Jak objawia się kompulsywne jedzenie? Leczenie zespołu kompulsywnego objadania się. Jakie są przyczyny rozwoju tego zaburzenia odżywiania?

Zespół kompulsywnego jedzenia lub kompulsywne jedzenie to dość częste zaburzenie odżywiania, polegające na spożywaniu w niekontrolowany sposób nadmiernych ilości jedzenia.

Można spotkać się również z innymi nazwami tego problemu, takimi jak kompulsywne objadanie się, zespół gwałtownego objadania się czy„jedzenioholizm”. Anglojęzyczna nazwa tego zaburzenia, binge eating disorder (BED), została po raz pierwszy użyta w latach 50. dwudziestego wieku i znalazła się w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV.

Jak pokazują badania przeprowadzone przez Oxford University Department of Psychiatry, problem kompulsywnego jedzenia dotyczy przeszło 20 procent kobiet oraz co czwartej osoby z otyłością.

Według statystyk The Renfrew Center Foundation for Eating Disorders kompulsywne jedzenie jest po bulimii i anoreksji trzecim najczęściej występującym zaburzeniem odżywiania.

Czytaj także: Brendan Fraser jako „Wieloryb” wzbudza skrajne emocje. Czy film jest fatfobiczny? Otyłość to poważna choroba, której nie należy lekceważyć

Tym, co odróżnia BED od tych jednostek chorobowych jest to, że w tym przypadku nie mamy do czynienia z zachowaniami kompensacyjnymi. Oznacza to, że osoba zmagająca się z zespołem kompulsywnego jedzenia nie prowokuje wymiotów, ani nie stosuje sposobów na przeczyszczanie organizmu. Nie czuje również przymusu stosowania kuracji odchudzających czy innych sposobów redukcji wagi, np. suplementów diety.

Nie zawsze spożywanie dużych ilości jedzenia musi wiązać się z zespołem kompulsywnego jedzenia. Jeżeli zdarza się to jedynie sporadycznie, nie ma powodów do obaw. Taka sytuacja może wynikać chociażby z większego niż zazwyczaj zapotrzebowania organizmu (np. po ciężkiej pracy) czy też towarzyszyć uczestnictwu w imprezie.

Czytaj też: Detoks dopaminowy – hit czy mit? Zobacz, na czym polega i co daje

Zespół kompulsywnego jedzenia stwierdza się wtedy, gdy do powtarzających się epizodów objadania się dochodziło częściej niż 2 razy w tygodniu na przestrzeni 6 miesięcy. Pojedynczy epizod trwa zwykle kilka godzin, aż do wystąpienia dokuczliwych objawów przejedzenia, np. silnego bólu brzucha.

W diagnozie BED stosuje się następujące kryteria diagnostyczne, świadczące o tym, że dana osoba utraciła kontrolę nad jedzeniem:

• szybsze niż dotychczas tempo jedzenia,
• sięganie po wysokokaloryczne jedzenie w nadmiarze, pomimo braku fizjologicznego uczucia głodu,
• objadanie się w samotności, w obawie przed zauważaniem problemu przez inne osoby,
• poczucie winy, wstrętu do siebie lub rozgoryczenia po zakończonym epizodzie objadania się,
• jedzenie poza wyznaczonymi porami,
• zaprzestawanie jedzenia dopiero w momencie odczucia nieprzyjemnej pełności,
• szukanie w jedzeniu sposobu na stres, samotność, niepokój i inne problemy.

Kompulsywne objadanie się diagnozuje się na podstawie występowania więcej niż trzech z wymienionych wyżej objawów. W tym celu ich stwierdzenia stosuje się kwestionariusze, skale lub ankiety samoopisowe.

Można wyróżnić specyficzne czynniki, które przyczyniają się do tego, że u danej osoby pojawia się problem kompulsywnego jedzenia. Najczęściej współwystępuje z zaburzeniami apetytu, związanymi ze złą jakością diety bądź niewłaściwym rytmem spożywania posiłków.

