Udar słoneczny – przyczyny, objawy, leczenie i pierwsza pomoc. Jak uchronić się przed udarem cieplnym?

Stan przegrzania organizmu bardzo często (i błędnie) utożsamiany jest z udarem mózgu. Tymczasem zanim dojdzie do obumierania komórek, nasz organizm daje różne sygnały, które powinny wzbudzić nasz niepokój.

Udar słoneczny jest rodzajem udaru cieplnego, który pojawia się na skutek nadmiernej ekspozycji na słońce i związanego z tym przegrzania organizmu. Pierwszym skutkiem obciążenia termicznego jest tzw. stres cieplny, który bardzo często pojawia się w okresie letnim. Charakteryzuje się on złym samopoczuciem, zmęczeniem oraz szybką męczliwością. Wraz z upływem czasu może wystąpić wyczerpanie cieplne, któremu towarzyszy podwyższona temperatura ciała (hipertermia) – zazwyczaj utrzymuje się ona na poziomie 38-40 stopni Celsjusza. Oprócz tego może pojawić się: silne uczucie pragnienia, nudności i wymioty. Następną i ostatnią fazą nadmiernej ekspozycji na słońce lub przegrzania organizmu np. w wyniku zbyt intensywnego treningu jest udar cieplny, do którego dochodzi wówczas, gdy temperatura ciała wynosi więcej niż 40 stopni Celsjusza.

Udar cieplny to stan głębokiej ciepłoty ciała spowodowanej narażeniem na zbyt wysoką temperaturę otoczenia, który występuje najczęściej na skutek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne (udar cieplny klasyczny, inaczej udar słoneczny) lub zbyt intensywnej aktywności fizycznej (udar cieplny wysiłkowy). Udar cieplny najczęściej diagnozowany jest u nastolatków i osób dorosłych, ale może wystąpić także u niemowląt – zwłaszcza śpiących i nadmiernie przykrytych. Często, szczególnie w okresie letnim, występują również przypadki zgonu na skutek udaru cieplnego w wyniku pozostawienia śpiących dzieci w samochodzie, w którym temperatura może sięgać nawet 62,8 stopni Celsjusza.

Charakterystyczne objawy udaru słonecznego to:

• Temperatura ciała powyżej 40. stopni Celsjusza.
• Gorąca i sucha skóra.
• Drgawki.
• Wstrząs.
• Nudności i wymioty.
• Biegunka.
• Uczucie splątania i zaburzenia świadomości.
• Przednerkowa niewydolność.
• Niedokrwistość.
• Zaburzenia krzepnięcia krwi.
• Kwasica metaboliczna.

Udar słoneczny jest bardzo niebezpieczny, ponieważ, gdy temperatura ciała przekracza 40. stopni Celsjusza, rozpoczynają się procesy obumierania komórek organizmu, co prowadzi do stopniowej niewydolności wieloorganowej.

Niezwykle istotnym zagadnieniem w kontekście udaru słonecznego jest pierwsza pomoc, która często ratuje życie wielu pacjentom. Podstawową zasadą jest ewakuowanie osoby chorej z miejsca nasłonecznionego oraz wezwanie karetki pogotowia ratunkowego. Ważnym elementem jest także monitorowanie chorego i podtrzymywanie jego podstawowych czynności życiowych. Nie należy podejmować leczenia udaru słonecznego na własną rękę, ponieważ choroba ta wymaga hospitalizacji w warunkach intensywnej terapii.

Wśród podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy przy udarze słonecznym można wymienić m.in.:

• Ułożenie osoby chorej w pozycji półsiedzącej w miejscu niedostępnym dla słońca i z dostępem świeżego powietrza.
• Ściągnięcie lub rozluźnienie obcisłych ubrań, ponieważ mogą one utrudniać przepływ krwi.
• Stosowanie zimnych okładów na: głowę, kark, pachy, pachwinę i szyję.
• Stałe monitorowanie temperatury ciała. Należy zaprzestać ochładzania organizmu, jeśli termometr pokaże 38,3 stopnie Celsjusza.
• Jeśli pacjent jest przytomny, należy podawać mu schłodzoną niegazowaną wodę.
• Jeśli osoba chora jest nieprzytomna, należy zastosować pozycję boczną ustaloną, a jeśli nie oddycha – rozpocząć sztuczne oddychanie.

