Jad pszczeli to nie tylko zagrożenie. Leczy się nim ból i poważne choroby. Ma też zbawienne działanie na zmarszczki!

Jad pszczeli (apitoksyna) to wydzielina gruczołów jadowych żeńskich osobników pszczoły miodnej (Apis mellifera), który jest groźny tylko dla niewielkiego odsetka osób. Gdy stosuje się go w dawkach terapeutycznych pod skórę w ramach apitoksynoterapii, jest nie tylko bezpieczny, ale też pomocny w leczeniu wielu problemów zdrowotnych.

W przypadku braku alergii na jad pszczeli jest on substancją niepowodującą skutków ubocznych (oprócz przejściowego bólu, miejscowego zaczerwienienia i opuchlizny). Potwierdzają to nie tylko badania kliniczne, ale też liczne zastosowania apitoksyny.

Mogą jednak wystąpić też ostrzejsze reakcje, jak: gorączka, przyspieszenie pracy serca i spadek ciśnienia krwi, które mogą być już niebezpieczne. U osób z alergią na jad pszczeli, do których należy 1-2 proc. dzieci i do 3,5 proc. dorosłych, mogą wystąpić także objawy ze strony skóry, takie jak pokrzywka i świąd, układu trawienia (mdłości, wymioty, bóle podbrzusza u kobiet) oraz oddechowego. W tym ostatnim przypadku możliwy jest uniemożliwiający oddychanie obrzęk krtani.

Niebezpiecznym powikłaniem może być ponadto wstrząs anafilaktyczny. Ryzyko jego wystąpienia wzrasta po czterdziestce, po wcześniejszym użądleniu, w przypadku nadciśnienia i przyjmowania leków na nadciśnienie i stosowanych w chorobie wieńcowej serca w postaci inhibitorów konwertazy angiotensyny. Dlatego tak ważne jest, by stosować apitoksynoterapię tylko w porozumieniu i pod okiem lekarza.

Skład jadu pszczelego jest bardzo złożony. Zawiera on wiele substancji aktywnych o wyjątkowym działaniu. Najważniejsze z nich to peptydy, w tym enzymy, a także aminy biogenne (histamina, dopamina czy noradrenalina).

W największej ilości w jadzie występuje najlepiej poznana, przeciwzapalna mellityna (50-60 procent suchej masy), a także apamina i peptyd MCD (po 1-3 proc.), sekapina, adolapina oraz enzymy: fosfolipaza A2, hialuronidaza, fosfataza i glukozydaza.

Do najczęściej uczulających należy mellityna i enzymy: fosfolipaza A2 (rozkłada błony komórkowe, w czym pomaga mellityna), hialuronidaza (niszczy kwas hialuronowy), a także kwaśna fosfataza i peptyd degranulujący komórki tuczne (MCD) (oba związki pobudzają uwalnianie histaminy). Substancje te mają też jednak inne, korzystne działania na organizm.

Jadem pszczelim leczono choroby już wiele wieków temu, np. w przypadku króla Karola Wielkiego była to dna moczanowa (podagra), a u cara Rosji Iwana Groźnego jad pomagał na reumatyzm.

Dzisiejsza nauka nie tylko potwierdza, ale też wykorzystuje właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwnowotworowe jadu pszczelego.

Łagodzenie bólu przez jad pszczeli jest reakcją złożoną i następuje poprzez receptory bólu. Początkowo odczuwany jest ból i wrażliwość miejsca podania apitoksyny, jednak w przypadku stanu zapalnego, zwłaszcza przewlekłego, później następuje jego zniesienie.

W przypadku reumatyzmu ważną substancją aktywną jest adolapina, która hamuje produkcję zapalnych prostaglandyn. Dodatkowo mellityna ogranicza działanie wolnych rodników tlenowych, które przyczyniają się do niszczenia tkanek.

Potwierdzono także działanie antynowotworowe i onkoprotekcyjne jadu pszczelego. Pierwszą z obserwacji była mniejsza śmiertelność zawodowych pszczelarzy z powodu nowotworów, a zwłaszcza raka płuc. Później badania potwierdziły także właściwości ochronne w stosunku do innych nowotworów. Apitoksyna znana jest z hamowania wzrostu komórek czerniaka, raka jajnika, szyjki macicy i żołądka, a także białaczki. Wszystko wskazuje na to, że związki z jadu pszczelego nie tylko ograniczają namnażanie się komórek rakowych, ale także promują ich powrót do zdrowej postaci.

