Nerwobóle (neuralgia) – czym są, co je powoduje, jak się objawiają i jakie są sposoby leczenia

Nerwoból to ból, który wynika ze zmian w funkcjonowaniu nerwów obwodowych, odpowiedzialnych za przenoszenie bodźców zmysłowych do mózgu. Dochodzi zwykle do tego na skutek podrażnienia nerwu lub jego uszkodzenia. Neuralgia objawia się atakiem nagłego bólu o ostrym, szarpiącym i rwących charakterze. Przy czym ból ten wykazuje tendencje do promieniowania. Termin neuralgia został zastosowany po raz pierwszy w 1921 roku przez doktora Harrisa. Pomiędzy poszczególnymi napadami zazwyczaj mają miejsce okresy bez bólu. Dolegliwości są przez pacjenta odczuwane w tych rejonach ciała, które znajdują się w obszarze unerwienia. Ustalenie konkretnej przyczyny neuralgii jest mocno utrudnione, gdyż nerw często znajduje się w niemal niezmienionym stanie, a u pacjenta nie jest zauważalny stan zapalny.

W napadach neuralgii pacjenci odczuwają szereg dokuczliwych objawów o dużym nasileniu. Można do nich zaliczyć przede wszystkim: 

• ostry, rwący, szarpiący lub piekący ból,
• promieniowanie bólu,
• niedowład,
• wrażenie mrowienia,
• uczucie drętwienia,
• zmiany pod kątem odczuwania wrażliwości na dotyk (zaburzenia czucia – niedoczulica lub przeczulica),
• osłabienie siły mięśniowej, mogące doprowadzić nawet do niedowładu.

Typowe w przypadku nerwobólów jest również to, że nie są widoczne jakiekolwiek uszkodzenia miejsc dotkniętych bólem. Do nasilania się dolegliwości dochodzi zazwyczaj w takich sytuacjach, które zwykle nie powodują jakiegokolwiek dyskomfortu – na przykład mówienie, głębokie oddychanie, mycie zębów czy podmuch wiatru. 

Ustalenie przyczyny nerwobólów nie jest łatwym zadaniem. Często ma miejsce taka sytuacja, że nie daje się ich ustalić – mówimy wówczas o neuralgii idiopatycznej. Powstanie neuralgii może towarzyszyć wielu różnym chorobom, a także mieć związek z niedoborami witamin czy zatruciami.

Do potencjalnych przyczyn nerwobólów można zaliczyć między innymi:

• reumatoidalne zapalenie stawów,
• infekcje wirusowe i bakteryjne,
• uszkodzenia mechaniczne,
• ucisk na nerwy,
• stres i ciężka trauma,
• borelioza,

• cukrzyca,
• niedobór witamin z grupy B,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• błonica (dyfteryt),
• zatrucie tlenkiem węgla lub ołowiem,
• alkohol,
• leki (przede wszystkim podawane u pacjentów z gruźlicą),
• zmiany nowotworowe,
• obrzęki,
• złamania i inne urazy,
• mocznica,
• półpasiec,
• dyskopatia,
• stwardnienie rozsiane,

• osteoporoza,
• skrzywienie kręgosłupa,
• niedoczynność tarczycy,
• guzkowe zapalenie tętnic,
• infekcje pasożytnicze,
• powikłanie po zabiegu operacyjnym,
• zastosowanie znieczulenia,
• ciąża lub poród,
• czynniki genetyczne,
• czynniki autoimmunologiczne.

Neuralgia nerwu trójdzielnego (trigeminal neuralgia) to najczęściej występujący rodzaj nerwobólów. Pojawia się w obrębie twarzy. Charakterystyczne w jego przebiegu jest wystąpienie nagłego bólu, którego czas trwania zwykle wynosi parę sekund, a maksymalnie do kilku minut. Po tym czasie ma miejsce jego samoistne ustąpienie. Ból jest wyjątkowo silny, do tego stopnia, że może powodować pojawienie się grymasu na twarzy oraz jej wykrzywienie. Pacjenci odnoszą wrażenie, jakby zostali porażeni prądem. W efekcie niemożliwe staje się picie, spożywanie pokarmów, mówienie czy podejmowanie czynności higieny osobistej. U części pacjentów zauważalne jest także pojawienie się miejscowej przeczulicy, łzawienia oraz uczucia kataru.

Napady mogą powtarzać się w seriach i są całkowicie nieprzewidywalne. W ciągu doby pojawiają się nawet kilkunastokrotnie, również w nocy. Mogą w skrajnych przypadkach doprowadzić pacjenta do całkowitego wyczerpania. Ból pojawia się po jednej stronie twarzy, częściej po prawej. Nawet lekkie dotknięcie obszaru unerwienia (punktu spustowego lub strefy) może wywołać atak. Najczęściej jego lokalizacją są rejony dziąseł. Do wystąpienia napadu może dojść m.in. na skutek żucia czy przełykania. Pacjent może w związku z tym być niechętny do jedzenia, co może doprowadzić do niedowagi.

Neuralgia popółpaścowa występuje jako powikłanie po chorobie zwanej półpaścem. Są to charakterystyczne nerwobóle głowy, określane również jako neuralgia potyliczna. Ból występuje w rym rejonie, gdzie pojawiły się wykwity w trakcie choroby. Do wywołania nerwobólu dochodzi w związku z uszkodzeniem nerwów czuciowych przez wirus HSV. Miejscem umiejscowienia wirusa są zwykle zwoje międzykręgowe, korzenie rdzenia lub nerw trójdzielny. Dolegliwości mogą pojawić się nawet po kilku latach po wyleczeniu, najbardziej narażone są osoby w podeszłym wieku.

