Miażdżyca – cichy wróg zdrowia. Czym jest miażdżyca, jak się rozwija i jakie są metody leczenia? Poznaj objawy miażdżycy

Miażdżyca (arterioskleroza) jest przewlekłą chorobą zwyrodnieniową, dotyczącą tętnic, ze szczególnym wskazaniem na tętnice wieńcowe, mózgowe, aortę i tętnice kończyn. Zmiany dotyczą błon wewnętrznych oraz środkowych tętnic. W wyniku rozwoju miażdżycy światło tętnic zmniejsza się, postępuje niedotlenienie tkanek, rozwija się choroba niedokrwienna serca, wzrasta też ryzyko udaru.

Do klinicznych objawów miażdżycy należą:

• choroba wieńcowa,
• udar mózgu,
• zawał serca.

Schorzenia sercowo-naczyniowe są głównym powodem zgonów w krajach wysoko rozwiniętych. Warto więc wiedzieć, jak powstaje miażdżyca tętnic, a co za tym idzie, jak spowolnić jej rozwój.

Bezpośrednią przyczyną powstawania miażdżycy są tworzące się w tętnicach blaszki miażdżycowe. Główną rolę w tym procesie odgrywa cholesterol i jego estry. Cholesterol jest prekursorem ważnych dla funkcjonowania organizmu substancji, w tym hormonów steroidowych, kortykosteroidów czy witaminy D3 i jej metabolitów.

Bardzo ważną rolę w etiologii miażdżycy odgrywa także podniesione ciśnienie krwi (nadciśnienie tętnicze). Gdy krew krąży szybciej, małe naczynka krwionośne muszą stale wzmacniać i usztywniać swoje ściany, by wytrzymać jej napór – a to z kolei zwrotnie prowadzi do zwiększenia ciśnienia krwi.

Stały, mocny napór krwi powoduje też mikrouszkodzenia w ścianach tętnic, co uruchamia reakcje zapalne. W miejscach uszkodzeń gromadzą się komórki układu odpornościowego oraz pełne tłuszczu komórki piankowate. W reakcji stresowej, będącej jednym z głównych motorów rozwoju miażdżycy, krew staje się bardziej lepka, a do miejsc uszkodzeń tętnic przywiera coraz więcej różnorakich komórek (sklejone płytki krwi, glukoza, tłuszcze). Tak powstają blaszki miażdżycowe. Im więcej ich jest, tym węższe światło tętnicy.

Zagrożenie stanowią też te blaszki miażdżycowe, które pod wpływem szybko płynącej krwi odrywają się od ścian tętnic i wędrują w układzie krwionośnym. Istnieje ryzyko zatkania nimi małego naczynia krwionośnego i udaru niedokrwiennego.

Proces powstawania blaszek miażdżycowych zaczyna się u dzieci, a po 15. roku życia drobne zmiany miażdżycowe można już wykryć u każdego. W Polsce na chorobę niedokrwienną serca spowodowaną miażdżycą choruje około 2 mln osób, a w Europie miażdżyca odpowiada za 40 proc. zgonów przed 75. rokiem życia. Szczególnie zagrożeni są mężczyźni – to właśnie miażdżyca tętnic jest pierwszym i najbardziej znaczącym powodem ich nadumieralności (żyją średnio o 7 lat krócej niż kobiety).

Miażdżyca nóg występuje u około 5 proc. osób obojga płci powyżej 50. roku życia. W Polsce corocznie 40 tys. osób zgłasza się do lekarza, a diagnostyka wykazuje, że powodem dolegliwości jest miażdżyca kończyn dolnych. Od 10 do 15 proc. chorych cierpi także na miażdżycę naczyń krwionośnych mózgu.

Wśród czynników ryzyka oraz przyczyn miażdżycy znajdują się takie, nad którymi można uzyskać częściową kontrolę oraz takie, które pozostają poza naszą kontrolą.

Czynniki ryzyka wystąpienia miażdżycy, których nie można kontrolować, to:

• płeć (męska),
• genetyczne obciążenie ryzykiem,
• wiek (powyżej 50. roku życia),
• dieta (bogata w tłuszcze i cholesterol sprawia, że miażdżyca tętnic rozwija się szybciej, ryzykowne są także nasycone i nienasycone utwardzone tłuszcze),
• tryb życia (siedzący i pozbawiony aktywności fizycznej sprzyja rozwojowi choroby – szczególnie miażdżyca kończyn dolnych),
• waga ciała (u osób z nadwagą i otyłych ryzyko arteriosklerozy jest większe),
• palenie tytoniu,
• picie alkoholu.

