Płytki krwi, czyli trombocyty – badanie PLT we krwi, norma i wyniki. Kiedy można mieć za dużo lub za mało płytek krwi?

Płytki krwi, znane też pod nazwą trombocytów, krwinek płytkowych lub płytek Bizzozera, są morfotycznym elementem krwi odpowiadającym głównie za procesy krzepnięcia i naprawy uszkodzonych naczyń krwionośnych.

Pod względem budowy trombocyty nie są komórkami, a pozbawionymi jądra komórkowego strzępkami. Powstają w szpiku kostnym na drodze wieloetapowego procesu przemian biochemicznych o nazwie trombopoeza. Prekursorami trombocytów są duże komórki szpiku kostnego – megakariocyty. Te elementy morfotyczne krwi żyją krótko, bo od 8 do 17 dni (średnio 14 dni).

W porównaniu do innych składników krwi płytki krwi mają niewielkie rozmiary (ich średnica to 2-3 mikrometry) oraz rozmaite kształty, m.in. okrągły, wydłużony czy gwiaździsty. Są przy tym pozbawione zdolności samodzielnego poruszania się.

W cytoplazmie otoczonej błoną komórkową trombocytów zawarte są struktury, takie jak: lizosomy, mitochondria, rybosomy, glikogen w formie ziaren i elementy strukturalne w postaci mikrofibryli i mikrotubuli. Na powierzchni trombocytów znajdują się receptorowe glikoproteiny, które pomagają w wykrywaniu uszkodzenia naczyń krwionośnych.

Do głównych funkcji trombocytów należą:

• inicjowanie procesu krzepnięcia krwi,
• inicjowanie fibrynolizy, czyli rozpuszczania niepotrzebnych skrzepów,
• inicjacja skurczu naczyń krwionośnych,
• stymulacja wzrostu komórek mięśni gładkich,
• stymulacja wzrostu fibroblastów (komórek tkanki łącznej właściwej),
• inicjowanie zmian miażdżycowych,
• transport niektórych neuroprzekaźników (serotonina, adrenalina).

Rolą płytek krwi jest przede wszystkim naprawa naczyń krwionośnych, których ciągłość została przerwana. Po wykryciu takiego uszkodzenia trombocyty są przyciągane przez receptory i osiadają na macierzy podśródbłonkowej naczynia. Tworzą pierwszy czop płytkowy i rozpoczynają uwalnianie substancji odpowiadających za przebieg tzw. kaskady krzepnięcia. Jest to szereg procesów biochemicznych prowadzących do powstania właściwego skrzepu – specyficznej siatki z fibrynogenu, w której osiadają także płytki krwi, zamykając powstałe uszkodzenie i zapobiegając dalszemu wypływowi krwi poza światło naczyń.

Odpowiednia liczba płytek krwi jest więc niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego i ogólnego zdrowia. Wiążą się z nią trzy rodzaje zaburzeń: małopłytkowość (trombocytopenia), nadpłytkowość (trombocytoza) oraz trombastenia lub trombopatia – upośledzenie funkcji płytek krwi. Choć podstawowe badanie płytek krwi pozwalają na oznaczenie ich liczby, niestety nie wykrywa jednak ich nieprawidłowego działania.

Płytki krwi można łatwo zbadać w pobranej próbce krwi. Oznaczanie ich zawartości zalecane jest profilaktycznie przynajmniej raz w roku.

Istnieją też szczególne wskazania do wykonania badania PLT – są to między innymi:

• łatwe tworzenie się rozległych sińców bez wyraźnego urazu,
• bardzo obfite miesiączki,
• częste krwotoki z nosa,
• mocne, trudne do opanowania krwawienia, nawet gdy skaleczenie jest niewielkie,
• powstawanie sinych plam na skórze,
• krwawienia z przewodu pokarmowego (szczególnie krew w kale, także krew utajona),
• obecność krwi w moczu,
• krwawienia z dziąseł (podczas szczotkowania zębów i bez powodu),
• powstawanie małych, czerwonych plamek na skórze.

Wszystkie te objawy mogą świadczyć o niedostatecznej krzepliwości krwi wywołanej przez niski poziom płytek krwi. Badanie PLT wykonuje się także w celu monitorowania stanu zdrowia u osób, u których zdiagnozowano zaburzenia krzepliwości krwi.

Badanie trombocytów zaleca się ponadto przy podejrzeniu niektórych schorzeń, takich jak m.in.:

• zespół wykrzepiania śródnaczyniowego,
• policytemia (nadkrwistość, inaczej czerwienica),
• zaburzenia funkcjonowania śledziony.

Badanie PLT jest integralną częścią ogólnego badania morfologii krwi i rzadko wykonuje się je oddzielnie. Płytki krwi oznacza się z surowicy krwi. Pacjent powinien być wtedy od co najmniej 8-10 godzin na czczo, choć można pić niegazowaną wodę. Na dobę przed pobraniem krwi nie należy wykonywać wzmożonego wysiłku fizycznego. Warto się wyspać i wypocząć, by badania wyszły możliwie miarodajne.

Procedura badania trwa kilkanaście do kilkudziesięciu sekund i nie jest zbyt bolesna – krew pobiera się do probówki z żyły łokciowej. Można wykonać je w dowolnym laboratorium na koszt NFZ (ze skierowaniem od lekarza) lub prywatnie (morfologia wraz z PLT kosztuje 5-10 zł).

