Świerk jako środek ziołowy – działanie lecznicze i prozdrowotne. Jak stosować igły, gałązki i olejek świerkowy? Jak zrobić syrop i nalewkę?

Świerk (Picea) ma wiele odmian – najbardziej znane to świerk pospolity (Picea abies), świerk srebrzysty i świerk biały.

Świerk jest drzewem zimozielonym, które należy do rodziny sosnowatych. Rośnie dziko w lasach, najczęściej na terenach górskich. Ze względu na swoje walory i wygląd jest chętnie sadzony także w domowych ogródkach, w parkach i na skwerach.

Źródłem surowców leczniczych jest przede wszystkim świerk pospolity, który dorasta wysokości 50 m i żyje nawet 250 lat. Ma czerwonobrązową, łuszczącą się korę, gałęzie rosnące w piętrach, poziomo lub z wygięciem ku górze, błyszczące ciemnozielone igły o długości ok. 2 cm. Jako roślina rozdzielnopłciowa i ma występujące osobno kwiatostany męskie (w kolorze purpurowoczerwonym) i żeńskie (karminowo-zielonkawe), które są zapylane przez wiatr.

Powstające szyszki są zwisające, mają cylindryczny, wydłużony kształt i długość 10-18 cm. Drzewo zaczyna je wytwarzać, czyli owocować, dopiero po 30-40 latach od posadzenia.

Najlepszym momentem zbioru wierzchołków gałązek w celu przygotowania z nich herbatki czy nalewki to okres od grudnia do marca. Również wtedy igliwie jest najbardziej wartościowe. Natomiast żywicę świerku zbiera się, nacinając drewno, tak by otworzyć przewody żywicowe.
Świerki nie wymagają regularnego przycinania, chyba że chcemy uzyskać z nich żywopłot, skorygować pokrój lub ograniczyć wzrost. Świerki przycina się wczesną wiosną, zanim ruszy wegetacja.

Surowcem leczniczym są:

• młode gałązki świerku – tzw. przyrosty,
• igliwie,
• szyszki,
• żywica,
• olejek eteryczny.

Pędy zbierane wczesną wiosną mają najwięcej żywicy i witaminy C, której zawartość wynosi 175-400 mg/100 g.

Żywica pozyskiwana ze świerku zawiera składnik lotny w postaci olejku terpentynowego oraz nielotny – kalafonię, w której skład wchodzą kwas abietynowy, kwas pimarowy i kwas proabietynowy. Żywica świerkowa zawiera również prowitaminę A i dużą ilość witaminy C, a ponadto flawonoidy, seskwiterpeny, glikozydy oraz kwasy fenolowe (kwas chinowy, galusowy, katechowy, p-kumarowy), antocyjany, epikatechiny, kwas szikimowy, kwas bursztynowy, kwas jabłkowy i kwas fumarowy, cukry, alkohole cukrowe (pinitol) oraz fitosteryny (beta-sitosterol, cykloartanol).

Olejek eteryczny świerkowy otrzymuje się na drodze destylacji parą wodną z pędów i igliwia świerku, rzadziej w jego korowiny. Olejek ten zawiera substancje takie jak linalol, cymol i limonen oraz kamfen, borneol, santen, mircen czy octan bornylu – cenny antyoksydant występujący też w olejku sosnowym czy pichtowym (olejku z olejku z jodły syberyjskiej).

Występujące w świerku substancje zawarte w jego igliwiu, żywicy oraz olejku eterycznym mają silne właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne na błony śluzowe oraz rozkurczowe w stosunku do mięśni gładkich tchawicy i oskrzeli, a także układu pokarmowego.

Preparaty ze świerku hamują rozwój bakterii i grzybów, ułatwiają odkrztuszanie wydzieliny w przypadku infekcji oddechowych, a następnie osuszają błony śluzowe. Ułatwiają oddychanie i mają właściwości napotne. Pobudzają także wydzielanie soku żołądkowego, ale nie jelitowego. Działają też moczopędnie i żółciopędnie.