Dodatkowo do ważnych czynników rozwoju miażdżycy należą nieleczone lub niewłaściwie leczone choroby – cukrzyca oraz nadciśnienie tętnicze.

Do klinicznych objawów miażdżycy należą groźne choroby, odpowiadające za wysoki odsetek zgonów – choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu. Z powodu stałego niedotlenienia mięśnia sercowego rozwija się także dusznica bolesna (dławica piersiowa). Najczęstszą formą choroby jest miażdżyca nóg, która charakteryzuje się złymi rokowaniami – u 20-25 proc. chorych w ciągu 5 lat od rozpoznania dochodzi do udaru mózgu lub zawału mięśnia sercowego. Objawy różnią się w zależności od lokalizacji choroby. Miażdżyca aorty daje nieco inne objawy niż miażdżyca tętnic szyjnych czy nóg.

Miażdżyca kończyn dolnych – objawy:

• bóle i skurcze łydek,
• ból po przejściu niedługiego odcinka, który zmusza do zatrzymania się i ustępuje po chwilowym odpoczynku,
• bladość i obniżona ciepłota skóry,
• bóle ud oraz stóp,
• owrzodzenia.

Miażdżyca tętnic szyjnych – objawy:

• zawroty głowy,
• poczucie dezorientacji.

Miażdżyca mózgu – objawy:

• niedowłady kończyn,
• zaburzenia czucia,
• zaburzenia widzenia,
• zachwiania równowagi.

Miażdżyca aorty brzusznej – objawy:

• nawracające bóle brzucha, zwłaszcza po posiłku,
• stałe niedotlenienie serca powoduje też uczucie bolesnego ucisku w klatce piersiowej i problemów ze złapaniem tchu, nawet bez nadmiernego wysiłku fizycznego.

Do najgroźniejszych zagrożeń związanych z rozwojem miażdżycy należy udar niedokrwienny mózgu oraz zawał mięśnia sercowego w wyniku przewlekłego niedotlenienia. Miażdżyca nóg w zaawansowanym stadium (krytyczne niedokrwienie kończyny) w 25 proc. przypadków kończy się amputacją kończyny. W pierwszej kolejności wykonuje się amputację z pozostawieniem stawu kolanowego, by ułatwić choremu poruszanie się. Niestety, długo nieleczona i postępująca miażdżyca często sprawia, że konieczna jest amputacja udowa.

Leczenie miażdżycy zależy w dużej mierze od stopnia jej zaawansowania. Po stwierdzeniu pierwszych objawów miażdżycy lekarz zleca wykonanie badań diagnostycznych, w celu pomiaru ciśnienia krwi w tętnicach i prędkości przepływu naczyniowego (badanie krwi obwodowej, USG).

W dużym stopniu można opanować tempo rozwoju choroby za pomocą odpowiedniej diety, regularnej aktywności fizycznej oraz leków. Gdy rozwija się miażdżyca, dieta musi zmienić się pod kątem zawartości cholesterolu oraz węglowodanów. Regularny ruch w zakresie możliwości pacjenta także pozwala spowolnić rozwój zmian patologicznych i utrzymać zdrowie. Stosuje się także z polecenia lekarza leki przeciwpłytkowe i obniżające stężenie cholesterolu we krwi oraz przeciwzapalne i wpływające na ukrwienie.

Zaawansowana miażdżyca (zwłaszcza miażdżyca kończyn dolnych) wymaga przeprowadzenia zabiegów poprawiających drożność tętnic. Bardzo często są to zabiegi ratujące życie chorego. Istnieje wiele mniej lub bardziej inwazyjnych metod leczenia miażdżycy operacyjnie.

• Wszczepienie by-passów

To specjalne pomosty, stworzone ze sztucznych materiałów lub z żyły chorego, które tworzą nową drogę dla krwi, z pominięciem zwężonego lub niedrożnego odcinka tętnicy. To skuteczna metoda leczenia choroby niedokrwiennej serca i zmniejszania ryzyka zawału mięśnia sercowego.

• Angioplastyka

Zabieg przezskórny, najczęściej związany z wprowadzeniem do tętnicy stentu (elastycznej, cienkiej sprężynki utrzymującej tętnicę we właściwym kształcie). Przeprowadza się go na tętnicach kończyn, wieńcowych, szyjnych, narządów wewnętrznych. Dzięki temu aorta miażdżycowa lub tętnica objęta zmianami zostaje trwale poszerzona.

• Aterektomia

Umożliwia fizyczne usunięcie złogów miażdżycowych zalegających w tętnicy. Przeprowadzana głównie na tętnicach kończyn dolnych. Pozwala zmniejszyć objawy niedokrwienia.