Przyczynami zaburzeń apetytu mogą być m.in:

• spożywanie cukru, produktów z białej mąki i innych o wysokim indeksie glikemicznym,
• zbyt długie przerwy między posiłkami,
• omijanie posiłków,
• zaburzenia glikemii,
• przyjmowanie leków i choroby.

Problem kompulsywnego objadania się ma podłoże psychologiczne. Zaburzeniu temu powszechnie towarzyszy niskie poczucie wartości, perfekcjonizm, skłonność do nadmiernej samokrytyki, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem oraz uświadamiania sobie i zdrowego wyrażania emocji.

Osoba z zespołem kompulsywnego objadania się w ten sposób próbuje „zajadać” problemy, szukając w jedzeniu ucieczki. Podczas epizodów obżarstwa w mózgu pobudzane są ośrodki odpowiedzialne za wydzielanie endorfin i serotoniny. W efekcie pojawia się efekt odprężenia i doświadczanie przyjemności, co skłania do kolejnych, coraz częstszych epizodów.

Tak, jak w przypadku każdego uzależnienia, również wewnętrzny przymus objadania się skutkuje tym, że z czasem potrzebne są coraz większe dawki jedzenia, ponieważ dostarcza ono coraz mniej przyjemności.

Jedzenie może być również traktowane jako sposób na rekompensowanie sobie braku spełnienia różnych potrzeb emocjonalnych – między innymi bezpieczeństwa, miłości, więzi emocjonalnej, bliskości, pocieszenia, rozrywki, akceptacji itp.

Skłonność do zaburzenia może rozwinąć się w okresie dzieciństwa, kiedy rodzice nagradzają dziecko za pomocą jedzenia, zwykle niezdrowych produktów takich jak słodycze czy fast food.

Zwiększone predyspozycje do kompulsywnego jedzenia występują także u tych osób, które wychowywały się w rodzinach o nadmiernych wymaganiach, nie miały poczucia bezwarunkowej akceptacji czy zostały odseparowane od rodziców.

Istotne znaczenie w rozwoju zespołu kompulsywnego jedzenia odgrywają również czynniki społeczne. Mają one związek ze społeczną presją dotyczącą osiągania sukcesów zawodowych, powodzenia finansowego i atrakcyjności fizycznej. Osoba z BED często ma poczucie, że nie jest w stanie sprostać tym wymaganiom. Odczuwa wewnętrzną presję, z którą próbuje sobie radzić poprzez kompulsywne objadanie się.

Pewne znaczenie mogą również odgrywać przyczyny biologiczne. Mają one związek zwłaszcza z predyspozycjami genetycznymi, zaburzeniami neurochemicznymi oraz uszkodzeniem ośrodka sytości w mózgu, co zaburza regulacje apetytu.

W przebiegu BED często występują jednocześnie inne zaburzenia o podłożu psychicznym. Można do nich zaliczyć zwłaszcza depresję, różnego rodzaju uzależnienia (np. od alkoholu), a także zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, takie jak chociażby nerwica natręctw.

Kompulsywnemu jedzeniu powszechnie towarzyszy również depresja oraz zaburzenia o charakterze lękowym. Poza tym część osób z tym zespołem cierpi jednocześnie na syndrom nocnego jedzenia (NES), anoreksję i bulimię.

Długotrwale powtarzające się epizody niepohamowanego objadania się skutkują ponadto wieloma negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Obok zaburzeń psychicznych to przede wszystkim otyłość i powiązane z nią choroby o charakterze przewlekłym.

Osoby z zespołem kompulsywnego jedzenia często zmagają się również z chorobami takim jak m.in.:

• cukrzyca,
• choroby serca,
• wysoki poziom cholesterolu LDL,
• nadciśnienie tętnicze,
• zespół metaboliczny.

Osoby z BED są także w większym stopniu narażone na rozwój problemów zdrowotnychtakich jak m.in:

• kamica żółciowa,
• zwyrodnienia kręgosłupa,
• choroby nerek,
• dna moczanowa,
• choroba refluksowa żołądka,
• żylaki przełyku.

W leczeniu zespołu kompulsywnego jedzenia najlepsze skutki przynosi połączenie farmakoterapii z psychoterapią poznawczo-behawioralną. W przypadku tego zaburzenia najczęściej przepisuje się leki przeciwdepresyjne i kontrolujące działanie ośrodka sytości.

