Łuszczyca – objawy, przyczyny i leczenie. Czy łuszczyca jest zaraźliwa?

Tę chorobę o łacińskiej nawie psoriasis po raz pierwszy dokładnie opisał Robert Willian. Choć jej objawy znano już od starożytności (pisali o niej m.in. Hipokrates oraz Galen), aż do połowy XIX wieku bywała mylona z trądem. Łuszczyca jest dermatozą (chorobą skóry) przewlekłą o tendencji do nawracania, charakteryzującą się okresami nasileń i remisji. Ma podłoże autoimmunologiczne, co oznacza, że odpowiadają za nią mechanizmy odpornościowe mylnie skierowane przeciwko tkankom własnego organizmu. Objawy łuszczycy mają charakter głównie dermatologiczny. Dotykają skóry oraz stawów i ścięgien. Pojawiające się zmiany i dolegliwości powodowane są bezpośrednio przez procesy zapalne. Istnieje kilka typów łuszczycy, a dokładne mechanizmy jej powstawania i przyczyny nie zostały wciąż dokładnie zbadane i opisane.

Istnieje także kilka źródeł podających różne dane dotyczące epidemiologii łuszczycy. Przyjmuje się średnio, że łuszczyca dotyka od 0,1 do aż 2,8 proc. populacji, co oznacza, że jest chorobą częstą. Pojawia się najczęściej przed 30. rokiem życia pacjenta. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety chorują równie często (niektóre źródła podają jedynie częstszą zachorowalność wśród kobiet na łuszczycę stawową). Łuszczyca może się pojawić w każdym wieku, zarówno u dzieci, jak i u osób starszych. Bardzo często dotyka pacjentów między 50. a 60. rokiem życia. Najczęściej spotykana jest wśród mieszkańców Europy, nieco rzadziej w Azji.

Łuszczyca nie jest chorobą złośliwą ani zaraźliwą. Przysparza jednak pacjentom wielu cierpień. Jej objawy wiążą się nie tylko z defektami kosmetycznymi, ale także z wieloma innymi objawami, często charakterystycznymi dla danego typu choroby.

Zmiany łuszczycowe najczęściej pojawiają się na:

• łokciach,
• kolanach,
• przy kości krzyżowej,
• na pośladkach,
• skórze głowy,
• stóp,
• dłoni.

Są to okrągłe, różowe lub ciemnoczerwone, płaskie grudki, pokryte srebrnoszarą łuską, która nawarstwia się i odpada. Niekiedy zmiany skórne zlewają się. U chorych, u których występuje łuszczyca objawy mogą przyjmować różne stopnie nasilenia - od pojedynczych, niewielkich zmian, aż po zapalne, wysiękowe i bardzo rozległe zmiany. U około 50 proc. chorych występuje także łuszczyca paznokci. Niektóre odmiany łuszczycy mogą prowadzić do innych, groźnych objawów, takich jak łuszczycowe zapalenie stawów. Za objawy łuszczycy odpowiada nadmierna proliferacja, czyli złuszczanie naskórka. Wiąże się to z pobudzeniem komórek zapalnych, zwiększoną produkcją cytokin oraz naciekami z limfocytów T, granulocytów obojętnochłonnych, makrofagów i komórek tucznych budujących naskórek. Na podstawie tych procesów oraz działania leków immunosupresyjnych naukowcy stwierdzili, że łuszczyca ma podłoże autoimmunologiczne.

Typy łuszczycy wyodrębnia się, biorąc pod uwagę charakterystyczne objawy lub dolegliwości towarzyszące. Nowe spojrzenie na tę chorobę skóry wskazuje za to dwa typy, w zależności od przebiegu. Podział ten ma związek z HLA, czyli głównym układem zgodności tkankowej. Jest to zespół białek odpowiadających za reakcje immunologiczne.

