Ten ból nazywany jest korzonkami i lumbago. Ma go coraz więcej osób. Kiedy to rwa kulszowa? Neurochirurg i fizjoterapeutka tłumaczą

Bóle kręgosłupa, a szczególnie jego dolnego odcinka, odczuwa w pewnych momentach życia aż 9 na 10 dorosłych. Problem rwy kulszowej może dotyczyć nawet 40 procent społeczeństwa. To problemy bardzo często ze sobą związane. Ból pochodzi wtedy od nerwu kulszowego i bardzo często określany jest nietrafnie jako rwa kulszowa.

Nerw kulszowy to największy nerw w ciele, który biegnie przez pośladek aż do stopy. W obrębie pośladka przechodzi pomiędzy włóknami mięśnia gruszkowatego. U części pacjentów właśnie ten nadmiernie napięty mięsień może uciskać oraz podrażniać nerw kulszowy.

Sprawdź: Noga drętwieje od siedzenia? Oto, co robić

Jak tłumaczy lek. Jurij Kseniuk, neurochirurg w Carolina Medical Center, rwą kulszową nazywamy objawy spowodowane uciskiem nerwu albo jego ostrym stanem zapalnym, który powoduje nagły i silny ból promieniujący wzdłuż kończyny.

– Dominującym objawem rwy kulszowej jest ból od dolnego odcinka kręgosłupa do kończyny, który może promieniować do uda, łydki, okolicy stawu skokowego, aż do stopy. Zazwyczaj ból ten znacznie utrudnia poruszanie się i jest paraliżujący – mówi lekarz. – Często występują wtedy zaburzenia czucia, czyli drętwienie i mrowienie nogi, mogą też pojawiać się skurcze łydki. Pacjenci opisują rwę kulszową jako stan dużego dyskomfortu – ból pojawia się nagle i narasta w ciągu kilku godzin lub dni. Na szczęście ustępuje dość szybko, głównie pod wpływem leczenia farmakologicznego.

Dolegliwości bywają nazywane także korzonkami, jednak nie jest to określenie medyczne.

– Zapalenie korzonków nie jest rozpoznaniem, jest to określenie stosowane potocznie przez pacjentów, którzy w ten sposób opisują ostry ból kręgosłupa w odcinku lędźwiowym – podkreśla neurochirurg. – Nie jest to więc pojęcie medyczne. Lekarze zazwyczaj określają „zapalenie korzonków” jako zespół bólowy kręgosłupa lub lumbago. Rwa kulszowa natomiast stanowi rozpoznanie kliniczne, bo jest to zidentyfikowana jednostka chorobowa.

Rwa kulszowa to objaw wynikający z zapalenia nerwu kulszowego, zwykle wywołany przez ucisk wzdłuż jego przebiegu.

– Najczęstszą przyczyną rwy kulszowej jest tzw. konflikt korzeniowy, czyli ucisk na korzenie nerwów w odcinku lędźwiowym kręgosłupa – wyjaśnia neurochirurg. – Mogą być też jednak inne przyczyny: urazy kręgosłupa, stan zapalny w nerwie kulszowym lub ucisk nerwu w innym miejscu niż kręgosłup.

Zdarza się, że pośrednią przyczyną rwy może być blizna pooperacyjna w obrębie jamy brzusznej, np. po cesarskim cięciu. Blizna, która nigdy nie była mobilizowana (czyli poddana specjalnej terapii), tworzy zrosty z powięzią, a co za tym idzie – prowadzi do wytwarzania się napięć także w układzie mięśniowo-powięziowym odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

– Źródłem rwy kulszowej mogą być schorzenia takie, jak dyskopatia, lokalne stany zapalne, cukrzyca, wady postawy ciała, zwyrodnienia kręgosłupa (narośla i osteofity), kręgozmyk lub zaburzona biomechanika stawów kręgosłupa – tłumaczy fizjoterapeutka mgr Alicja Kochańska-Bielówka z Carolina Medical Center. – Bezpośrednią przyczyną bólu może być jednak nie tylko ucisk lub podrażnienie nerwów rdzeniowych tworzących nerw kulszowy na poziomie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ale też samego nerwu kulszowego, np. na poziomie pośladka lub uda.

Czytaj także: Bolą cię plecy na dole, między łopatkami, a może po bokach? Sprawdź, co to oznacza

Dolegliwości bólowe w okolicach guza kulszowego promieniujące do tyłu uda nie tylko rwa. Istnieje też szereg innych problemów, schorzeń czy urazów, które mogą wywoływać ten rodzaj dolegliwości. Są to m.in. zespoły bólowe związane z dysfunkcją mięśni czy tzw. entezopatie, czyli zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe przyczepu ścięgnistego.

– Ból nerwu kulszowego często występuje także u sportowców, u których powtarzające się mikrourazy tworzą stan zapalny – tłumaczy ekspert. – Mogą to być również bóle związane z występującą patologią stawu biodrowego, stawu krzyżowo-biodrowego, a także dysfunkcją miednicy mniejszej – ból promieniuje wtedy do dna miednicy i w kierunku kończyny dolnej.

