Glikemia – na czczo i glikemia przygodna. Normy glikemii i związane z nim zaburzenia

Glukoza to cukier prosty, nazywany "paliwem organizmu". Glukoza jest podstawowym związkiem energetycznym wykorzystywanym przez wszystkie komórki ciała – z jego udziałem wytwarza się ATP. Glukoza jest magazynowana pod postacią glikogenu w mięśniach i wątrobie, a w razie potrzeby ulega procesowi glikolizy.

Za regulację poziomu glukozy we krwi odpowiadają dwa hormony: insulina oraz glukagon. Oba wytwarzane są przez komórki trzustki. Działanie tych dwóch hormonów chroni organizm przed stanami zbyt wysokiej lub zbyt niskiej glikemii, czyli odpowiednio hiperglikemii i hipoglikemii. Oba te zjawiska są niebezpieczne dla zdrowia.

Zwiększony poziom cukru we krwi po jedzeniu powoduje wyrzut insuliny, która obniża poziom cukru. Natomiast zbyt niska jego zawartość we krwi powoduje wydzielenie glukagonu, hormonu stymulującego przemianę zmagazynowanego w wątrobie glikogenu w glukozę.

Do zaburzeń regulacji poziomu glukozy we krwi dochodzi u pacjentów z cukrzycą (także cukrzycą ciążową). Jej początki mogą wiązać się ze skąpymi objawami, dlatego warto regularnie monitorować poziom glikemii.

Za zaburzenia poziomu cukru we krwi mogą odpowiadać także inne choroby m.in.:

• otyłość,
• choroby trzustki,
• tarczycy,
• nadnerczy,
• zespół policystycznych jajników (PCOS).

Wiele z chorób, które przyczyniają się do zaburzeń gospodarki węglowodanowej, jest wynikiem nieprawidłowej diety. Pod hasłem „nieprawidłowej diety”, kryje się jadłospis oparty o słodycze, produkty z jasnej mąki, niskie spożycie błonnika pokarmowego, a wysokie cukru. Podstawowe badania są tanie i łatwo dostępne.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) z 2019 roku [1]:

• prawidłowa glikemia na czczo wynosi od 70 do 99 mg/dl,
• nieprawidłowa glikemia na czczo to wartości pomiędzy 100 a 125 mg/dl,
• na cukrzycę wskazuje dwukrotny wynik glukozy na czczo ≥126 mg/dl.

Poziom cukru po jedzeniu wzrasta. Glikemia przygodna, czyli zmierzenie poziomu cukru we krwi w dowolnym momencie dnia, nie zależnie od spożycia posiłku, powinna być niższa niż wartość 200 mg/dl [1]. Jeśli glikemia przygodna przekracza tę wartość, wskazuje na cukrzycę – pod warunkiem występowania objawów charakterystycznych dla hiperglikemii, czyli:

• wzmożone pragnienie,
• wielomocz,
• osłabienie.

Sprawdź: Ruch leczy cukrzycę, ale trzeba wiedzieć, kiedy ćwiczyć

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT), potocznie określany jako krzywa glikemiczna to test, który można wykonać tylko w przychodni. Jego celem jest zbadanie, w jaki sposób poziom cukru wzrasta po wypiciu roztworu 75 gramów glukozy rozpuszczonego w 200 ml wody.

W skład testu OGTT wchodzą następujące badania krwi [1]:

• glikemia na czczo – przed wypiciem roztworu,
• pomiar cukier we krwi po 60 minutach od wypicia,
• pomiar cukier we krwi po 120 minutach od wypicia.

Zgodnie z zaleceniami WHO w 120 minucie testu o prawidłowej tolerancji glukozy świadczy wynik <140 mg/dl. O nieprawidłowej tolerancji glukozy, informuje wynik mieszczący się w granicach od 140 do 199 mg/dl, a na cukrzycę wskazuje wartość ≥200 mg/dl (przy jednoczesnych objawach hiperglikemii).

Glukoza zawsze ma konkretne stężenie, w jakim krąży we krwi. Stężenie to nazywa się glikemią. Podstawowym badaniem, które pozwala określić stężenie glukozy we krwi jest glikemia na czczo (po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku).

Wykonanie tego badania zaleca się nie tylko profilaktycznie, ale też u osób, które odczuwają konkretne objawy:

• częstsze oddawanie moczu,
• wzmożone pragnienie,
• szybka utrata masy ciała,
• osłabienie, omdlenia, senność,
• spadek odporności organizmu,
• przyspieszenie akcji serca.

Regularne pomiary glikemii na czczo powinny wykonywać osoby znajdujące się w grupie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Należą do nich osoby, w których rodzinie występowała cukrzyca, pacjenci z nadciśnieniem tętniczym i chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz kobiety, które miały cukrzycę ciężarnych. Ponadto osoby z nadwagą lub otyłością i zaburzeniami gospodarki lipidowej. Nieprawidłowe wyniki wiążą się z dalszą diagnostyką.

Osobom z nieprawidłową glikemią na czczo zaleca się następujące badania:

• krzywa cukrowa – test OGTT
• skrócony, dobowy profil glikemii – wielokrotne pomiary poziomu cukru we krwi na czczo oraz przed i po posiłkach.

Nie tylko osoby z podejrzeniem zaburzeń gospodarki glukozowej powinny regularnie wykonywać badania stężenia cukru we krwi.

Pacjenci z cukrzycą powinni regularnie monitorować poziom cukru we krwi po jedzeniu, za pomocą domowego glukometru. Taka kontrola pozwala sprawdzić, czy stosowane leczenie jest skuteczne, a dieta prawidłowa.

Glikemia na czczo oraz po jedzeniu nie powinna być ani za wysoka, ani za niska. Oba te stany wiążą się z pewnymi zagrożeniami oraz nieprzyjemnymi objawami. Warto umieć je rozpoznać, by w porę zareagować.

Szybko wykryta cukrzyca (a także inne choroby) jest łatwiejsza w ustabilizowaniu i co ważne, nie zdąży poczynić dużych szkód w organizmie. Nieprawidłowa glikemia na czczo, zwłaszcza gdy wynik znacznie wykracza poza zdrową granicę, daje się odczuć.

Hiperglikemia to stan, w którym poziom cukru na czczo lub po posiłku przekracza górne granice normy. Na hiperglikemię wskazuje glikemia na czczo ≥126 mg/dl oraz poziom cukru po jedzeniu przekraczający 200 mg/dl.

Towarzyszą jej następujące objawy:

• senność i osłabienie,
• częstomocz (także w nocy),
• kłopoty ze wzrokiem,
• kwaśny zapach z ust,
• wzmożone pragnienie.

Osobny problem stanowi zjawisko hiperglikemii stresowej, która występuje u pacjentów krytycznie chorych, pogarszając dodatkowo stan ich zdrowia i rokowania.

O hipoglikemii mówi się wtedy, gdy poziom cukru na czczo lub po jedzeniu spada:

• poniżej 70 mg/dl – jest to stan określany według PTD [1] jako alertowe stężenie glukozy,
• [poniżej 54 mg/dl – to stan klinicznie istotnej hipoglikemii,
• poniżej 40 mg/dl – stan ciężkiej hipoglikemii.

Wiele osób odczuwa objawy niskiego poziomu cukru we krwi dopiero wtedy, gdy poziom ten osiąga 40 mg/dl. Na hipoglikemię wskazuje:

• silny głód – określany wilczym apetytem na słodkie pokarmy,
• drżenie rąk i mięśni, drgawki,
• poczucie niepokoju i lęku,
• osłabienie,
• nudności i wymioty,
• rozszerzenie źrenic,
• przyspieszenie akcji serca,
• zaburzenia koncentracji i koordynacji ruchowej,
• senność,
• zaburzenia oddechu i krążenia,
• w skrajnych stanach śpiączka.

Hipoglikemia może wystąpić na czczo, ale coraz popularniejszym schorzeniem jest hipoglikemia reaktywna. Hipoglikemia reaktywna to schorzenie występujące u osób niechorujących na cukrzycę.Polega na spadku poziomu glukozy we krwi do poziomu 55-70 mg/dl po ok. 3-5 godzinach od spożycia posiłku.

Występuje częściej po pokarmie bogatym w węglowodany. Objawy hipoglikemii reaktywnej są takie, jak klasycznej hipoglikemii, która występuje u osób z cukrzycą. Sposobem leczenia jest odpowiednia dieta, bazująca na produktach o niskim indeksie glikemicznym.Ilość posiłków w ciągu dnia powinna wynosić od 4 do 5, a przerwy pomiędzy nimi nie powinny być dłuższe niż 3-4 godziny.