Co to jest serotonina? Za co odpowiada w organizmie?
Serotonina, inaczej 5-hydroksytryptamina (5-HT) jest neuroprzekaźnikiem monoaminowym i hormonem tkankowym, wytwarzanym w organizmie. Jej działanie dotyczy głównie kwestii związanych z jedzeniem i związanym z nim statusem socjoekonomicznym. Ponieważ w dużej mierze kształtuje dobre samopoczucie, jest zaliczana do tzw. hormonów szczęścia.
Jako neuroprzekaźnik serotonina umożliwia przenoszenie sygnałów między neuronami, czyli komórkami nerwowymi, poprzez ich synapsy, ale także z neuronów do komórek mięśniowych czy gruczołowych. W ten sposób chemiczni posłańcy regulują nie tylko pracę mózgu, ale całego organizmu. Do neuroprzekaźników monoaminowych oprócz serotoniny należy też dopamina, noradrenalina, adrenalina i histamina.
Około 90 proc. serotoniny jest wytwarzane w komórkach enterochromafinowych (komórkach EC) żołądka i jelit, zwłaszcza w obecności prawidłowej mikroflory jelitowej (jej brak może obniżać syntezę serotoniny nawet o 60 proc.) Ma to związek z faktem, że serotonina reguluje ruchy robaczkowe jelit, sytość czy zachowania związane z jedzeniem.
Część serotoniny wchłania się z układu pokarmowego do krwiobiegu i jest przenoszona przez płytki krwi. Gdy dochodzi do ich agregacji w procesie krzepnięcia krwi, serotonina jest uwalniana i w zależności od potrzeb uruchamia proces zwężania lub rozszerzania naczyń krwionośnych.
Reszta tego neuroprzekaźnika (inaczej neurotransmitera) pochodzi z mózgu; funkcje dotyczące układu nerwowego to regulacja nastroju (wpływając na odczuwanie szczęścia lub niepokoju), a także snu, ciśnienia krwi czy temperatury ciała; wpływa ponadto na funkcje poznawcze, w tym pamięć i zdolność uczenia się, zachowania społeczne, seksualne czy zdolności motoryczne. Reguluje też napięcie nerwowe, hamując wydzielanie noradrenaliny, która należy do hormonów stresu. Stanowi ponadto czynnik wzrostu dla niektórych komórek, m.in. podczas gojenia ran, wpływa też na mineralizację kości.
Ponieważ serotonina pośredniczy w czynnościach motorycznych i wydzielniczych, wywołując skurcze mięśni gładkich, nasila perystaltyki jelita cienkiego i zmniejsza wydzielania kwasu solnego. W ten sposób odpowiedni jej poziom jest czynnikiem istotnym dla zapobiegania rozwojowi wrzodów dwunastnicy i choroby wrzodowej żołądka.
Niedobór serotoniny – objawy i leczenie
Ponieważ serotonina ma szeroki zakres działania, skutki jej niedoboru są odczuwana na różny sposób. Należą do nich objawy takie jak:
- zmęczenie,
- zły nastrój,
- rozdrażnienie,
- impulsywność,
- agresja,
- zwiększone libido,
- zwiększona podatność na ból,
- problemy ze snem lub bezsenność,
- stany depresyjne,
- brak apetytu,
- nadmierna ochota na słodycze i inne produkty bogate w węglowodany,
- obsesje,
- stany lękowe,
- niepokój,
- nerwice,
- problemy z koncentracją,
- silniejsze odczuwanie stresu,
- zespół przewlekłego zmęczenia,
- niska samoocena.
W przypadku występowania długotrwałego niedoboru serotoniny i związanych z nim stanów depresyjnych istnienie ryzyko popełnienia przez taką osobę samobójstwa.
Wysoki poziom serotoniny – objawy i zagrożenie wystąpieniem zespołu serotoninowego
Nadmiar serotoniny może być równie niekorzystny, a nawet niebezpieczny, co niedobór tego związku. Może prowadzić do zaburzeń takich jak:
- upośledzenie perystaltyki jelit i wchłaniania składników odżywczych,
- stany zapalne jelit,
- zespół jelita drażliwego,
- rozwój fobii społecznej,
- zmniejszenie libido.
