Gliceryna w kosmetykach, jedzeniu i lekach – jakie ma właściwości i zastosowania? Czym różni się gliceryna roślinna od tej syntetycznej?

Gliceryna, inaczej glicerol, to organiczny związek chemiczny z grupy alkoholi cukrowych, inaczej polioli (należy do niej również ksylitol, erytrytol czy sorbitol). Pod względem budowy jest to prosty alkohol trójwodorotlenowy zawierający trzy grupy alkoholowe. W połączeniu z trzema cząsteczkami kwasów tłuszczowych tworzy triacyloglicerole, inaczej trójglicerydy, czyli po prostu tłuszcze.

Gliceryna występuje naturalnie w ludzkim organizmie – jest produkowana przez wątrobę i nerki. Pełni ważną funkcję, ponieważ chroni płyny ustrojowe przed przechłodzeniem i zwiększa tolerancję na niekorzystne warunki atmosferyczne (zimno). Związek ten znajduje się również w niektórych owocach i warzywach. Natomiast gliceryna używana w charakterze dodatku do żywności oznaczana jest symbolem E422.

W przemyśle stosowana jest naturalna gliceryna roślinna będąca produktem hydrolizy, zmydlania albo przeestryfikowania tłuszczów, a także stanowiąca odpad przy produkcji biopaliw. Uzyskuje się ją m.in. w procesie produkcji mydła z tłuszczu roślinnego (z uwagi na niską cenę najczęściej jest to skrajnie „antyekologiczny” olej palmowy) lub zwierzęcego. Glicerol jest też jednak częstym dodatkiem do mydła. Gliceryna syntetyczna wytwarzana jest natomiast z propylenu, węglowodoru gazowego pozyskiwanego z benzyny. Gliceryna używana w przemyśle jest w większości produkowana syntetycznie, ale nie ma to wpływu na jej działanie – pod tym względem nie różni się od tej naturalnej.

Gliceryna ma właściwości higroskopijne, tj. silnie chłonie wodę, a jednocześnie jest rozpuszczalnikiem dla tłuszczów, nie będąc w nich rozpuszczalną. Pozwala więc łączyć ze sobą fazę wodną i lipidową.

Ze względu na swoje działanie gliceryna ma szerokie zastosowanie w przemyśle jako składnik leków (gliceryna farmaceutyczna), kosmetyków (gliceryna kosmetyczna) oraz produktów spożywczych (gliceryna spożywcza). Ponieważ proces produkcji wersji syntetycznej jest tani, czysta gliceryna sprzedawana w aptekach kosztuje ok. 3 zł za opakowanie o pojemności 50 ml.

Gliceryna w temperaturze pokojowej jest gęstą, tłustą, bezbarwną, bezwonną i przezroczystą cieczą o słodkim smaku, która dobrze miesza się w dowolnych proporcjach z wodą. Dzięki temu dodawana do kosmetyków zapobiega ich wysychaniu i krystalizacji tłuszczów. Ułatwia też mieszanie się tłuszczów (np. olejków roślinnych) i wodnych w produkcie.

Nałożona na skórę gliceryna ma właściwości nawilżające, ze względu na to, że jej cząsteczki mają niewielkie rozmiary, z łatwością wnika w głąb naskórka. Dzięki temu sprawia też, że składniki odżywcze kosmetyku mogą lepiej odżywić głębsze warstwy skóry. Dodatkowo wspomaga regenerację skóry, poprawiając kondycję jej warstwy ochronnej.

Gliceryna ma też pewne działanie konserwujące – powoduje, że w roztworze wodnym trudniej rozwijają się drobnoustroje. Ze względu na właściwości ułatwiające mieszanie się tłuszczów i wody poprawia konsystencje i przedłuża trwałość produktów spożywczych oraz kosmetyków.

Właściwości gliceryny sprawiają, że ma ona szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Dodawana jest w procesie produkcji kremów nawilżających, szminek do ust czy balsamów do ciała, a także jest składnikiem wielu rodzajów mydeł, często nadając im półprzezroczysty wygląd.

Ze względu na zdolność wiązania dużych ilości wody gliceryna kosmetyczna jest częstym składnikiem kremów do dłoni i stóp – doskonale nawilża skórę, zmiękcza ją i łagodzi podrażnienia. Działanie nawilżające kosmetyków z gliceryną utrzymuje się nawet przez 24 godziny od zastosowania. Gliceryna ma też właściwości ochronne – wzmacnia płaszcz hydrolipidowy naskórka. Jej wpływ na regenerację skóry wykorzystuje się też w kremach nawilżająco-odżywczych do cery dojrzałej. Po zastosowaniu kosmetyku skóra staje się bardziej jędrna i wygładzona, a zmarszczki stają się mniej widoczne.

Gliceryna dodawana jest też do szamponów i odżywek do włosów – sprawia, że włosy stają się bardziej lśniące i zdrowo wyglądają. Warto wiedzieć, że gliceryna apteczna (czyli występująca w czystej postaci) może być też dodawana samodzielnie przygotowywanych masek do włosów czy twarzy, by wzmocnić ich działanie. Można ją także dodać do krem i stosować do wszystkich rodzajów cery.

W przemyśle farmaceutycznym gliceryna stosowana jest jako składnik leków (na przykład kropli stosowane w zespole suchego oka czy czopków przeciw zaparciom) raz substancja pomocnicza. Stosowana doustnie ma działanie przeczyszczające. Bezpieczniej jednak w przypadku zaparć użyć czopków glicerynowych – można stosować je także u kobiet w ciąży oraz dzieci.

Gliceryna jest też stosowana jako składnik liquidów do e-papierosów.

Glicerol jest też stosowany do produkcji nitrogliceryny (triazotan glicerolu) stosowanej jako lek nasercowy oraz materiał wybuchowy, a także w przemyśle garbarskim (przyspiesza proces suszenia skór) oraz do produkcji płynów hamulcowych i chłodniczych. Glicerol pomaga ponadto chronić plemniki ssaków przed zamrożeniem – z tego względu glicerynę stosuje się do przechowywania spermy (na przykład byczej) do inseminacji.

Gliceryna jest substancją nietoksyczną i obojętną dla ludzkiego organizmu – nawet jej duże dawki nie są szkodliwe. Wyjątkiem jest gliceryna dodawana do liquidów przeznaczonych do e-papierosów, która w wysokiej temperaturze przekształca się do akrylamidu (inaczej akroleiny). Jest to związek o potencjalnym działaniu rakotwórczym, który jednocześnie jest bardzo rozpowszechniony w żywności, przez co elektryczny papieros jest tylko jednym z jego źródeł. Akroleina występuje też m.in. w czipsach, frytkach, kawie, tostach, pieczywie, chlebie chrupkim, ciastkach, płatkach śniadaniowych itp.

Jednak w przypadku przyjmowania doustnie lub doodbytniczo ma działanie przeczyszczające, więc nadmierne dawki wzmocnią ten efekt.

W sporadycznych przypadkach zdarza się alergia na glicerynę – osoby uczulone na tę substancję nie powinny stosować produktów z jej dodatkiem.

ZOBACZ: Jak działają czarne mydła i inne kosmetyki w tym kolorze? Ekspert: Aneta Suchowierska, kosmetolog