Skolioza, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa – objawy, leczenie i ćwiczenia. Kiedy konieczna jest operacja skoliozy?

Skolioza to zniekształcenie kręgosłupa polegające na jego skrzywieniu bocznym. W rzeczywistości ma ono charakter trójwymiarowy, co oznacza, że dochodzi do niego zarówno w płaszczyźnie czołowej („w bok”), jak i poprzecznej oraz strzałkowej (lędźwiowej). U chorych może wystąpić skolioza lewostronna lub prawostronna.

Dla tego rodzaju skrzywienia typowa jest sytuacja, w której zamiast naturalnego ułożenia kręgosłup pacjenta przyjmuje postać litery „S”. Boczne wygięcie kręgosłupa występuje zwłaszcza w obrębie jego odcinka piersiowego, w górnej bądź środowej części pleców. Jedynie w sporadycznych przypadkach skolioza dotyka wyłącznie odcinka lędźwiowego.

Skoliozę stwierdza się jedynie w przypadku, gdy kąt krzywienia kręgosłupa osiąga wartość większą niż 10 stopni. Aby to zweryfikować, konieczne jest wykonanie zdjęcia RTG.

Rodzaje skoliozy określa się ze względu na moment, w którym doszło do jej rozwoje u pacjenta. Istnieje więc: 

• skolioza wczesnoszkolna – ujawnia się do 3. roku życia,
• skolioza dziecięca – powstaje pomiędzy 3. a 10. rokiem życia,
• skolioza młodzieńcza – skrzywienie rozwija się w okresie dojrzewania.

Nazwa choroby została po raz pierwszy użyta przez starożytnego greckiego lekarza, Hipokratesa.

Czytaj także: Zespół Angelmana, czyli dzieci marionetki. Choroba ma specyficzne objawy. Jak wyglądają dzieci aniołki i jak leczyć syndrom Angelmana?

Skolioza może objawiać się u różnych pacjentów w odmienny sposób i wykazywać zróżnicowaną dynamikę rozwoju. Możliwe jest jednak wyróżnienie objawów charakterystycznych dla bocznego skrzywienia kręgosłupa – należą do nich zwłaszcza: 

• wygięcie kręgosłupa w bok, 
• jednostronny mięśniowy wał lędźwiowy,
• powstanie garbu żebrowego,
• nierówna wysokość bioder i ramion,
• odstające łopatki,
• wystawienie barku w przód i ku górze,
• wcięcie w talii zaznaczone wyraźniej po jednej stronie tułowia.

Skolioza nie poddana leczeniu może doprowadzić do wielu komplikacji zdrowotnych, do których należą m.in.:

• silne bóle kręgosłupa,
• poważne i nieodwracalne deformacje tułowia,
• redukcja pojemności życiowej płuc,
• problemy z poruszaniem się.

Dlatego tak ważne jest to, aby możliwie jak najszybciej wykryć pierwsze symptomy bocznego skrzywienia kręgosłupa i podjąć właściwe leczenie.

Boczne skrzywienia kręgosłupa mogą zostać wywołane przez różnego rodzaju czynniki. Najczęściej u pacjentów w okresie rozwojowym występuje skolioza idiopatyczna, czyli o nieznanym konkretnym pochodzeniu. We współczesnej medycynie uznaje się wieloczynnikowe okoliczności jej powstania, uwzględniające przyczyny takie jak m.in.:

• uwarunkowania genetyczne,
• zaburzenia neurologiczne,
• nieprawidłowe napięcie mięśni grzbietu (np. na skutek porażenia mózgowego),
• niewłaściwa anatomia (np. nieprawidłowa budowa miednicy),
• przyjmowanie przez pacjenta niewłaściwej postawy ciała,
• rozwój raka kości,
• asymetryczna długość nóg.

Leczenie skoliozy musi być poprzedzone skrupulatną diagnostyką. Istotne znaczenie w odgrywa w niej nieinwazyjne badanie przesiewowe. Jest ono wykonywane podczas rutynowej wizyty dziecka u lekarza rodzinnego. Poddaje on wizualnej ocenie prawidłowość postawy ciała dziecka, wykonuje badania topograficzne, a także analizę za pomocą skoliometru.

W trakcie badań przesiewowych dziecka możliwe jest wykrycia nieprawidłowości pod względem wysokości łopatek i barków, symetrii klatki piersiowej czy niewłaściwej głębokości wcięcia lędźwiowego.