Z igliwia i gałązek świerku można przygotować odwar, napar (często z innymi ziołami), syrop i nalewkę.

• Odwar z igliwia świerku robi się, zalewając 1 łyżkę pędów szklanką wodą i gotując całość przez ok. 7 minut. Pije się go 2 razy dziennie po 3 łyżki.
• Napar przygotowuje się, zalewając 2 łyżki suchego świerkowego igliwia 1 litrem wrzącej wody na 15 minut. Napar można pić tak jak odwar lub przygotować z jego dodatkiem rozgrzewającą kąpiel.
• Syrop świerkowy można przygotować z mocnego odwaru po jego przefiltrowaniu. Należy wymieszać go z 2 częściami cukru i 1 częścią miodu, dodać sok z cytryn do smaku i nieco mocnego alkoholu. Przyjmuje się go przy infekcjach oddechowych w ilości 1 łyżki kilka razy dziennie.
• Nalewka z szczytów gałązek lub igliwia świerku będzie gotowa w miesiąc. 2 szkl. surowca należy zalać 0,5 l alkoholu o mocy 40 proc., po czym zamknąć szczelnie i co parę dni wstrząsnąć. Przed spożyciem roztwór należy przecedzić przez sito i filtr do kawy. Dawkowanie to 1 łyżeczka trzy razy dziennie w niewielkiej ilości wody.

Odwar z igliwia lub gałązek świerku stosuje się pomocniczo w stanach zapalnych dróg oddechowych oraz układu pokarmowego. Można używać go również do inhalacji na zatoki.

Nalewkę ze świerku, która ma długą trwałość, można stosować nie tylko wewnętrznie, ale również do przemywania skóry z problemem wyprysków, ropnych wykwitów i łojotoku. Pomoże też w leczeniu grzybicy i oparzeń skóry.

Gotowy olejek eteryczny świerkowy, który jest dostępny w sprzedaży, jest polecany m.in. do inhalacji przy zapaleniu zatok, grypie, przeziębieniu i katarze – na szklankę wrzącej wody stosuje się do inhalacji 10 kropli olejku świerkowego. Olejek może być też podawany doustnie (po rozcieńczeniu w soku, miodzie, mleku itp., w dawce 0,5-1 ml najlepiej 1-4 razy dziennie) poprawia trawienie, pomaga zwalczać pasożyty pokarmowe. Zwiększa ukrwienie jamy brzusznej, ale jednocześnie zmniejsza ilość śluzu w przewodzie pokarmowym.

Olejek świerkowy stosowany zewnętrznie pobudza krążenie krwi i limfy. Ma działanie przeciwbólowe i sprawdza się w łagodzeniu nerwobólów, bólów mięśniowych i stawowych, a także tych występujących przy urazach i reumatyzmie. Łagodzi również stany zapalne skóry.

Aromatyczny olejek świerkowy można też dodać do roztworu soli fizjologicznej (2 krople olejku na 10 ml roztworu) i stosować jako krople do nosa przy katarze i zapaleniu zatok.

Składniki produktów zielarskich ze świerku pomagają też wzmacniać układ odpornościowy, regulować procesy przemiany materii, a także koić nerwy i zdrowo spać. Kąpiel w naparze z igliwia świerku pomoże nie tylko przy zmęczeniu i bólach mięśniowo-stawowych, ale ma też działanie relaksujące, uspokajające i odświeżające.

Substancje zawarte w świerku mogą powodować uczulenia. Przy stosowaniu odwarów, naparów, nalewek i syropów świerkowych należy więc zachować ostrożność. W przypadku skłonności do alergii należy wykonać najpierw test, przyjmując lub nakładając na skórę jedynie niewielkie ilości preparatu.

Produkty na bazie świerku, zwłaszcza olejek eteryczny i nalewka, nie są wskazane w przypadku małych dzieci oraz kobiet w ciąży i karmiących piersią.

ZOBACZ: Na czym polega terapia lasem? Ekspert: Jacek Gawroński, certyfikowany instruktor leśnych kąpieli