Pod żadnym pozorem osobie z objawami udaru cieplnego nie należy podawać napojów alkoholowych oraz środków przeciwgorączkowych, ponieważ mogą one pogłębić proces uszkodzenia wątroby.

Podstawą w leczeniu udaru cieplnego jest zabranie pacjenta z miejsca słonecznego – w przeciwnym razie choroba będzie się nasilać. Po ewakuacji chorego należy obniżyć temperaturę jego ciała. Warto skorzystać ze skutecznych technik ochładzania organizmu. Mowa tu przede wszystkim o zanurzeniu w zimnej wodzie. Jednakże nie w każdym miejscu istnieje taka możliwość. W takiej sytuacji warto wykonywać zimne okłady. W warunkach szpitalnych do tego celu używa się schłodzonych płynów, które podawane są dożylnie. Należy jednak pamiętać, że schładzanie nie może być zbyt intensywne, woda nie powinna być lodowata, ponieważ może doprowadzić do obkurczenia naczyń krwionośnych i utraty ich możliwości do oddawania ciepła.

W przypadku wystąpienia bardzo częstego objawu udaru słonecznego jakim są zaburzenia neurologiczne, najczęściej w postaci niewydolności układu nerwowego takie jak drgawki, uczucie splątania i zaburzeniami świadomości, pacjentom podaje się leki przeciwdrgawkowe oraz stale monitoruje się ich stan zdrowia.

Udarowi słonecznemu stosunkowo często towarzyszy niedokrwistość i małopłytkowość. W takiej sytuacji niekiedy pacjentom przetacza się koncentrat krwinek czerwonych.

W przeważającej większości przypadków osoby dotknięte udarem cieplnym wracają do zdrowia po ochłodzeniu i nawodnieniu organizmu. Pacjenci, u których wystąpił lekki udar cieplny, po wyzdrowieniu nie uskarżają się na żadne, przykre następstwa. W przypadku ciężkiego udaru ryzyko wystąpienia powikłań jest znacznie większe – zwłaszcza wtedy, gdy temperatura ciała przekroczyła 42 stopnie Celsjusza. Szczególnie niebezpieczne i dotkliwe są konsekwencje uszkodzenia układu nerwowego. Wówczas mogą pojawić się: zaburzenia zachowania, mowy i koordynacji ruchów.

Wśród następstw udaru słonecznego można wymienić m.in.:

• Niewydolność ośrodkowego układu nerwowego, która charakteryzuje się majaczeniem, drgawkami, a nawet śpiączką.
• Wstrząs, który występuje na skutek nadmiernego obniżenia ciśnienia tętniczego. Niekiedy może on prowadzić do niewydolności mięśnia sercowego i uszkodzenia mózgu w wyniku zmniejszonego przepływu krwi.
• Zaburzenia czynności wątroby, które są częste w przypadku zaawansowanego stadium udaru cieplnego.
• Niewydolność nerek, która pojawia się stosunkowo często w przebiegu udaru słonecznego (zwłaszcza wśród osób uprawiających aktywność fizyczną).
• Zaburzenia hematologiczne, które występują najczęściej w postaci zaburzeń krzepliwościa krwi.

W celu zapobiegania wystąpienia udaru słonecznego warto unikać ekspozycji na słońce w godzinach jego największej aktywności (tj. 11.00-16.00). Oprócz tego warto pamiętać o nakryciu głowy i nawadnianiu organizmu (najlepiej schłodzoną wodą niegazowaną). Osobom aktywnym fizycznie rekomenduje się ćwiczenie na świeżym powietrzu – wczesnym rankiem i późnym wieczorem.