W przypadku zespołu kompulsywnego jedzenia kluczowe jest podjęcie pracy nad schematami myślenia oraz zachowaniami pacjenta. W trakcie terapii dąży się do tego, aby uświadomić choremu mechanizmy problemu.

Zobacz też: Skubanie to groźny nawyk. Pomocna jest prosta technika – radzi psycholog

Zadaniem psychologa jest wspomóc osobę z BED, aby ta odkryła rzeczywiste powody nadmiernego jedzenia. Najczęściej jest to:

• ukryty lęk,
• wstyd,
• niskie poczucie wartości,
• smutek,
• samotność,
• perfekcjonizm,
• żal,
• złość,
• brak samoakceptacji,
• brak akceptacji obecnej sytuacji życiowej.

Ryzyko częstego podjadania wzrasta również w przypadku różnego typu konfliktów rodzinnych, nadmiernego stresu zawodowego lub kompleksów dotyczących własnego wyglądu czy inteligencji.

Rolą psychoterapeuty nie jest wskazanie osobie z BED gotowych rozwiązań, lecz towarzyszenie jej w procesie zdrowienia. Istotna w powodzeniu terapii jest wewnętrzna motywacja do zmiany oraz szczerość podczas sesji u psychologa.

Pacjent przy pomocy psychoterapeuty dąży do tego, aby zmienić swój własny obraz i nauczyć się zdrowych sposobów radzenia sobie z problemami i trudnymi emocjami. Kształtuje w sobie nowe nawyki, którymi zastępuje kompulsywne objadanie się. Rozpoznaje także okoliczności występowania napadów i uczy się w porę przewidywać moment zwiększonego ryzyka ich nadejścia.

W trakcie terapii poznawczo-behawioralnej stosowane są także techniki relaksacyjne, których zadaniem jest zniwelowanie napięcia i lęku pacjenta.

Osoby zmagające się z kompulsywnym objadaniem mogą jednocześnie rozważyć udział w terapeutycznej grupie wsparcia. Wówczas spotykają się w gronie osób z podobnymi problemami i mają możliwość dzielenia się własnymi doświadczeniami oraz sposobami radzenia sobie z epizodami.

Nie każdy chory z BED chce skorzystać z pomocy psychologa, by przezwyciężyć nieprzemożoną chęć jedzenia. Jak sobie radzić zatem bez pomocy specjalisty? Przede wszystkim warto znaleźć czynności zastępcze, które znajdą zastosowanie w momencie nadejścia momentu kryzysowego. Należy wtedy zająć się czymś innym, by odwrócić myśli od jedzenia.

Można na przykład:

• wziąć prysznic lub zdecydować się na kąpiel,
• zadzwonić do znajomego,
• uciąć sobie drzemkę,
• niezwłocznie wyjść na spacer do lasu,
• rozpocząć ćwiczenia fizyczne,
• pójść pobiegać,
• wybrać się na przejażdżkę rowerową.

Istotny jest również utrudniony dostęp do jedzenia. Aby pomóc osobie z zespołem kompulsywnego jedzenia, jej bliscy mogą na przykład zamknąć jej kuchnię na klucz poza godzinami spożywania wspólnych posiłków. Warto także ograniczyć kupowanie żywności na zapas, zwłaszcza niezdrowych, wysokokalorycznych produktów, które są podjadane najczęściej i przyczyniają się do przybierania na wadze.

Aby poradzić sobie z kompulsywnym jedzeniem, należy także zadbać o zredukowanie poziomu codziennego stresu. W tym celu można chociażby zrezygnować z nadgodzin w pracy, zmienić tryb życia na bardziej aktywny, częściej spędzać czas poza domem i znajdować czas na hobby. Wskazane są zwłaszcza różnego rodzaju ćwiczenia relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga. Dobrze jest także znaleźć sobie inny, zdrowszy sposób nagradzania się niż sięganie po jedzenie.

ZOBACZ: Jak skutecznie zapanować na podjadaniem?