Podział według przebiegu i związku z układem HLA:

• Łuszczyca typu I – wczesny początek (przed 40. rokiem życia), obecność przypadków łuszczycy w rodzinie, częstsze niż zwykle w populacji występowanie antygenów Cw6, B13 i B17, rozległe zmiany skórne i dość częste nawroty.
• Łuszczyca typu II – późny początek (po 40. roku życia), sporadyczne przypadki w rodzinie lub brak chorujących krewnych, duży wpływ czynników wyzwalających na pojawienie się nawrotu.

Wyróżnia się kilkanaście typów i podtypów łuszczycy, z czego najczęstsze i najlepiej zbadane są objawy łuszczycy zwykłej oraz stawowej. Rodzaje łuszczycy i ich charakterystyki:

• Łuszczyca zwykła (psoriasis vulgaris)
  To najczęściej występujący typ łuszczycy, diagnozowany u 80-90 proc. pacjentów. Charakterystycznym objawem są zmiany skórne pokryte łuszczącym się naskórkiem. Podczas drapania skóry naskórek odpada, tworząc cienkie płatki. Pod nim znajduje się błyszcząca, zaczerwieniona skóra (objaw świecy stearynowej), występuje też punktowe, drobne krwawienie (objaw Auspitza). Zwykła łuszczyca skóry objawia się też rozwojem zmian łuszczycowych w miejscu skaleczeń.
  W zależności od tego, jak rozległe są zmiany skórne, diagnozowana jest łuszczyca punkcikowata, łuszczyca plackowata, łuszczyca geograficzna lub erytrodermia łuszczycowa.
• Łuszczyca krostkowa (psoriasis pustulosa)
  Zamiast płaskich zmian skórnych występują krosty, w których znajduje się treść ropna. Zmiany skórne są tkliwe, objęte stanem zapalnym. Bardzo często występuje na dłoniach i stopach. Wyróżnia się trzy podtypy łuszczycy krostkowej: uogólniona (typ von Zumbusha, z gorączką i ogólnym ciężkim stanem towarzyszącym wysiewowi, ten typ łuszczycy krostkowej jest bardzo poważny, może zagrażać życiu chorego lub powodować groźne powikłania), dłoni i stóp, oraz łuszczyca paznokci.
• Łuszczyca owłosionej skóry głowy (psoriasis capitis)
  Wykwity rumieniowe na skórze głowy, pod włosami, mogące wychodzić poza ich linię (na czoło, kark). Na zmianach znajdują się białoszare, grube i dość twarde łuski. Najczęściej łuszczyca głowy nie prowadzi do utraty włosów, choć może się tak zdarzyć.
• Łuszczyca paznokci (psoriasis unguium)
  Zmiany w obrębie paznokci to bardzo często pierwsze objawy łuszczycy zwykłej. Łuszczyca paznokci rzadko występuje samodzielnie, najczęściej towarzyszy innym typom choroby, w tym także łuszczycy stawowej. Paznokcie objęte łuszczycą mają punktowe zagłębienia, pod nimi występują grudki, widoczne na płytce jako żółtawe plamki, występuje zgrubienie płytki, nasilone rogowacenie, bruzdy poprzeczne i podłużne, zmiany zabarwienia, kruchość i łamliwość. Zmiany dotyczą zarówno paznokci stóp, jak i dłoni.

• Łuszczyca stawowa (psoriasis arthropatica) (5–20 proc.)
  To jedna z najbardziej rujnujących zdrowie i najgroźniejszych odmian łuszczycy. Występuje u około 5–20 proc. pacjentów. Objawy łuszczycy stawowej to przewlekłe zapalenia stawów, ścięgien, tkanki podskórnej, kaletek maziowych. Zwykle bywa połączona z łuszczycą dającą objawy skórne. Dość często zdarza się, że objawy skórne pojawiają się nawet kilka lat przed początkiem objawów stawowych. Łuszczycowe zapalenie stawów wiąże się z następującymi objawami:

  • Ból, sztywność, obrzęk i ograniczenie ruchomości stawu.
  • Zapalenie przyczepów ścięgnistych (ból i tkliwość w okolicach pięt, mostka, kręgosłupa).
  • Zapalenia palca (palec poszerzony, tkliwy, odstający od innych).
  • Z czasem deformacje stawów.
  • Dna moczanowa (wzrost stężenia kwasu moczowego w stawach).