Znaczny nadmiar serotoniny, mogący wystąpić przy zażywaniu substancji wpływających na jej poziom (zwłaszcza nieodpowiednio przyjmowanych leków), może spowodować rozwój zespołu serotoninowego, w którym pojawiają się objawy takie jak:
- dreszcze,
- gęsia skórka,
- biegunka,
- ból głowy,
- rozszerzenie źrenic,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- halucynacje,
- gonitwa myśli,
- wymioty.
W ostrym przebiegu zespołu serotoninowego obserwuje się niebezpieczne:
- drgawki,
- utratę sprawności mięśniowej,
- sztywność mięśni,
- wysoką gorączkę,
- przyspieszenie akcji serca,
- wysokie ciśnienie krwi,
- nieregularne tętno,
- konwulsje.
Szczególnie niebezpieczne w skutkach jest przedawkowanie leków z grupy SSRI. Należy je przyjmować wyłącznie zgodnie z zaleceniami psychiatry.
Jak zadbać o prawidłowy poziom serotoniny?
Odpowiedni poziom serotoniny w organizmie pozwala czuć się szczęśliwszym, bardziej spokojnym, skupionym i emocjonalnie stabilnym.
Normalny poziom serotoniny we krwi to 100-280 ng/ml (nanogramów na mililitr), choć ścisłą normę wyznacza laboratorium, które wykonuje pomiary. Serotoninę oznacza się również w moczu. Cena badania to ok. 70 zł. Oznaczanie stężenia serotoniny często stanowi część pakietu badania neuroprzekaźników.
Oznaczanie serotoniny we krwi jest przydatne m.in. w rozpoznaniu tzw. zespołu rakowiaka, w którym stwierdza się objawy rozwoju złośliwych guzów w obrębie układu pokarmowego lub oddechowego, zwykle jelita cienkiego, wyrostka robaczkowego, jelita grubego lub oskrzeli.
Niewłaściwe poziomy serotoniny i jej metabolitów obserwuje się w dyspepsji czynnościowej, m.in. zespole bólów w nadbrzuszu czy zespole dolegliwości poposiłkowych.
Jak więc zapobiegać niedoborom serotoniny? Kluczowe jest przyjmowanie produktów spożywczych, które wpływają na stabilizowanie poziomu tego hormonu w naszym organizmie. To przede wszystkim produkty bogate w węglowodany złożone, które znajdziemy w warzywach, owocach, orzechach, pestkach, nasionach roślin strączkowych i pełnoziarnistych produktach zbożowych. Warto łączyć je z pokarmami obfitującymi w białko, które zapewnią również tryptofan. To nie tylko mięso, ryby, jaja i produkty mleczne, ale też orzechy, pestki dyni, nasionach słonecznika czy sezamu.
Czy istnieje serotonina w tabletkach? Jak podnieść poziom serotoniny?
Serotonina nie jest stosowana jako lek w praktyce klinicznej, co ma związek z małą specyficznością jej działania. W leczeniu m.in. depresji są jednak stosowane leki nazywane zbiorczo selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin re-uptake inhibitors, SSRIs), które zapobiegają obniżaniu się jej poziomu we krwi, gdy już zostanie wydzielona. Neuroprzekaźnik ten musi więc być dostępny w synapsach neuronów.
Serotonina jest wytwarzana z aminokwasu o nazwie tryptofan, który w naturalny sposób występuje w białkach. Do jej produkcji niezbędne są węglowodany – aby więc zadbać o jej wytwarzanie w organizmie, trzeba dostarczać sobie z dietą odpowiednie ilości tych składników. Jeśli tak nie jest, np. na diecie wysokobiałkowej, a jednocześnie bardzo niskowęglowodanowej, efektem ubocznym stosowania takiej kuracji odchudzającej są znaczne spadki nastroju.
Aby zwiększyć produkcję serotoniny, nie wystarczy spożywać odpowiednich ilości białka i węglowodanów. Do jej wytwarzania niezbędna jest też m.in. odpowiednia podaż witaminy B12, której niestety brakuje w dietach roślinnych. Należy też zadbać także o prawidłową mikroflorę jelitową, ponieważ to właśnie w jelicie grubym powstaje 90 procent serotoniny krążącej w organizmie.