Płytki krwi w pobranej próbce oznacza się z pomocą metod manualnych lub automatycznych. Te drugie uważane są za dokładniejsze i obarczone mniejszym ryzykiem błędów. Na wynik zwykle nie trzeba czekać dłużej niż jeden dzień.

Poziom płytek krwi powinien mieścić się w normie, która wynosi 150-350 tys. na mikrolitr krwi i nie jest zależna ani od wieku, ani płci, choć mężczyźni zazwyczaj nieco więcej trombocytów od kobiet.

Wynik PLT wyższy od normy oznacza trombocytozę, natomiast niższy wskazuje na trombocytopenię. Otrzymany wynik, który nie mieści się w normie, należy skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu.

Należy jednak pamiętać, że niekiedy może dojść do zaniżenia wyniku badania PLT na skutek niedokładnego wymieszania próbki, gdy w probówce powstaną małe skrzepy. Normy mogą też różnić się w zależności od laboratorium, które nakłada na nie odpowiednie marginesy bezpieczeństwa, uzależnione od stosowanych metod pomiaru. Odczytując otrzymane wyniki warto zwrócić na to uwagę.

Na zawartość PLT we krwi rzutuje także przyjmowanie niektórych leków (np. aspiryny czy desmopresyny). Nie zaleca się wykonywania badania u kobiet w trakcie miesiączki, ponieważ w tym czasie liczba płytek krwi może przejściowo zmniejszać się nawet o połowę. To jednak stan fizjologiczny, który nie świadczy o patologii.

Płytki krwi w ilości powyżej 400 tysięcy na mikrolitr oznaczają nadpłytkowość – inaczej trombocytozę. Istnieje wiele powodów, dla których na karcie badania może znaleźć się taki wynik:

• niedawna ciąża i poród,
• przebyty w przeszłości zabieg usunięcia śledziony,
• nowotwór szpiku kostnego, powodujący nadprodukcję trombocytów,
• nadmierny, niedostosowany do możliwości organizmu wysiłek fizyczny,
• aktywne lub niedawne infekcje i stany zapalne,
• niedobór żelaza,
• przyjmowanie estrogenów i doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Płytki krwi powyżej normy to wynik, którego nie należy bagatelizować. Utrzymujący się ich nadmiar może prowadzić do zakrzepicy, szczególnie po zabiegach chirurgicznych czy przebytych udarach.

Decyzję o ewentualnej suplementacji żelaza czy innej formie leczenia podejmuje lekarz, często po wykonaniu dodatkowych badań diagnostycznych. Podwyższone płytki krwi u dziecka mogą świadczyć o takich samych stanach organizmu, jak podobny wynik badania u dorosłego pacjenta.

Niekiedy PLT podwyższone oznacza konieczność rozpoczęcia terapii za pomocą leków przeciwpłytkowych. Wpływają one na spowolnienie agregacji płytek krwi, czyli ich zlepiania i tworzenia przez nie skrzepów. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko powstania groźnych dla zdrowia zakrzepów. Terapię powinien za każdym razem zalecać i kontrolować lekarz, zlecając wykonywanie cyklicznych badań. Leki przeciwpłytkowe mogą bowiem powodować skutki uboczne w postaci zwiększonej skłonności do krwawień.

Płytki krwi poniżej granicy 150 tysięcy na mikrolitr oznaczają trombocytopenię. Bardzo często towarzyszą jej objawy świadczące o zaburzonej krzepliwości krwi.

Istnieje bardzo wiele powodów, dla których badanie wykazuje mało płytek krwi:

• choroby szpiku powodujące zmniejszone wytwarzanie trombocytów,
• schorzenia śledziony i tkanki łącznej,
• ostre infekcje uogólnione,
• przebyta chemioterapia lub radioterapia,
• niektóre choroby zakaźne,
• marskość wątroby,
• nadużywanie alkoholu,
• niedobory B12 i kwasu foliowego,
• choroby autoimmunologiczne (między innymi toczeń rumieniowaty układowy),
• ogólna niedokrwistość,
• wewnętrzne krwawienia (np. z wrzodów żołądka lub jelit),
• zakażenia bakteryjne,
• zespół wykrzepiania śródnaczyniowego,
• przyjmowanie niektórych leków, m.in. przeciwbólowych, antybiotyków, doustnych leków przeciwcukrzycowych.

Wynik wskazujący na niski poziom płytek krwi musi zostać skonsultowany z lekarzem. Na podstawie wywiadu i dodatkowych badań ustali on przyczynę takiego stanu. Płytki krwi poniżej normy, które długo nie zwiększają swojej liczebności, bywają wskazaniem do hospitalizacji i wykonania punkcji szpiku kostnego. Małopłytkowość jest stanem, który może doprowadzić do poważnych krwotoków, w tym krwawień narządów wewnętrznych, które zagrażają zdrowiu i życiu pacjenta.

ZOBACZ: Mezoterapia skóry głowy osoczem bogatopłytkowym pobranym od pacjenta. Ekspert: dr n. med. Maria Noszczyk, dermatolog

Źródło:
Krew i hematopoeza, dr n. med. Anna Machalińska Katedra i Zakład Histologii i Embriologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie