawna podstawowa:

• Śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem 2 proc. tł., bułka pszenna z masłem, chudy twaróg, polędwica z indyka, pomidor bez skórki.
• Drugie śniadanie: chleb pszenny, pasta z mięsa drobiowego i warzyw, koktajl z malinami bez pestek.
• Obiad: rosół warzywny z kaszą manną, klopsiki cielęce w sosie cytrynowym, purée z ziemniaków, gotowana marchewka z selerem, kompot z jabłek.
• Podwieczorek: kisiel mleczny z sokiem owocowym, biszkopt.
• Kolacja: pierogi leniwe z masłem, mus morelowy, herbata z cukrem i cytryną.

Dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu:

• Śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem 1,5 proc. tł., bułka pszenna z masłem, polędwica z indyka, pomidor bez skórki.
• Drugie śniadanie: bułka pszenna, chudy serek homogenizowany, pieczone jabłko, słaba herbata.
• Obiad: zupa krem z selera z grzankami, klopsiki cielęce z białkiem jaja w sosie koperkowym, purée z ziemniaków, duszona marchewka, kompot z jabłek.
• Podwieczorek: jogurt naturalny 0,5 proc. tł. z bananem i morelą,
• Kolacja: ryż z duszonym indykiem i dozwolonymi warzywami, herbatka owocowa.

Dieta lekkostrawnej bogatobiałkowa:

• Śniadanie: zupa mleczna, bułka pszenna z masłem, polędwica drobiowa, słaba herbata.
• Drugie śniadanie: chleb pszenny z masłem, pasta z sera twarogowego, chudej ryby i koperku, napój owocowy.
• Obiad: krupnik, potrawka cielęca, purée z ziemniaków z mlekiem i koperkiem, zielona sałata z sosem jogurtowym, kisiel mleczny, herbata z cukrem.
• Podwieczorek: serek homogenizowany z bananem i jabłkiem,
• Kolacja: risotto z mięsem drobiowym i dozwolonymi warzywami, herbata z mlekiem.

Dieta lekkostrawna z ograniczeniem związków pobudzających wydzielanie soku żołądkowego:

• Śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem 2 proc. tł., czerstwe pieczywo pszenne z masłem, pasta z mięsa cielęcego i warzyw, słaba herbata z cukrem.
• Drugie śniadanie: czerstwa bułka z masłem, twarożek ze śmietanką, napój owocowy.
• Obiad: zupa krem jarzynowa z grzankami, klopsiki drobiowe w sosie beszamelowym, purée z ziemniaków, szpinak, kompot z jabłek.
• Podwieczorek: jogurt naturalny z musem morelowym,
• Kolacja: makaron nitki z jabłkiem i masłem, herbata z mlekiem 2 proc. tł.

Dieta lekkostrawna papkowata (o zmienionej konsystencji):

• Śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem, pieczywo pszenne namoczone w mleku, zmiksowana pasta z szynki i masła.
• Drugie śniadanie: bułka pszenna namoczona w mleku, jajko ugotowane na miękko, napój owocowy.
• Obiad: zupa krem jarzynowa z marchewki, pietruszki, selera i ziemniaków, budyń z mięsa cielęcego z sosem pomidorowym, papka z ziemniaków z mlekiem, herbata z cukrem.
• Podwieczorek: koktajl z przetartymi owocami,
• Kolacja: papka z ryżu, twarogu i jabłka, herbata z mlekiem.

Strawność posiłków w mniej restrykcyjnych wersjach diety lekkostrawnej (i na co dzień) można zwiększyć poprzez dodatek do potraw ziół i przypraw korzennych, które pomagają też ograniczyć m.in. efekty uboczne spożycia niektórych produktów, takie jak wzdęcia. Zawarte w nich olejki eteryczne powodują rozkurczenie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, poprawiają perystaltykę jelit, wydzielanie soku żołądkowego i żółci, wywierają efekt wiatropędny. Mają też działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwzapalne, a mięta wykazuje również właściwości przeciwbólowe.

Świeże i suszone zioła polecane w ramach diety lekkostrawnej podstawowej to zwłaszcza:

• bazylia pospolita,
• czarnuszka siewna,
• cząber ogrodowy,
• bylica estragon,
• gorczyca biała,
• hyzop lekarski,
• jałowiec pospolity,
• kminek zwyczajny,
• kolendra siewna,
• koper ogrodowy,
• lubczyk ogrodowy,
• majeranek ogrodowy,
• melisa lekarska,
• mięta pieprzowa,
• pietruszka zwyczajna,
• szałwia lekarska,
• trybula ogrodowa,
• tymianek właściwy.

W trawieniu posiłków pomagają również przyprawy korzenne, a zwłaszcza:

• anyż gwiazdkowaty,
• gałka muszkatołowa,
• goździki,
• imbir,
• kurkuma,
• papryka,
• pieprz czarny,
• ziele angielskie,
• wanilia.