Trójglicerydy – czym są i kiedy należy je zbadać? Jaka jest norma i co oznaczają podwyższone trójglicerydy?

Trójglicerydy (TG), nazywane też niepoprawnie triglicerydami, a fachowo triacyloglicerolami, to tłuszcze proste. Zbudowane są z jednej cząsteczki glicerolu oraz trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych. W trójglicerydach prostych są to trzy cząsteczki tego samego kwasu, natomiast trójglicerydy złożone zawierają różne kwasy tłuszczowe lub te same, lecz o innej budowie przestrzennej (co zmienia także ich funkcje).

Trójglicerydy stanowią jeden ze składników tkanki tłuszczowej, magazynowy w cytoplazmie komórek tłuszczowych. Stanowią też zapasowe źródło energii wykorzystywane przez organizm, a zwłaszcza przez mięśnie szkieletowe, w sytuacji, gdy inne źródła energii ulegną już wyczerpaniu. Tworzą też warstwę ochronną zewnętrznych partii skóry, dzięki której jest ona zabezpieczona przed wpływem czynników ze środowiska. Wraz z innymi rodzajami lipidów stanowią też ochronną barierę skóry. Są ponadto niezbędne dla innych aspektów prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Trójglicerydy są produkowane w wątrobie z kwasów tłuszczowych oraz węglowodanów, skąd dostają się do krwiobiegu. Pod postacią lipoprotein o niskiej i wysokiej (LDL i HDL) transportują też cholesterol. Gdy trójglicerydy trafiają razem z krwią do pracujących mięśni, mogą być szybko wykorzystywane jako surowiec energetyczny. Jeśli jest ich zbyt dużo, ulegają zmagazynowaniu w tkance tłuszczowej.

Badaniem pozwalającym określić stężenie trójglicerydów (obok oznaczenia poziomu cholesterolu całkowitego, a także cholesterolu w podziale na frakcje HDL i LDL) jest lipidogram. Ma ono ogromne znaczenie diagnostyczne, ponieważ nadmiar trójglicerydów we krwi stanowi istotne ryzyko rozwoju miażdżycy, zwłaszcza gdy towarzyszy mu podwyższenie poziomu cholesterolu ogółem i obniżenie „dobrego” cholesterolu HDL.

Trójglicerydy pełnią istotne funkcje w organizmie. Niestety, w nadmiarze przyczyniają się do powstawania złogów miażdżycowych. Podwyższone trójglicerydy wiążą się z większym ryzykiem rozwoju wielu chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2, zaburzeń metabolicznych, przybierania na wadze. Ich zbyt wysoki poziom może też świadczyć o istniejących chorobach i zaburzeniach równowagi metabolicznej.

Osoby z grupy ryzyka chorób naczyniowo-sercowych powinny wykonywać lipidogram profilaktycznie. Wskazania do badania stanowią też:

• podejrzenie chorób i uszkodzeń wątroby,
• zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych z jelit,
• podejrzenie stanów zapalnych trzustki,
• nadużywanie alkoholu,
• nadwaga lub otyłość,
• wiek powyżej 50 lat.

Skierowanie na badanie poziomu trójglicerydów można otrzymać od lekarza pierwszego kontaktu lub specjalisty (np. kardiologa, diabetologa). Prywatne wykonanie badania stanowi koszt ok. 8-10 złotych. Czas oczekiwania na wynik nie przekracza jednego dnia, zarówno na NFZ, jak i prywatnie.

Badanie poziomu trójglicerydów najczęściej występuje jako składowa badania lipidogramu, ponieważ stężenie trójglicerydów należy analizować z powiązaniu ze stężeniami innych lipidowych składników krwi.

Stężenie trójglicerydów oznacza się w próbce surowicy krwi pobranej z żyły łokciowej. Pacjent powinien stawić się w gabinecie zabiegowym w godzinach porannych, będąc na czczo. Przed badaniem nie wolno jeść przez co najmniej 8-10 godzin, a ostatni spożyty posiłek (kolacja) nie powinien zawierać dużych ilości tłuszczu. Na kilka dni przed pobraniem krwi należy jednak utrzymać swój normalny sposób odżywiania i zwykłą dietę, rezygnując tylko ze spożywania alkoholu.

Trójglicerydy nie powinny przekraczać poziomu 150 mg/dl. Kiedy wynik wynosi ponad 200 mg/dl, oznacza to stan tak zwanej hipertriglicerydemii.

Taki wynik, zwłaszcza gdy przez dłuższy czas nie udaje się go obniżyć, wiąże się ze znacząco podniesionym ryzykiem rozwoju miażdżycy. Poziom trójglicerydów u kobiet powinien mieścić się w przedziale  35-135 mg/dl, natomiast u mężczyzn granice te wynoszą 40-160 mg/dl. Trójglicerydy u dzieci nie powinny przekroczyć 100 mg/dl.

Dolna granica poziomu trójglicerydów jest rzadko przekraczana, choć w pewnych przypadkach spadają one tak wyraźnie, że mogą świadczyć o nieprawidłowościach. Zazwyczaj lekarz porównuje ich wartości z wartościami innych pomiarów biochemicznych i dopiero na tej podstawie stawia diagnozę. Poziom trójglicerydów ulega też wahaniom dobowym – jest wyższy tuż po posiłkach. To całkiem naturalne zjawisko.

Wysoke trójglicerydy stanowi sygnał, że pora zmienić dietę i codzienne przyzwyczajenia. Z podjęciem działań powinno wiązać się już przekroczenie granicy 135 mg/dl u kobiet lub 150 mg/dl u mężczyzn.

Podwyższone trójglicerydy mogą świadczyć m.in. o nadmiernej konsumpcji w diecie:

• cukrów,
• węglowodanów oczyszczonych,
• tłuszczów nasyconych i izomerów kwasów tłuszczowych trans,
• alkoholu.

Wysoki poziom trójglicerydów może też wiązać się z występowaniem chorób takich jak:

• otyłość,
• różne postaci hiperlipidemii,
• cukrzyca,
• zapalenie trzustki,
• niewydolność nerek,
• niewydolność tarczycy,
• dna moczanowa,
• zespół Cushinga,
• akromegalia,
• toczeń rumieniowaty.

Utrzymywanie się zbyt wysokiego poziomu trójglicerydów wiąże się z zagrożeniem wieloma poważnymi chorobami. Należą do nich:

• otyłość,
• stłuszczenie wątroby,
• cukrzyca typu 2,
• insulinooporność,
• zespół metaboliczny,
• choroby układu krążenia (miażdżyca naczyń krwionośnych oraz jej powikłania, w tym choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, zawał serca).

Poziom trójglicerydów przekraczający 1000 mg/dl stanowi ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki.

Choroby naczyniowe stanowią z kolei poważne ryzyko śmierci pacjenta i jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów w krajach rozwiniętych. Warto pamiętać, że podwyższenie poziomu różnego rodzaju lipidów często idzie ze sobą w parze, podnosząc zbiorcze ryzyko zachorowania.

Trójglicerydy w zbyt małej ilości (poniżej 140 mg/dl) to bardzo rzadki wynik badania. Zdarza się jednak u osób niedożywionych, stosujących głodówki i bardzo niskokaloryczne diety, cierpiących na zespół złego wchłaniania, nadczynność tarczycy, choroby immunologiczne, zaburzenia pracy wątroby, żółtaczkę, mocznicę, zaburzenia hormonalne i inne. Taki wynik zdarza się też u pacjentów długotrwale leczonych na oddziale szpitalnym. Niedobór trójglicerydów oznacza, że organizmowi brakuje rezerw energetycznych, z których mogłyby korzystać mięśnie.

Trójglicerydy można obniżyć poprzez wprowadzenie odpowiedniej diety. Podczas gdy spożycie tłuszczów powinno pozostać w normie, należy zwracać uwagę na ich rodzaj. Ograniczeniu powinny ulec tłuszcze nasycone i kwasy tłuszczowe trans (oba rodzaje zawarte głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego i wysokoprzetworzonej, gotowej żywności, zwłaszcza tłuszczach utwardzonych, inaczej uwodornionych).

Jednocześnie należy zwiększyć spożycie jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, zawartych w produktach takich jak oliwa z oliwek, olej rzepakowy, awokado, orzechy, pestki i nasiona oleiste, a także tłuste ryby morskie.

Co ważne, nie trzeba jeść tłusto, aby poziom trójglicerydów wzrósł ponad normę. Przyczyną nadmiaru niepożądanych lipidów we krwi są także słodycze, które stanowią źródło ogromnych ilości łatwo przyswajalnych cukrów prostych. Większości z nich organizm nie jest w stanie spożytkować na bieżąco, więc przekształca je w trójglicerydy. Aby obniżyć poziom trójglicerydów, warto więc odstawić lub maksymalnie ograniczyć również słodkie przekąski, napoje czy desery mleczne. Ograniczeniu powinny też podlegać oczyszczone źródła węglowodanów, takie jak biała mąka i biały ryż.

Jeśli poziom trójglicerydów utrzymuje się powyżej dopuszczalnej normy lub przyjmuje bardzo wysokie wartości, konieczne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia. Wśród stosowanych leków znajdują się głównie fibraty, obniżające poziom trójglicerydów i podnoszące poziom „dobrego” cholesterolu HDL. Niekiedy lekarz zaleca też wprowadzenie leczenia statynami, które pomagają kontrolować nie tylko poziom trójglicerydów, ale także cholesterolu. Jest to jednak terapia obciążona działaniami ubocznymi, dlatego w miarę możliwości należy dążyć do poprawy lipidogramu za pomocą odpowiednich zmian diety i stylu życia.

Bardzo ważnym krokiem jest także rezygnacja z używek, głównie alkoholu. Jego nadmierne spożywanie powoduje wzrost poziomu trójglicerydów we krwi do stężeń, które bezpośrednio zagrażają rozwojem zapalenia trzustki. Nie bez znaczenia pozostaje równieżregularny ruch i wysiłek dostosowany do możliwości pacjenta.