Lekarz może przeprowadzić również tzw. test Adamsa. Polega on na poproszeniu pacjenta o wykonanie skłonu w przód przy zachowaniu prostych kolan. Zauważalny wał lędźwiowy lub garb żebrowy może świadczyć o skoliozie.

Przed podjęciem interwencji medycznej, konieczne jest również wykonanie zdjęcia RTG miednicy oraz kręgosłupa. W przypadku kiedy jednoznaczne postawienie diagnozy jest niemożliwe, wykonuje się również rezonans magnetyczny oraz tomografię komputerową. 

Operacja skoliozy jest ostatecznością – u większości pacjentów wystarczające efekty zapewniają nieinwazyjne metody leczenia. Istotne jest to, aby dziecko jak najszybciej rozpoczęło systematyczną terapię ortopedyczno-rehabilitacyjną – pod stałą opieką specjalistów.

Choć całkowite wyleczenie skoliozy w większości przypadków jest niemożliwe, można zahamować rozwój deformacji i nie dopuścić do powstania konieczności wykonania operacji kręgosłupa.

Kluczowy element leczenia skoliozy to poddanie się regularnym ćwiczeniom ruchowym, których celem jest wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za stabilizację kręgosłupa – m.in. brzucha, miednicy czy grzbietu. Mogą to być chociażby ćwiczenia gimnastyczne czy pływanie na basenie; dobre efekty zapewnia też wykonywanie niektórych asan jogi. Zaleca się ponadto wykonywanie ćwiczeń rozciągających.

Wzmacniać należy te mięśnie, które znajdują się po stronie wypukłej skoliozy, a rozciągać zlokalizowane po stronie wklęsłej.

Pomocne są zarazem ćwiczenia ogólnorozwojowe, jak i poprawiające funkcjonowanie układu krążeniowego oraz oddechowego. Zaleca się poddawanie pacjenta rehabilitacji każdego dnia – w dwóch seriach po około 30 minut.

Ponadto należy zwracać dziecku uwagę na to, aby nosiło plecak na obu ramionach, a także unikało podwijania nóg pod pośladki w trakcie siedzenia.

W poważniejszych przypadkach, kiedy skolioza ma postać szybko postępującą, konieczne staje się łączenie ćwiczeń rehabilitacyjnych z leczeniem za pomocą gorsetów korekcyjnych. Przyjmują one postać sztywnego szkieletu, zwykle wykonanego z tworzywa sztucznego. Gorset powinien od całkowicie obejmować odcinek kręgosłupa objęty deformacją.

Gorset powinien zostać wykonany na indywidualne zamówienie z uwzględnieniem charakterystyki skrzywienia kręgosłupa udziecka. Aby jego stosowanie było skuteczne, należy nosić go przez 22-23 godziny na dobę. Rozwiązanie to można jednak stosować tylko u pacjentów znajdujących się w okresie wzrostu kostnego.

Leczenie operacyjne skoliozy jest konieczne wtedy, skrzywienie przyjmuje wartość 45–50 stopni i narasta pomimo podjęcia metod leczenia nieinwazyjnego. Operacja kręgosłupa umożliwia trwałe skorygowanie skoliozy. 

W Polsce stosuje się już nowatorskie, nieinwazyjne sposoby leczenia bocznego skrzywienia kręgosłupa. Można do nich zaliczyć metodę: 

• FED – jest stosowana w naszym kraju od 2010 roku. Polega na wykorzystaniu specjalnego urządzenia, które wytwarza zewnętrzną siłę. Terapia pozwala na zahamowanie procesu rotacji kręgów i ustabilizowanie kręgosłupa. Pierwsze zmiany w obrazie RTG są zwykle widoczne po kilku miesiącach leczenia.
• FITS – terapia leczenia skoliozy, w której bierze się pod uwagę aspekt psychologiczny oraz zakłada indywidualne podejście do pacjenta. W terapii wykorzystuje się m.in. naukę oddechu rotacyjnego, a także autokorekcji w różnych sytuacjach codziennego życia.
• Dobomed – metoda opracowana przez profesor Krystynę Dobosiewicz. Polega na wykonywaniu ćwiczeń symetrycznych, wymagających zachowania równowagi w rozkładzie ciężaru ciała pomiędzy obręczą barkową a miednicą. Stosowane są zabiegi z zakresu fizykoterapii oraz kinezyterapii, właściwe ćwiczenia korektywne, a także ćwiczenia utrwalające. Drugim elementem terapii jest trening oddechowy, prowadzący do zmniejszenia rotacji kręgosłupa.