Pomocne może być ponadto przyjmowanie w formie suplementu diety tryptofanu lub produktu pośredniego jego przemian do serotoniny w postaci 5-HTP. Poziom serotoniny pomagają podnieść też zioła.
Znacznie lepiej jednak zdać się na zdrowe nawyki, które pomogą podnieść poziomu serotoniny w organizmie i dotyczą nie tylko dobrej diety:
- Ekspozycja na promienie słoneczne – przebywania w jasnym świetle wpływa na zegar biologiczny organizmu, regulując gospodarkę hormonalną i wydzielanie neuroprzekaźników. Co więcej, wystawianie skóry na słońce, nawet przez 15 min dziennie, prowadzi do wytwarzania się witaminy D, która odgrywa znaczącą rolę w produkcji serotoniny.
- Wysypianie się – dla prawidłowej produkcji serotoniny konieczny jest dobrej jakości sen, trwający co najmniej 6-8 godzin na dobę.
- Aktywność fizyczna – zaleca się 30-45 minut ruchu dziennie, o co najmniej umiarkowanej intensywności. Ćwiczenia nie muszą być forsujące – aktywność powinna sprawiać przyjemność, dzięki czemu łatwiej będzie wprowadzić ją do stałego rozkładu zajęć. Na pewno jednak najlepsze są te o charakterze aerobowym, ponieważ znacząco zwiększają poziom tryptofanu we krwi.
- Pocałunki i seks – kontakt fizyczny zwiększa poziom serotoniny nawet o 200 procent.
- Relaks – zdrowy relaks i unikanie nadmiaru stresów pozwala podnieś poziom hormonów szczęścia.
Można też zdecydować się na „serotoninę bez recepty” w postaci ziół i roślin leczniczych, które mają podobne działanie do leków hamujących jej wychwyt. Należy do nich m.in. różeniec górski, dziurawiec, tarczyca bajkalska, kurkuma czy szafran.
Jak działają inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRIs)?
W przypadku zaburzeń psychicznych związanych z niedoborem serotoniny często stosuje się farmakoterapię za pomocą leków z dwóch grup:
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny są przepisywane, gdy problemem jest depresja, nerwica natręctw, nerwica lękowa, fobia społeczna, lęk uogólniony czy zespół Aspergera,
- inhibitory MAO (inhibitory monoaminooksydazy) wpływają na metabolizm monoamin biogennych, takich jak właśnie serotonina, i są stosowane w atypowej depresji, chorobie Parkinsona i niedociśnieniu tętniczym.
Leki te zapobiegają resorpcji serotoniny, a tym samym doprowadzają do wyższych poziomów tego hormonu w synapsach. Wzrost ten powinien wynosić co najmniej 75 procent. Na działanie trzeba jednak poczekać minimum dwa tygodnie.
Leki z grupy SSRI uznaje się za bezpieczne i skuteczne w trakcie ich zażywania, choć nie we wszystkich przypadkach przynosi podobne efekty. Pierwszym lekiem z tej grupy był słynny Prozac, czyli fluoksetyna.
Do leków z grupy SSRIs należą:
- fluoksetyna,
- sertralina,
- fluwoksamina,
- paroksetyna.
- nefazodon.
Podczas przyjmowania leków z grupy SSRI należy bezwzględnie uważać na to, by nie doprowadzić do wystąpienia zespołu serotoninowego. Nie wolno przekraczać zalecanych dziennych dawek spożycia ani łączyć farmakoterapii z alkoholem.
Trzeba być ostrożnym i stosować się ściśle do zaleceń lekarza prowadzącego oraz informacji zawartych w ulotce dołączonej do produktu. Kategorycznie zabronione jest również zażywanie leków zawierających serotoninę na własną rękę – muszą zostać przepisane w odpowiedniej dawce przez lekarza psychiatrę.
Choć na stymulowaniu wydzielania serotoniny polega działanie wielu narkotyków, ich zażywanie prowadzi do uzależnienia, a ponadto nadmiernych stężeń tego neuroprzekaźnika, co może doprowadzić do splątania, znacznego obniżenia nastroju i nieprzyjemnych objawów, które zwykle przez pewien czas się utrzymują.
Dowiedz się więcej na temat:
ZOBACZ: Nieregularny sen pogorsza samopoczucie i może zwiększać ryzyko rozwoju depresji