Czerwona, biała i czarna porzeczka – właściwości i wartość odżywcza. Jak zrobić dżem, nalewkę i sok z czarnej i czerwonej porzeczki?

Porzeczka (Ribes L.) to niski krzew należący do rodziny agrestowatych o kulistych, drobnych owocach ułożonych w grona. Rośnie w klimacie umiarkowanym i występuje na całej półkuli północnej. Wyróżnia się ok. 150 gatunków porzeczki, z czego 6 rośnie w Polsce dziko.

Gatunki porzeczki uprawiane ze względu na owoce to:

• czerwona porzeczka (Ribes spicatum),
• czarna porzeczka (Ribes nigrum),
• porzeczkoagrest (zwyczajowo nazywana agrestem – Ribes uva-crispa L.),
• biała porzeczka (Ribes gracile Michx.).

Oprócz nich występują również gatunki ozdobne np. porzeczka krwista (Ribes sanguineum) czy porzeczka alpejska (Ribes alpinum), które również mają owoce, ale o nieprzyjemnym smaku, których nie wykorzystuje się w celach spożywczych.

Najpopularniejsze z nich to porzeczka czarna i czerwona, natomiast porzeczka biała i agrest są rzadziej spotykane. Porzeczki owocują w lipcu i na początku sierpnia i to właśnie w tym czasie są najchętniej wykorzystywanym składnikiem wielu potraw i wyrobów cukierniczych oraz smacznych i zdrowych domowych przetworów.

Zobacz też: Do sałatki, deseru, na suchą skórę i zniszczone włosy. Ten olej leczy, odmładza i pielęgnuje

Porzeczka czerwona ceniona jest głównie ze względu na owoce – zawierają one bardzo dużo witaminy C oraz witaminy PP. Porzeczka agrest to gatunek nieco ostatnio zapomniany, a szkoda, bo owoce agrestu są bardzo smaczne i dostarczają wielu cennych witamin (to bogate źródło witamin C i A) oraz potasu. Porzeczka biała ma właściwości zbliżone do owoców odmiany czerwonej. Ze wszystkich odmian porzeczki najwięcej witaminy C i składników odżywczych oraz właściwości leczniczych ma jednak porzeczka czarna.

Oprócz owoców wykorzystuje się też liście czarnej porzeczki (Folium Ribis nigri), które są surowcem zielarskim. Zbiera się je wiosną i suszy w temperaturze do 40 stopni Celsjusza.

Czarna porzeczka to prawdziwa skarbnica antyoksydantów i innych korzystnych dla zdrowia substancji. Owoce czarnej porzeczki zawierają garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, antocyjany, olejek eteryczny.

Jedna porcja, czyli 100 g czarnych porzeczek ma niską wartość energetyczną, która wynosi 63 kcal oraz bardzo wysoką zawartość witaminy C, bo aż 157 mg, co oznacza, że pokrywa prawie 240 proc. dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Porcja czarnej porzeczki zawiera także:

• 1,4 g białka,
• 15,38 g węglowodanów,
• 55 mg wapnia,
• 24 mg magnezu,
• 59 mg fosforu,
• 322 mg potasu,
• 1,54 mg żelaza,
• 2 mg sodu,
• 0.27 mg cynku,
• 1000 mg witaminy P,
• 230 IU witaminy A,
• 1 mg witaminy E,
• 1800 ug witaminy K,
• oraz witaminy z grupy B (witamina B1, B6, ryboflawina, niacyna).

Czerwona porzeczka ma nieco mniej witamin i minerałów niż czarna. 100 g owoców czerwonej porzeczki zawiera:

• 1,4 g białka,
• 13,80 g węglowodanów,
• 4,3 g błonnika,
• 33 mg wapnia,
• 13 mg magnezu,
• 1,00 mg żelaza,
• 275 mg potasu,
• 44 mg fosforu,
• 0,23 mg cynku,
• 1 mg sodu,
• 41 mg witaminy C,
• 0,050 mg ryboflawiny,
• 0,100 mg niacyny (PP, B3),
• 0,040 mg tiaminy,
• 0,070 mg witaminy B6,
• 8 μg kwasu foliowego,
• 11,0 μg witaminy K,
• 42 IU witaminy A,
• 0,10 mg witaminy E.

Owoce czarnej i czerwonej porzeczki ze względu na zawartość cennych substancji odżywczych wykazują wiele właściwości prozdrowotnych. Rutyna zawarta w czarnych porzeczkach wspomaga wchłanianie witaminy C, uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne. Kwercetyna oczyszcza drogi moczowe i ma działanie przeciwalergiczne. Kwasy fenolowe zawarte w czarnych porzeczkach działają przeciwzakrzepowo, przeciwzawałowo i przeciwzapalnie. Flawonoidy pomagają zwalczać wolne rodniki i są cennym sprzymierzeńcem w profilaktyce miażdżycy i innych chorób.

