Anyż – właściwości zdrowotne, dawkowanie i zastosowanie korzennej przyprawy. Czym różni się anyż gwiazdkowy od anyżu biedrzeńca?

Anyż gwiazdkowy (bodian właściwy, Illicium verum) to nieduże drzewo z rodziny magnoliowatych pochodzące z Wietnamu, Chin i Indii. Kwitnie w postaci żółtych kwiatów, a owocuje dopiero po sześciu latach. Najintensywniejsze plony daje przez większość swojego życia, bo między czternastym, a setnym rokiem wegetacji. Owoce bodiana to 6-10 ramienne zdrewniałe gwiazdki anyżu. W takiej formie występuje w sprzedaży ta aromatyczna, korzenno-słodka przyprawa, znana z kuchni indyjskiej i azjatyckiej.

Anyż biedrzeniec, znany też jako anyżek (Pimpinella anisum L.), to gatunek rośliny jednorocznej z rodziny selerowatych. Osiąga do 50 cm wysokości i kwitnie białymi, drobnymi kwiatami zebranymi w baldach (podobnie jak koper). Uprawa anyżu biedrzeńca prowadzona jest głównie w Azji Mniejszej oraz w rejonie Morza Śródziemnego. Anyż biedrzeniec ma malutkie i okrągłe, zielono-szare owoce, które pokryte są delikatnymi włoskami. Zawierają one olejki eteryczne i aromatyczne (anetol). Nasiona anyżu biedrzeńca mają bardzo słodki, lekko korzenny smak.

Anyż gwiaździsty to przyprawa dodawana do potraw w minimalnych ilościach, ze względu na intensywność smaku i aromatu. Choć anyż jest dość kaloryczny (100 gramów ma 337 kcal), nie należy brać tego pod uwagę, ponieważ nie nadaje się do spożycia w dużych ilościach. Największą wartością odżywczą anyżu gwiaździstego jest olejek eteryczny, którego 90 procent stanowi związek fenolowy anetol. Pozostałe związki to limonen, safrol, pinen, p-cymen i cyneol.

To właśnie zawartość olejków eterycznych jest odpowiedzialna za charakterystyczny smak anyżu, który jest korzenny, intensywny, lekko słodki.

Nasiona anyżku również zasobne są w olejki eteryczne, bogate w różnorodne antyoksydacyjne substancje. Wśród istotnych składników wymienia się, trans-anetol, cis-anetol, etragol, aldehyd anyżowy i beta-kartofylen.

Anyż bez rozróżniania na dwie odmiany, ma silne właściwości przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe. Wykazuje działanie antybakteryjnie, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Przyprawę można zatem stosować pomocniczo w leczeniu przeziębień i infekcji bakteryjnych oraz grzybiczych, dodając ją do herbaty lub korzennych wypieków.

Anyż gwiazdkowy wykazuje wiele właściwości leczniczych, wśród których na warto wymienić nastepujące:

• działanie rozkurczowe i wiatropędne. Hebatka z anyżem pomaga łagodzić wzdęcia, dlatego warto wypić ją po spożyciu ciężkostrawnych i tłustych potraw,
• działanie stymulujące wydzialenie soków trawiennych. Anyż pomaga w domowym zwalczaniu niestrawności i bólu brzucha wywołanego przejedzeniem.
• działanie przewciwwymiotne i łagodzące nudności.
• działanie wykrztuśne,
• działanie moczopędne. Anyż pomaga oczyścić organizm z toksyn, a także niewelować obrzeki spowodowane nagromadzenie wody w ciele.
• działanie wykrztuśne. Z tego względu ekstratky z anyżu stanowią składnik leków stosowanych na kaszel mokry.
• działanie wspomagające laktację.
• działanie przeciwcukrzycowe. Anyż pomaga regulować poziom cukru we krwi.
• łagodne działanie przeciwbólowe,

Co więcej, substancje zawarte w gwiazdkach anyżu stymulują układ odpornościowy, wspierając naturalna odporność. Poprawiają kondycję skóry i włosów i wykazują korzystny wpływ na potencję.

Podobnie jak anyż gwiazdkowy, anyż biedrzeniec także ma własności antybakteryjne i przeciwzapalne. Dobrze wpływa na procesy trawienia i na układ oddechowy, ma też lekkie działanie rozkurczowe. Działa wykrztuśne, dlatego ekstrakty znajdują się w lekach na kaszel oraz zapalenie górnych dróg oddechowych.

Anyż w leczeniu chorób układu oddechowego można stosować w następujący sposób:

1. Dzieci do ukończenia 1. roku życia: 0,5 g anyżu na 150 ml wrzątku (napar lub odwar), raz dziennie,
2. Dzieci w wieku 1-4 lat: 1 g anyżu na 150 ml wrzątku (napar lub odwar), raz dziennie,
3. Dzieci w wieku 4–10 lat: 2 g anyżu na 150 ml wrzątku, raz dziennie
4. Młodzież w wieku 10–16 lat i osoby dorosłe: 1-3,5 gramów rozdrobnionych owoców zaparzonych w 150 ml wody (napar), 3 razy dziennie.

Olejek anyżowy można stosować tylko u osób, powyżej 12. roku życia, w dawce 50–200 mikrolitra, 3 razy dziennie.