W związku ze złożonością problemu, każdy przypadek bólu nerwu kulszowego należy rozpatrywać indywidualnie. Aby ustalić źródło dolegliwości, niezbędna jest wizyta u fizjoterapeuty, podczas której specjalista przeprowadzi gruntowny wywiad oraz dokona analizy postawy ciała i zbada pacjenta. Pomocne mogą być także badania obrazowe, np. rentgen lub rezonans magnetyczny odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Leczenie rwy kulszowej jest konieczne, ponieważ problem nie przejdzie sam. Gdy zaczynamy odczuwać jakiekolwiek dolegliwości bólowe, należy od razu udać się do specjalisty. Im wcześniej problem zostanie wykryty i wdrożone będzie odpowiednie postępowanie fizjoterapeutyczne, tym proces leczenia będzie szybszy i bardziej efektywny.

– Nie ma jednoznacznie określonej metody leczenia bólu w okolicy guza kulszowego, który promieniuje do tyłu uda. Często prawidłowe rozpoznanie przyczyny bólu oraz postawienia prawidłowej diagnozy wymaga konsultacji kilku specjalistów, np. ortopedów, neurochirurgów czy ginekologów oraz wykonania odpowiednich badań obrazowych – mówi neurochirurg dr Kseniuk.

Konieczne jest przy tym dokładne rozpoznanie źródła bólu.

– Główną metodą rozpoznania rwy kulszowej jest rezonans magnetyczny, który wyklucza ostry konflikt korzeniowy – wyjaśnia neurochirurg Jurij Kseniuk. – Jeżeli badanie rezonansem magnetycznym okaże się niewystarczające, stosowane są inne metody diagnostyczne. Mogą to być badania przewodnictwa w nerwie, rezonans z kontrastem, badania obrazowe innych odcinków kręgosłupa niż ten, w którym występuje ból, lub innych części ciała, np. miednicy.

W trakcie ostrej fazy rwy kulszowej, gdy ból jest bardzo uciążliwy, pomocne mogą okazać się ogólnodostępne leki przeciwbólowe. Należy jednak pamiętać, że działają jedynie objawowo i nie wyeliminują one przyczyny problemu.

– Metody leczenia rwy kulszowej można je podzielić na dwa rodzaje: leczenie zachowawcze oraz operacyjne – mówi mgr Alicja Kochańska-Bielówka, fizjoterapeutka w CMC. – Kluczowe dla skutecznego pozbycia się dolegliwości jest znalezienie przyczyny ucisku na nerw oraz wyeliminowanie czynników ryzyka.

W rzadkich przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, a dolegliwości narastają, konieczna jest interwencja chirurgiczna, polegająca na odbarczeniu nerwu poprzez wykonanie np. laminektomii lędźwiowej lub discektomii.

Ważna jest redukcja nadmiernej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, obniżenie poziomu stresu i zadbanie o ergonomię pracy. Oprócz tego niezbędna będzie wizyta u fizjoterapeuty, który zaplanuje odpowiednio rehabilitację.

W leczeniu rwy kulszowej najlepsze rezultaty przynosi łączenie różnych metod fizjoterapeutycznych: kinezyterapii (czyli szeroko pojętych ćwiczeń), masażu oraz terapii manualnej – tłumaczy fizjoterapeutka Alicja Kochańska-Bielówka. Zestaw ćwiczeń dobierany jest na podstawie badania funkcjonalnego i oceny postawy ciała.

Indywidualnie dobrane ćwiczenia pozwalają wzmocnić te mięśnie, które są osłabione, oraz zwiększyć mobilność kręgosłupa, a co za tym idzie – skorygować postawę ciała. Należy także pamiętać o stretchingu, czyli rozciąganiu. Często zaleca się ćwiczenia rozciągające mięśnie grzbietu oraz kończyn dolnych.

W celu poprawy biomechaniki i pracy stawów kręgosłupa stosuje się elementy terapii manualnej, m.in. manipulacje i mobilizacje stawów kręgosłupa. Działania te poprawiają mobilność stawów kręgosłupa i zmniejszają ciśnienie w kanale kręgowym, redukując tym samym podrażnienie nerwu kulszowego.

W celu rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni stosuje się z powodzeniem różne formy masażu (np. masaż klasyczny, masaż tkanek głębokich), terapię powięziową oraz suche igłowanie. W obrębie mięśni oraz otaczającej ich powięzi w wyniku przeciążeń dochodzi bowiem do sklejeń oraz drobnych stanów zapalnych. Terapia powięziowa pozwala na rozerwanie i uelastycznienie sklejonych tkanek, a dzięki temu zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Suche igłowanie polega natomiast na nakłuwaniu igłą do akupunktury najbardziej napiętych punktów mięśni. Skuteczne są ponadto neuromobilizacje nerwu kulszowego, które pomagają usprawnić ślizg nerwu, poprawiając funkcję nerwu i redukując ból.

Atak rwy kulszowej w postaci ostrego, przeszywającego bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa promieniującego do nogi można złagodzić domowymi sposobami.

– W trakcie trwania ataku rwy dobrze jest zadbać o rozluźnienie mięśni – radzi Alicja Kochańska-Bielówka. – W tym celu można zrobić sobie gorącą kąpiel, która zmniejszy ich napięcie i zadziała przeciwbólowo. Warto także wykorzystać ciepłe okłady, np. użyciem termofora, który układa się na odcinku lędźwiowym kręgosłupa oraz w miejscu największego bólu.

Sposobem na pozbycie się nadmiernego napięcia mięśni jest stretching, czyli ćwiczenia rozciągające. Najlepiej skupić się przy tym na mięśniach łydek oraz pośladków. Należy także pamiętać o rozciągnięciu mięśni przykręgosłupowych oraz mięśni pleców.

Obecnie na rynku dostępne jest także wiele rodzajów mat do akupresury. Jest to mata na podłogę ze specjalnymi wypustkami, na której należy się położyć. Akupresura, czyli uciskanie poszczególnych rejonów ciała, pozwala na rozluźnienie mięśni oraz zwiększenie ich ukrwienia, co pozwala też na ich szybszą regenerację.

Swoim pacjentom polecam ponadto zakup piłeczki do masażu lub nawet zwykłej piłeczki tenisowej. Siedząc na ziemi, umieszczamy ją pod łydką, pośladkami lub innym napiętym obszarem kończyny dolnej, po czym delikatnie ruszamy nogą, rozmasowując napięcia.

W walce z bólami kręgosłupa oraz rwą kulszową skuteczne są różne formy aktywności w wodzie, np. pływanie lub aqua aerobic. Pływanie pozwala wzmocnić mięśnie posturalne, a także mięśnie głębokie. Ćwiczenia w wodzie nie obciążają stawów, w związku z czym są szczególnie polecane osobom z otyłością.

Najczęściej proponowanymi aktywnościami są m.in. energiczne spacery i nordic walking. Angażują one wszystkie partie naszego ciała, a dodatkowo mają korzystny wpływ na układ krążenia i oddechowy. Korzystna jest ponadto joga, która pomoże nie tylko rozciągnąć i uelastycznić mięśnie, ale także poprawić postawę ciała i zredukować stres.

– By nie dopuścić do rozwoju rwy kulszowej, należy prowadzić higieniczny tryb życia – przekonuje fizjoterapeutka. – Oznacza to regularną aktywność fizyczną lub sport rekreacyjny, dbanie o prawidłową ergonomię pracy i utrzymywanie prawidłowej masy ciała.

Osoby lubiące trening siłowy i ćwiczące w klubie fitness powinny zadbać o prawidłową technikę wykonywania ćwiczeń. Źle dobrane obciążenie oraz nieprawidłowe pozycje są obciążające dla stawów kręgosłupa. Mogą też prowadzić do kontuzji lub zmian zwyrodnieniowych, które przyczyniają się do powstawania rwy kulszowej. W związku z tym dobrze jest udać się do trenera personalnego lub fizjoterapeuty, który pokaże, jak prawidłowo wykonywać ćwiczenia.

Na dolegliwości bólowe w obszarze kręgosłupa oraz rwę kulszową w szczególności narażeni są pracownicy biurowi. Aby podczas pracy utrzymać prawidłową pozycję ciała, niezbędne jest odpowiednie dostosowanie miejsca pracy.

Monitor powinien znajdować się na wysokości oczu. W tym celu można podłożyć pod niego specjalną nadstawkę na biurko lub po prostu grube książki. Co więcej, powinniśmy siedzieć na wprost monitora, tak, aby kręgosłup nie był skręcony w bok. Monitor musi stać dokładnie przed nami. Jeśli pracujemy na dwóch monitorach, należy ustawić monitory przed sobą symetrycznie. W sytuacji, gdy jeden z dwóch monitorów jest częściej używany, to jego stawiamy na środku przed nami, a drugi, pomocniczy, może znajdować się z boku.

Przydatny jest fotel z regulacją wysokości siedzenia i wysokości podłokietników. Powinien być ustawiony tak, aby łokcie ugięte pod kątem prostym spoczywały na podłokietnikach lub na biurku, a barki były rozluźnione i opuszczone. Stawy kolanowe powinny być ugięte do mniej więcej kąta prostego, a stopy muszą spoczywać na podłodze lub dedykowanym podnóżku.

W trakcie wielogodzinnej pracy trzeba pamiętać o zmianach pozycji. Co godzinę należy wstać od komputera na 5 minut i zrobić kilka prostych ćwiczeń lub po prostu się przejść. Dobrym rozwiązaniem są też biurka elektryczne z regulacją wysokości. Pozwalają one na pracę w pozycji siedzącej, a po podwyższeniu – także stojącej.

– Niestety, w dzisiejszych czasach wszyscy spędzamy zbyt dużo czasu w pozycji siedzącej i mamy zbyt mało ruchu. W związku z tym warto zamienić czasem korzystanie z samochodu na spacer lub przejażdżkę rowerem. Zamiast wsiadać do windy, warto natomiast korzystać ze schodów – radzi fizjoterapeutka z CMP.

Źródło danych liczbowych: Rwa kulszowa Medycyna Praktyczna