Endorfiny, czyli hormony szczęścia – czym są i jak działają na organizm? Jak pobudzić wydzielanie endorfin, by zmniejszyć stres i apetyt?

Endorfiny to duża grupa peptydów, czyli związków białkowych. Są zbudowane z 5-31 aminokwasów i produkowane są w różnych komórkach układu nerwowego. Najważniejszym miejscem ich wytwarzania jest przysadka mózgowa. Pełną rolę neuroprzekaźników w układzie nerwowym i hormonów peptydowych w układzie krążenia.

Nazwa endorfin pochodzi od słów „endogenny”, czyli wytwarzany wewnątrz, i morfina – są to bowiem naturalne substancje przeciwbólowe produkowane przez organizm.

Używana w języku potocznym nazwa „endorfina” jest nieco myląca, ponieważ odkryto już ponad kilkadziesiąt rodzajów tych związków, różniących się kompozycją tworzących je aminokwasów.

Endorfiny dzieli się na cztery podstawowe grupy, przy czym wszystkie te związki są częściowo zbudowane w taki sam sposób – i mogą działać podobnie. Są to:

• alfa-endorfiny,
• beta-endorfiny,
• gamma-endorfiny,
• sigma-endorfiny.

Zarówno w mózgu, jak i w rdzeniu kręgowym, a także różnych częściach obwodowego układu nerwowego znajdują się wrażliwe na endorfiny receptory. Noszą nazwę opioidowych receptorów mu (ang. mu opioid receptors, MOR). Nazwa ta jest historyczna – podczas badań nad środkami opioidowymi takimi jak morfina czy fentanyl, odkryto, że wiążą się one z określonym rodzajem receptorów. Ten trop doprowadził do odkrycia przez badaczy naturalnych związków, które wiążą się z tymi receptorami, czyli strukturami komórek, które rozpoznają związki chemiczne.

Endorfiny wiążą się z receptorami opioidowymi mu w układzie nerwowym. W rezultacie w mózgu dochodzi do zahamowania wydzielania neuroprzekaźnika zwanego kwasem gamma-aminomasłowym (GABA). W odpowiedzi na ten proces dochodzi do zwiększonego wydzielania dopaminy, czyli neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za odczuwanie motywacji do działania. Choć wcześniej utożsamiano jego rolę z odczuwaniem przyjemności, dziś wiadomo, że jest to raczej uczucie satysfakcji.

Czytaj też: Detoks dopaminowy – hit czy mit? Zobacz, na czym polega i co daje

Skutkiem wydzielania endorfin w organizmie są subiektywnie odczuwane efekty, takie jak:

• uśmierzenie bólu,
• uczucie błogości, zadowolenia i spokoju,
• uczucie przyjemnego ciepła w ciele i ogólnej przyjemności fizycznej,
• euforia.

Stąd właśnie potoczna nazwa endorfin jako „hormonów szczęścia”. Ten mechanizm tłumaczy także, dlaczego opioidy są silnie uzależniające – stosowanie ich powoduje sztuczne wytworzenie pozytywnych uczuć, które normalnie są rezultatem określonych czynności.

Endorfiny przynoszą też szereg innych korzyści, do których należy m.in. poprawa nastroju i poczucia pewności siebie, złagodzenie niepokoju, a nawet zmniejszenie apetytu.

Podstawową rolą endorfin jest zwalczanie bólu. Ma to sens z ewolucyjnego punktu widzenia: ból dostarcza informacji o uszkodzeniach ciała, którym należy zaradzić. W sytuacji zagrożenia nie powinien jednak odbierać możliwości ucieczki czy walki, dlatego endorfiny tłumią go na jakiś czas. Osoby doznające silnych urazów, np. podczas wypadków, często w pierwszej chwili są przekonane, że nic im się nie stało i twierdzą, że pomoc medyczna jest im niepotrzebna. Ból nadchodzi dopiero po czasie, gdy ustępuje działanie endorfin.

Endorfiny odgrywają także ważną rolę w interakcjach społecznych, odpowiadając za odczuwanie przyjemności z przebywania w towarzystwie osób, do których żywimy sympatię czy uczucia romantyczne.

Zidentyfikowano także szereg innych czynności, które powodują wydzielanie się endorfin. To zwłaszcza:

• Jedzenie. Endorfiny wydzielają się przy jedzeniu każdego smacznego i sycącego posiłku. Są jednak produkty, które w szczególnie silnie zwiększają wydzielanie się hormonu szczęścia. Zalicza się do nich czekoladę (a właściwie kakao) oraz wszelkiego rodzaju ostre przyprawy, zwłaszcza paprykę chili. Warzywo to zawiera pikantny związek o nazwie kapsaicyna, która drażni zakończenia nerwowe, wywołując uczucie bólu. W odpowiedzi wydzielane są endorfiny – to właśnie powód, dla którego jest spożywana przez ludzi.
• Wysiłek fizyczny. Zwłaszcza intensywny trening skutkuje silnym wyrzutem endorfin, zwany często „euforią biegacza”. Efekt ten jest reakcją układu nerwowego na silne obciążenie organizmu, jednak nie występuje u każdego. Są osoby, które czerpią większą satysfakcję z mniej forsownych zadań, nawet psychicznych.
• Obcowanie z kulturą, sztuką i duchowością. Wyrzut endorfin następuje również podczas słuchania poruszającej muzyki, oglądania filmów, czytania książek, uczestnictwa w koncertach, jak również praktyk religijnych i duchowych.
• Śmiech. Istnieją wyniki badań naukowych dowodzące, że hormony szczęścia wydzielają się nie tylko podczas samego śmiania się i uśmiechania, ale nawet w trakcie myślenia o śmiechu.
• Seks. Uprawianie seksu wyzwala endorfiny, chociażby z uwagi na fakt bliskości z ukochaną czy po prostu atrakcyjną osobą. Moment orgazmu tymczasem wiąże się z intensywnym wyrzutem wielu neuroprzekaźników. Tłumaczy to, dlaczego wiele osób po stosunku odczuwa senność, rozleniwienie i inne zmiany nastroju.
• Poród. Proces porodu wiąże się z ogromnym bólem dla kobiety, dlatego towarzyszy mu znaczny wyrzut hormonów szczęścia. Dlatego właśnie nawet po wielogodzinnym porodzie kobieta jest zwykle zachwycona, gdy może wziąć swoje dziecko na ręce po raz pierwszy.
• Niedotlenienie. Niedostateczna ilość tlenu we krwi również wyzwala wydzielanie się endorfin. Zdaniem niektórych ma to tłumaczyć euforię podczas wysiłku fizycznego. Istnieje także hipoteza mówiąca o tym, że lekkie niedotlenienie jest skutkiem spożywania alkoholu, który wiąże się z tlenem we krwi.

W sytuacji stresu, pogorszonego samopoczucia czy bólu wiele osób sięga po alkohol i inne substancje psychoaktywne dla chwilowej poprawy dolegliwości. Żaden z tych środków nie jest jednak obojętny dla organizmu i może wywołać uzależnienie. Dlatego wśród wymienionych powyżej sposobów na pobudzenia wydzielanie się endorfin warto poszukać zdrowych alternatyw dla sztucznych metod polepszania samopoczucia.

Sprawdź: Ostre, czyli zdrowe. Przed chorobami chroni nie tylko chili

Aby skutecznie pobudzić wydzielanie endorfin w organizmie warto poszukać aktywności, które przynoszą najwięcej satysfakcji. Dla jednych będzie to bieganie na długie dystanse, dla innych – rodzinne posiłki czy zabawa z dziećmi.

Należy jednak pamiętać, że receptory opioidowe mi z czasem reagują słabiej na określone typy endorfin. Z tego względu niektórzy popadają w uzależnienie na przykład od ćwiczeń fizycznych – z czasem wysiłek o określonej intensywności nie daje już takiej euforii jak wcześniej, a efekt następuje po coraz to bardziej wyczerpujących treningach. Podobnie może być też np. z jedzeniem ulubionych produktów, czego skutkiem jest często zwiększanie ich dawek. W takiej sytuacji warto zrobić sobie „reset” w postaci przerwy w danej aktywności i zastąpieniu ją inną, która również przynosi satysfakcję.

Obecnie uważa się, że niedobory endorfin mają wpływ na rozwój przewlekłych bólów głowy i chorób takich jak autyzm, depresja, depersonalizacja czy fibromialgia, czyli schorzenie objawiającego się bólami kostnymi i mięśniowymi oraz przewlekłym zmęczeniem.

Zobacz także: Chcesz wyszczuplić ciało, zredukować cellulit i mieć dobry nastrój? Rób przysiady. To proste ćwiczenie dla każdego. Efekty zaskakują

Warto mieć na względzie, że endorfiny, tak jak inne hormony, są bardzo złożonymi związkami chemicznymi o równie skomplikowanym mechanizmie działania. Naukowcy wciąż badają tę sferę i szukają czynników, które mogą zaburzać procesy związane z produkcją i uwalnianiem się endorfin.

Z tego względu „endorfiny w tabletkach” czy inne sposoby sztucznego wywoływania wydzielania się hormonów szczęścia wciąż pozostają w sferze wyobrażeń. Do dyspozycji mamy jedynie leki opioidowe, które działającą na te same receptory, co endorfiny. Doskonale znane są jednak skutki ich stosowania, zwłaszcza przewlekłego. Do silnego uzależnienia prowadzi używanie zarówno tych nielegalnych, jak heroina, jak i tych zawartych w lekach przeciwbólowych, na przykład kodeina, tramadol czy oksykodon. Do najbardziej uzależniających środków należy natomiast fenantyl.