Nerwoból półpaściowy ma dla pacjenta charakter wyniszczający, może powodować bezsenność, uniemożliwiać odpoczynek i prowadzić do depresji. Ból występuje najczęściej po jednej stronie głowy. Pacjenci określają go jako piekący, napadowy i palący oraz skarżą się na utratę czucia. U sporej części przed napadem bólu pojawia się wysypka.

Nerwobóle międzyżebrowe często są określane przez pacjentów również jako nerwobóle serca lub nerwobóle w klatce piersiowej. Ze względu na to, że ból ma tendencje do promieniowania, można spotkać się również z określeniem takim jak nerwobóle pleców. Dolegliwości pojawiają się w rejonach żeber oraz w klatce piersiowej. Neuralgia jest w tym przypadku wywołana najczęściej na skutek uszkodzenia nerwów międzyżebrowych w związku z przebiegiem reumatoidalnego zapalenia stawów lub guzkowatego zapalenia tętnic. Ten rodzaj nerwobólów wzbudza u pacjentów ogromny strach, ponieważ obawiają się oni, że mają do czynienia z chorobami serca, w tym z zawałem. Ból jest przez nich odczuwany jako bardzo silny, przeszywający i kłujący. W części przypadków objawia się również pieczeniem.

Neuralgia międzyżebrowa cechuje się tym, że nasilenie bólu zachodzi na skutek głębokiego wdechu, co pozwala wykluczyć zawał. Zanim lekarz będzie mógł stwierdzić, że pacjentowi dokuczają nerwobóle w klatce piersiowej, wcześniej powinien zapoznać się z wynikami elektrokardiogramu serca. Oprócz zawału, należy również przeprowadzić badania w kierunku m.in.:

• zapalenia osierdzia,
• refluksu żołądkowo-przełykowego,
• choroby wrzodowej,
• rozwarstwienia aorty.

W przypadku tego rodzaju nerwobólów, objawy przypominają neuralgię trójdzielną. Ból ma charakter jednostronny i występuje w okolicach podniebienia, języka, gardła, żuchwy lub przewodu słuchowego. Może wywołać go między innymi kaszel, ziewanie, śmiech, picie czy spożywanie posiłków. Obok, bólu, pacjent może również skarżyć się na występowanie takich objawów jak ślinotok, bladość skóry, ślinotok, łzawienie lub zaczerwienienie. Na neuralgię nerwu językowo-gardłowego są narażone przede wszystkim osoby starsze. Często ten typu nerwobólów przyjmuje postać idiopatyczną.

Ból występuje w rejonach obręczy barkowej i może promieniować na całe ramię oraz szyję. Na skutek napadu u pacjenta dochodzi do osłabienia mięśni. Ból pojawia się nagle, jest ostry, piekący i przeszywający. W nocy dochodzi do nasilenia dolegliwości.

Leczenie neuralgii może odbywać się metodami farmakologicznymi oraz chirurgicznymi. Pomocne może okazać się również stosowanie szeregu sposobów alternatywnych. U części pacjentów leczenie nie jest konieczne, ponieważ ma miejsce samoistne ustąpienie objawów. W pozostałych przypadkach stosuje się następujące metody leczenia:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwzapalne (w postaci tabletek, maści lub żelu),
• leki przeciwpadaczkowe (okskarbamazepina, karbamazepina, pregabalina, gabapentyna),
• leki antydepresyjne,
• blokady nerwowe poprzez nastrzyknięcie nerwu, a następnie jego znieczulenie,
• leczenie chirurgiczne prowadzące do zniszczenia fragmentu lub całego nerwu wywołującego dolegliwości bólowe,
• plastry rozgrzewające,
• masaże,
• ciepłe okłady,
• dożylne aplikacje fenytoiny lub lignokainy,
• suplementacja witaminy B (zwłaszcza B6 oraz B12),
• akupunktura,
• akupresura,
• stosowanie naparów z ziół, takich jak rumianek, kora wierzby czy czarny bez.

Leczenie chirurgiczne jest przeprowadzane stosunkowo rzadko. Do najczęstszych metod zalicza się:

• termokoagulacja – w jego trakcie pacjenta poddaje się dożylnemu znieczuleniu. Lekarz wprowadza przez skórę specjalne narzędzie, które jest wykorzystywane w celu zniszczenia fragmentu nerwu pod wpływem wysokiej temperatury. W trakcie zabiegu pacjent odczuwa charakterystyczne mrowienie,
• mikrokompresja balonem – do zwoju Gassera wprowadza się narzędzie, na którego końcu znajduje się charakterystyczny balon. Uszkodzenie nerwu jest możliwe na skutek nadmuchiwania balonu,
• radiochirurgia nożem gamma – zabieg prowadzi do zniszczenia fragmentu nerwu wywołującego ból poprzez działanie promieni emitowanych przez urządzenie „gamma-knife”,
• mikrodekompresja naczyniowa – celem zabiegu jest odsunięcie naczynia od nerwu za pomocą tzw. separatorów,
• gliceroliza – nerw wywołujący ból jest uszkadzany za sprawą wstrzyknięcia do niego glicerolu.