Istnieje pięć różnych typów łuszczycowego zapalenia stawów: niesymetryczne, symetryczne, zapalenie dystalnych stawów międzypaliczkowych, postać osiowa (stawy kręgosłupa i krzyżowo-biodrowe), postać okaleczająca (powoduje znaczne deformacje stawów). Zapalenie stawów występuje u 5–7 proc. chorych na łuszczycę.

Oprócz wymienionych powyżej typów łuszczycy, występują także inne. Wśród nich znajdują się między innymi:

• łuszczyca kropelkowata,
• łuszczyca plackowata,
• łuszczyca odwrócona,
• łuszczyca wysiękowa,
• łuszczyca zestarzała,
• łuszczyca brudźcowa,
• łuszczyca brodawkowata

.
Każda z tych form charakteryzuje się nieco innymi objawami. Zdarza się, że różne typy łuszczycy współwystępują ze sobą u jednego pacjenta. Ponadto różnią się także nasileniem objawów, częstością nawrotów i długością okresów remisji. Dlatego diagnostyka łuszczycy nie należy do łatwych zadań. Niektóre jej postaci wymagają także różnicowania z całkiem innymi chorobami – na przykład symetryczne łuszczycowe zapalenie stawów bywa mylone z RZS – reumatoidalnym zapaleniem stawów, także mającym podłoże autoimmunologiczne.

Nie do końca wyjaśniono przyczyny, które powodują objawy łuszczycy u danej osoby. Przypuszcza się, że główny udział mają czynniki genetyczne, a także procesy autoimmunologiczne.

Dziedziczenie skłonności do łuszczycy ma charakter wielogenowy, co dodatkowo utrudnia prowadzenie badań. Wykazują one, że jednoczesne występowanie łuszczycy u bliźniąt jednojajowych jest znacznie częstsze, niż u bliźniąt dwujajowych. Łuszczyca jednego z rodziców obciąża potomstwo w stopniu około 25 proc., natomiast jej występowanie u obojga rodziców sprawia, że ryzyko u dziecka sięga aż 60 proc. Najczęściej model dziedziczenia tej choroby określa się jako autosomalny (niezwiązany z chromosomami płci) dominujący, z niepełną penetracją genu. Oznacza to, że nie każdy, kto odziedziczy skłonność do choroby, zachoruje na nią. Tutaj swój udział mają jeszcze liczne czynniki środowiskowe.

Poza czynnikami genetycznymi oraz autoimmunologicznymi, znaczące są także czynniki środowiskowe - zwiększające nasilenie objawów lub prowokujące ich manifestację. Ich znajomość jest szczególnie ważna dla osób, które już chorują na łuszczycę.

• Czynniki fizyczne, urazy mechaniczne
  U 30–50 proc. chorych występuje zjawisko tworzenia się zmian łuszczycowych w miejscu, gdzie wystąpił uraz mechaniczny – oparzenie, skaleczenie, zastrzyk, ukłucie owada, zadrapanie, wykonanie tatuażu, a także promieniowanie UV.

• Infekcje o różnym podłożu
  Najczęściej ostre infekcje paciorkowcowe, a także przewlekłe infekcje bakteryjne oraz grzybicze. Bardzo wielu chorych podaje, że przed zaostrzeniem objawów łuszczycy przeszli właśnie taką infekcję.

• Choroby towarzyszące
  Do zaostrzenia lub pojawienia się objawów łuszczycy prowadzą między innymi dermatozy zapalne, takie jak: ospa wietrzna, półpasiec, łojotokowe zapalenie skóry oraz trądzik. Bardziej narażeni na jej wystąpienie są pacjenci z cukrzycą typu 2 oraz dną moczanową. Łuszczyca częściej objawia się i ciężej przebiega także u pacjentów zakażonych wirusem HIV oraz chorych na AIDS.