Czarna porzeczka obniża też ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i cukru we krwi. Zawiera dużą ilość błonnika pokarmowego, dzięki czemu reguluje pracę jelit i zapobiega zaparciom. Witamina A wspomaga pracę oczu i zapobiega m.in. rozwojowi zaćmy (katarakty oka).

Czerwone porzeczki mają mniej cennych substancji niż czarne, ale także są pomocne w profilaktyce chorób układu krążenia i przy dolegliwościach ze strony układu pokarmowego. Podobnie jak porzeczki czarne, mają właściwości antybakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, działają odkażająco, przeciwzapalnie i moczopędnie. Stymulują też pracę układu odpornościowego i łagodzą dolegliwości związane z menstruacją.

Obok cennych wartości odżywczych i smakowych owoców czarnej porzeczki, niezaprzeczalne właściwości prozdrowotne wykazują także jej liście. Liście czarnej porzeczki są surowcem zielarskim i zawierają m.in. olejek eteryczny, flawonoidy, sole magnezowe, kwasy organiczne, fitochinony, karoten, garbniki, fitoncydy, olejek eteryczny, witaminy z grupy B, witaminę P i, podobnie jak owoce, bardzo dużą ilość witaminy C – w 100 g liści jest 100–150 mg witaminy C.

Napary z liści porzeczki czarnej mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i grzybobójcze. Działają też napotnie, przeciwgorączkowo, żółciopędnie, moczopędnie, przeciwobrzękowo, detoksykacyjnie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie i rozkurczowo na mięśnie gładkie.

Zwiększają wydzielanie soków trawiennych, regulują przemianę materii i pobudzają apetyt. Garbniki zawarte w liściach czarnej porzeczki działają ściągająco i przeciwbiegunkowo, zwalczają też bakterie E-coli odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe. Fitoncydy, w które zasobne są liście porzeczki są zaś pomocne przy zakażeniach dróg moczowych.

Owoce czarnej i czerwonej porzeczki można jeść na surowo, dodawać do sałatek owocowych, wypieków, deserów, a nawet mięs. Robi się z nich także przetwory: soki, konfitury i dżemy oraz nalewki. W domowej terapii szczególnie ceniony jest sok z owoców czarnej porzeczki, który stosuje się pomocniczo w leczeniu anginy, przeziębienia, stanów zapalnych górnych dróg oddechowych oraz przy reumatyzmie i artretyzmie. Sok z czarnych porzeczek jest też pomocny w okresie osłabienia i rekonwalescencji, przy anemii, problemach z krzepliwością krwi i skazie krwotocznej. Zapobiega też wypadaniu włosów i zębów (spowodowanych dużym niedoborem witaminy C, który prowadzi do szkorbutu), wspomaga pracę nerek i przyspiesza procesy oczyszczania organizmu z toksyn.

Napar z liści czarnej porzeczki stosuje się przy przeziębieniu, kaszlu, anginie i grypie, a także w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, przy zakażeniach dróg moczowych, zaburzeniach trawienia, zatruciach pokarmowych, osłabieniu i alergii. Może też być stosowany miejscowo, do przemywania trudno gojących się ran.

Sezon na porzeczkę trwa krótko, ale zarówno z czarnej, jak i czerwonej porzeczki da się przyrządzić przetwory, które można następnie wykorzystywać przez cały rok. Będą one cennym urozmaiceniem diety, ale też niezwykle pomocnym wsparciem w leczeniu przeziębień i infekcji w okresie jesienno-zimowym. Soki i dżemy można podawać również dzieciom, jednak w niewielkich ilościach ze względu na zawartość dość dużych ilości cukru. Oczywiście cukier biały w przetworach można zastąpić innego rodzaju cukrami i słodzikami.

Dżem z czerwonej lub czarnej porzeczki
Do wykonania dżemu potrzebne są tylko dwa składniki: 1 kg czarnej lub czerwonej porzeczki oraz 500 g cukru. Pozbawione gałązek owoce należy przełożyć do garnka, dodać cukier i całość gotować na małym ogniu przez 1-2 godziny. Na koniec do wyparzonych słoików trzeba przelać wrzący dżem i dokładnie je zakręcić.

Sok z czarnej porzeczki
Sok przygotowuje się z 1 kilograma czarnej porzeczki, 800 g cukru i 0,5 litra wody. Porzeczki umyj, włóż do garnka i zalej wodą. Doprowadź do wrzenia i gotuj jeszcze ok. 10 minut cały czas mieszając. Następnie odcedź sok do drugiego garnka, dodaj cukier, wymieszaj i ponownie zagotuj. Przelej sok do butelek i szczelnie zakręć. Sok z porzeczek ma działanie wzmacniające układ odpornościowy, odtruwające, moczopędne, napotne oraz przeciwgorączkowe.

Nalewka z czarnej porzeczki
Przygotowuje się ją z 1 litra 70-procentowego spirytusu, 1 kg świeżych owoców czarnej porzeczki oraz syropu cukrowego (w proporcjach: 0,5 kg cukru na 0,5 litra wody). W ten sam sposób można przyrządzić nalewkę z czerwonej porzeczki.