Anyż gwiaździsty i anyżek (anyż biedrzeniec) mają bardzo podobne właściwości i zastosowania. Wynikają one z bardzo podobnego składu olejku eterycznego i substancji aromatycznych, które determinują jego właściwości zdrowotne i smakowe.

Anyż gwiazdkowy dodaje się jako przyprawę (anyż mielony) do dań słodko-kwaśnych, potraw kuchni hinduskiej i dalekowschodniej, do deserów, wypieków, kompotów oraz cukierków. Ze względu na intensywny, charakterystyczny smak anyżu, cukierki z tą przyprawą mają swoich gorących zwolenników oraz równie zagorzałych przeciwników. Anyż znakomicie podkreśla smak mięsa drobiowego i wieprzowego oraz sosów własnych.

Anyż biedrzeniec jako przyprawa, używany jest do wyrobów piekarniczych oraz do produkcji nalewki z anyżu (anyżówki). Nalewka z anyżu biedrzeńca polecana jest w celach leczniczych w infekcjach bakteryjnych i stanach zapalnych gardła, krtani i tchawicy – oczywiście nalewka z anyżu przeznaczona jest jedynie dla osób dorosłych. Można kupić ją w wybranych sklepach, można też wykonać samodzielnie.

Przepis na anyżówkę
Dwadzieścia nasion anyżu biedrzeńca, należy zalać 250 ml spirytusu i na dwa tygodnie odstawiać w ciemne miejsce. Następnie zlać płyn do innej butelki, a nasiona ponownie zalać 250 ml spirytusu i odstawić na kolejne dwa tygodnie. Po tym czasie połączyć oba płyny i dodać do smaku miód. Należy jednak pamiętać, że ze względu na zawartość w nalewce z anyżu wysokoprocentowego alkoholu nie jest ona wskazana dla kobiet w ciąży oraz dzieci.

Do leczenia kaszlu z gęstą wydzieliną i przy stanach zapalnych górnych dróg oddechowych stosowana jest herbata z anyżem. Aby ją przygotować, należy zaparzać dwie gwiazdki anyżu w szklance wrzątku przez około 15 minut.

Sprawdź: Najlepsze, domowe sposoby na kaszel suchy i mokry

Anyż gwiazdkowy znalazł zastosowanie w kosmetyce. Olejek z anyżu dodaje się do niektórych perfum oraz toników, kremów ujędrniających skórę i przeciwzmarszczkowych. Substancje czynne zawarte w anyżu napinają i ujędrniają, wygładzają zmarszczki i przeciwdziałają powstawaniu nowych. Tonik z anyżu pomaga zwalczać trądzik, gdyż ma działanie antybakteryjne. Należy jednak obserwować skórę, ponieważ może podrażnić.

Anyż znalazł również zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Produkuje się z jego dodatkiem leki na infekcje górnych dróg oddechowych oraz na problemy trawienne – wzdęcia, nadmierne gazy i zaburzenia gastryczne.

Zarówno w przypadku, gdy kupujemy anyż gwiaździsty, jak i anyż biedrzeniec, najlepiej wybierać ten w całości, czyli gwiazdki anyżu lub okrągłe nasiona. W takiej formie anyż dłużej zachowuje świeżość i cenne właściwości. Anyż mielony można zrobić z nich samodzielnie tuż przed wykorzystaniem – wystarczy zmielić gwiazdki w młynku lub rozgnieść w moździerzu. Anyż mielony jest tańszy, ale zazwyczaj ma gorszą jakość: może być mieszany z mąką i z reguły jest zwietrzały. Anyż gwiaździsty mielony znajdziemy też w mieszankach przypraw orientalnych, na przykład w przyprawie pięciu smaków do dań kuchni chińskiej.

Anyż gwiazdkowy, należy przechowywać w szczelnie zamknietym pojemniku i w zaciemnionym miejscu, zaś anyżek w płóciennej torebce.

Anyż może mieć działanie uczulające – szczególną ostrożność przy jego stosowaniu powinny zachować osoby uczulone na szparagi, kolendrę, kminek, seler i koper włoski. Inhalacje z owoców anyżu oraz olejku anyżowego nie są zalecane dla kobiet w ciąży, dzieci i młodzieży do ukończenia 17. roku życia. Ponieważ nie ma wystarczających dowodów naukowych, że związki z anyżu przechodzą do mleka matki, nie zaleca się stosowania go także podczas laktacji.

W skrajnych przypadkach inhalacje z anyżu mogą spowodować odruch wymiotny, lub zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego (bardzo rzadkie przypadki), jak drgawki. Nie zaleca się korzystania z preparatów na bazie anyżu przez okres dłuższy niż 14 dni.

Ze względu na działanie zbliżone do estrogenu (kobiecych hormonów płciowych – anyż jest bogaty w fitoestrogeny) anyż jest przeciwwskazany dla kobiet chorujących na raka macicy, raka jajnika, raka piersi oraz endometriozę. Anyż spożywany bardzo często może zmniejszać skuteczność tabletek antykoncepcyjnych i tamoksyfenu.

1. Kmieć K.:Rośliny przyprawowe. Analecta, 2004.
2. Popis-Witkowska A.:Przyprawy do każdej potrawy. Gliwice, 2006.
3. Nowar G., Nawrot J.: Surowce roślinne i związki naturalne stosowane w chorobach układu oddechowego. Herba Poloniea, 2009.