• Czynniki psychologiczne
  Bardzo często określa się łuszczycę jako chorobę o podłożu psychosomatycznym. Stres zaostrza przebieg i powoduje manifestację objawów u bardzo wielu chorych. Na zaostrzenie łuszczycy może wpływać zarówno stres środowiskowy, psychologiczny, jak i fizjologiczny. Przebieg reakcji stresowej wpływa na układ immunologiczny, a także na równowagę neuroprzekaźnikową i równowagę neuropeptydów skórnych. Istnieje wiele badań opisujących korelację stresu oraz zmian łuszczycowych, a także dowodzących, że łuszczyca znacząco obniża jakość życia, będąc także czynnikiem stresującym chorego. To z kolei zwrotnie prowadzi do zaostrzenia objawów choroby.

• Czynniki hormonalne
  Zmiany zaostrzają się w okresach, w których zmienia się równowaga hormonalna organizmu, szczególnie u kobiet - menopauza, dojrzewanie, ciąża i okres okołoporodowy.

• Styl życia
  Do czynników powodujących nawroty łuszczycy należą między innymi nadużywanie alkoholu, palenie ponad 15 papierosów dziennie, nadmierna higiena, nadwaga, nieprawidłowy dobór kosmetyków, noszenie ubrań ze sztucznych, nieprzepuszczających powietrza materiałów.

• Przyjmowane leki
  Objawy łuszczycowe nasilają także niektóre leki, w tym sole litu, kortykosteroidy, beta - blokery, interferon, niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Jak rozpoznać i leczyć łuszczycę?

Leczenie tej choroby skóry ma charakter głównie objawowy, ze względu na to, że przyczyn nie da się dokładnie ustalić. W niektórych przypadkach łuszczycy zwykłej wystarczające okazuje się leczenie zewnętrzne. W tym celu stosuje się leki złuszczające (np. maść salicylową, mocznikową, solankową, dziegcie), a następnie hamujące nadmierne rogowacenie naskórka (cygnolina, dziegcie sosnowe, brzozowe oraz mineralne, kortykosteroidy, witamina D3, retinoidy).

Jeśli terapia miejscowa okazuje się nieskuteczna, a postać choroby jest ciężka, należy wdrożyć leczenie ogólne za pomocą preparatów immunosupresyjnych, czyli hamujących czynność układu odpornościowego. Należą do nich retinoidy, metotreksat, hydroksymocznik, antybiotyki, a także rekombinowane leki biologiczne, składające się z cytokin, przeciwciał monoklonalnych, białek fuzyjnych. Dobranie odpowiednich leków, które pomogą konkretnemu pacjentowi, niejednokrotnie zajmuje sporo czasu i wymaga działania metodą prób i błędów.

Pomocniczo stosuje się także fototerapię (promieniowaniem UVA, PUVA, a także metodą SUB), fotochemioterapię, a także lecznicze kąpiele. Niekiedy lekarze zalecają pacjentom przyjmowanie łagodnych leków przeciwświądowych lub uspokajających, a także udział w psychoterapii, która pomaga radzić sobie ze stresem i uczy technik relaksacyjnych.

W leczeniu łuszczycy bardzo ważna jest znajomość czynników zaostrzających stan i unikanie ich w miarę możliwości. Istnieją też całe linie kosmetyków dla skóry łuszczycowej, opartych na składnikach zmniejszających nasilenie objawów oraz zapobiegających ich wystąpieniu. U niektórych pacjentów poprawę przynosi wdrożenie diety bezglutenowej, jednak nie jest to ogólne zalecenie. Bardzo ważna jest zmiana trybu życia - rzucenie palenia i unikanie nadmiernych ilości alkoholu. Każdy przypadek łuszczycy jest inny, a chorzy z czasem poznają specyfikę swojej choroby i uczą się zapobiegać jej nasileniom.