Dla kogo „wakacje z adrenaliną”? Ten lek ratuje życie w przypadku anafilaksji. Alergolog wyjaśnia, jak rozpoznać objawy i co wtedy robić

Anafilaksja to potencjalnie zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości na różne czynnik. Najgroźniejszą postacią anafilaksji jest wstrząs anafilaktyczny, ale reakcja anafilaktyczna nie musi prowadzić do wstrząsu. Rozpoznanie objawów tego stanu często jest kluczowe dla ratowania pacjenta. Nie chodzi przy tym o jeden symptom, choć jest wyjątek: to pojawienie się objawów ze strony układu krążenia takich, jak spadek ciśnienia krwi.

– Abyśmy mogli stwierdzić reakcję anafilaktyczną, u pacjenta muszą wystąpić objawy z co najmniej dwóch układów – np. skóry i układu pokarmowego, skóry i układu oddechowego lub układu oddechowego i układu pokarmowego – wyjaśnia prof. Ewa Czarnobilska z Uniwersytetu Jagiellońskiego, konsultant województwa małopolskiego w dziedzinie alergologii. – Samo wystąpienie zmian skórnych w postaci np. pokrzywki czy obrzęku naczynioruchowego, albo samo wystąpienie duszności, to nie jest anafilaksja. Ale jeśli mamy zmiany skórne plus nudności czy wymioty – albo objawy astmatyczne, jak duszność, plus nudności lub wymioty – to możemy zdiagnozować anafilaksję.

Czytaj też: Czy żądło pszczoły trzeba wyciągnąć? Jak to zrobić krok po kroku?

Anafilaksja jest reakcją przede wszystkim na alergeny, do których należą m.in. jady owadów błonkoskrzydłych, pokarmy czy niektóre leki. Są też jednak niealergiczne czynniki takiej reakcji, np. duży wysiłek fizyczny.

Od pierwszych objawów wstrząsu do utraty przytomności może minąć zaledwie kilka minut. To bardzo mało!

– Dlatego tak ważne jest, by osoby mające skłonności do anafilaksji miały przy sobie zawsze – nawet podczas wakacji – adrenalinę w postaci EpiPenu lub ampułkostrzykawki. Trzeba ją podać jak najszybciej! – apeluje specjalistka.

Adrenalina (epinefryna) jest jedynym lekiem, który może uratować wtedy życie.

Alergolog przytoczyła przykład swojego 5-letniego pacjenta, uczulonego na orzeszki arachidowe. W czasie lotu samolotem z mamą miał on ostrą reakcję anafilaktyczną wywołaną tym, że niemal wszyscy pasażerowie naraz zaczęli otwierać paczki z orzeszkami arachidowymi rozdawanych przez stewardessę. Uwolnienie w ograniczonej przestrzeni alergenów z orzeszków sprawiło, że weszły one w kontakt ze śluzówkami dziecka.

– Na szczęście jego mama miała ze sobą na pokładzie zestaw przeciwwstrząsowy z adrenaliną, którą szybko mu podała – mówi prof. Czarnobilska.

Lek z adrenaliną może zostać przepisany przez lekarza osobie, u której co najmniej raz w życiu rozpoznano reakcję anafilaktyczną.

– Wielu pacjentów z alergią chce, by lekarz wystawił im receptę na adrenalinę, ale sama alergia nie jest w tym przypadku wystarczającym wskazaniem. Trudno jest ocenić, u kogo w przyszłości wystąpi reakcja anafilaktyczna, a samo noszenie adrenaliny przy sobie też może obniżać komfort życia. Dlatego każdy pacjent powinien przedyskutować ten problem indywidualnie z alergologiem – tłumaczy ekspertka.

Podczas rozmowy lekarz powinien poradzić pacjentowi z alergią pokarmową, jakich pokarmów unikać, by zmniejszyć ryzyko reakcji anafilaktycznej. O ile to możliwe, ważne jest również sprawdzanie składu jedzenia.

A co w przypadku pacjenta, u którego po wcześniejszym użądleniu pszczoły czy osy wystąpiły bąble pokrzywkowe, ale nie rozwinęła się anafilaksja? Często odczuwa on bardzo duży lęk przed kolejnym potencjalnym użądleniem. W takiej sytuacji specjalista alergolog może indywidualnie podjąć decyzję o profilaktycznym przepisaniu adrenaliny. Można wtedy również włączyć terapię odczulającą.

Jak wyjaśnia prof. Ewa Czarnobilska, na anafilaksję najbardziej narażone są osoby z alergią, np. astmą oskrzelową o podłożu alergicznym.

– Dzieci z astmą oskrzelową dwukrotnie częściej mają anafilaksję na alergeny pokarmowe niż dzieci bez astmy oskrzelowej. Mowa jest o tym w wytycznych Światowej Organizacji Alergii nt. anafilaksji na rok 2023 – mówi alergolog.

Czynnikiem ryzyka anafilaksji u osób z alergią pokarmową może być przewlekłe stosowanie leków przeciwzapalnych, które ułatwiają wchłanianie alergenów w przewodzie pokarmowym. Jest też inny ważny czynnik.

– Sport również może być dodatkowym czynnikiem ryzyka anafilaksji u osób z alergią pokarmową – ostrzega alergolog. – Na przykład może być tak, że nigdy nie mieliśmy problemów po zjedzeniu surówki z selera. Ale gdy po zjedzeniu obiadu z dodatkiem tej surówki pójdziemy pobiegać czy popływać na basen, może nagle pojawić się reakcja anafilaktyczna.

Dlatego między posiłkiem, szczególnie zawierającym alergeny, a wysiłkiem fizycznym, powinna być przerwa wynosząca co najmniej 2-3 godziny.