Składniki apitoksyny mogą wpływać korzystnie na układ nerwowy, chroniąc przed demencją i wspomagając leczenie choroby Alzheimer, Parkinsona czy stwardnienia zanikowego bocznego. Może też wspomagać procesy kognitywne.

Jadem pszczelim leczy się ponadto zakażenia bakteriami, w tym antybiotykoopornymi szczepami gronkowca, czyli Staphylococcus aureus (MRSA), a także bakteriami Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa czy Bacillus subtillis. Apitoksyna hamuje ponadto aktywność wirusów grypy czy opryszczki (HSV-1 i HSV-2 oraz chorobotwórczych grzybów, w tym bielnika białego (Candida albicans), Trichophyton rubrum i T. mentagrophytes.

To jednak niejedyne choroby skórne, w których pomocny może być przeciwzapalny jad pszczeli. Przy miejscowym zastosowaniu nie działa drażniąco ani alergizująco i jest pomocny w przypadku problemów takich, jak:

• trądzik młodzieńczy,

• atopowe zapalenie skóry,

• łuszczyca,

• bielactwo,

• łysienie androgenowe,

• trudno gojące się rany.

Stosowanie jadu pszczelego na skórę jest pomocne w hamowaniu procesów jej starzenia się, w tym fotostarzenia. Udowodniono, że ma działanie ujędrniające, zmniejszające zmarszczki oraz przebarwienia.

Skuteczne są już stężenia rzędu 0,006 proc. jadu pszczelego aplikowanego w postaci serum na oczyszczoną skórę. W badaniach koreańskich z udziałem kobiet w wieku 30-49 lat zaobserwowano zmniejszenie powierzchni i głębokości zmarszczek. Produkty kosmetyczne z apitoksyną hamują także efekty działania na skórę promieni UV.

Jad pszczeli stosuje się poprzez kontrolowane użądlenia, najlepiej przez siatkę. To sposób na zapewnienie mniejszych dawek apitoksyny i bólu, a jednocześnie ochronę pszczoły przed natychmiastową utratą żądła, która jest dla niej śmiertelna.

Inną metodą jest podawanie jadu pszczelego w postaci podskórnych zastrzyków z gotowej ampułki. Można też dostarczać go do skóry właściwej poprzez jonoforezę. Dostępne są ponadto lecznicze maści z jadem pszczelim, jak i kosmetyki pielęgnacyjne. To m.in. kremy ujędrniające czy kosmetyki powiększające usta.

Absolutnym przeciwwskazaniem do stosowania jadu pszczelego jest uczulenie na tą substancję, gdyż u wrażliwych na nią osób może dojść nie tylko do reakcji alergicznej, ale też anafilaktycznej, a ta zagraża życiu, gdyż może doprowadzić do wstrząsu.

Terapia jadem pszczelim nie jest odpowiednia u kobiet ciężarnych i karmiących piersią, a ponadto u diabetyków. Nie powinny podejmować jej ponadto chorzy na gruźlicę, żółtaczkę zakaźną i ostre choroby infekcyjne.

Apitoksynoterapia może być wykluczona również w przypadku zaawansowanych chorób oraz aktualnej menstruacji. Dyskwalifikować do leczenia mogą:

• choroby układu sercowo-naczyniowego,

• schorzenia wątroby,

• choroby nerek,

• anemia,

• małopłytkowość ze skłonnością do krwotoków.

Do leczenia apitoksyną kwalifikuje lekarz. Na skórę warto stosować ją tylko w przypadku dobrej tolerancji produktów pszczelich i wcześniejszym wykonaniu testu uczuleniowego na niewielkiej powierzchni ciała.

Źródła:

• Właściwości farmakolgiczne jadu pszczelego Journal of Medical Science

• Wykorzystanie jadu pszczelego w lecznictwie Pasieka

• Jaka pszczoła, taki jad Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji

• Zastosowanie jadu pszczelego w kosmetologii i dermatologii Aesthetic Cosmetology and Medicine

• Zastosowanie jadu pszczelego w kosmetologii Aesthetic Cosmetology and Medicine