Chorujesz na cukrzycę? Sprawdź, jakie produkty wybierać, a jakich unikać. Dieta cukrzycowa – jadłospis i zasady, których należy przestrzegać

Cukrzyca to przewlekła i nieuleczalna choroba metaboliczna. Przebiega z podwyższonym poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią), z powodu zaburzeń w działaniu lub wydzielaniu insuliny.

Insulinę produkują komórki beta-trzustki, a jej rolą jest transport glukozy z krwi do tkanek (mięśni i wątroby), dzięki czemu stężenie cukru we krwi obniża się, a energia niezbędna do procesów metabolicznych zostaje dostarczona do każdej komórki ciała.

Bardzo ważnym elementem leczenia cukrzycy jest przestrzeganie zasad:

1. Leczenia farmakologicznego za pomocą leków lub insuliny. Metformina uwrażliwia tkanki na działanie insuliny, natomiast insulina jest stosowana wówczas, gdy ilość produkowanego hormonu jest za niska.
2. Przestrzeganie zasad diety cukrzycowej.
3. Podejmowanie regularnej aktywności fizycznej.

Dieta cukrzycowa obok farmakoterapii, to podstawa leczenia cukrzycy. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (TPD) w zaleceniach opublikowanych w 2021 roku przypomina, że dieta cukrzycowa to przede wszystkim przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania.

Eksperci zalecają cukrzykom jedzenie 5-6 posiłków dziennie, o stałych porach. Przy wyborze produktów należy zwracać szczególną uwagę na zawarte w nich węglowodany, ponieważ głównie to one wpływają na wzrost stężenia glukozy we krwi. Nie bez znaczenia jest również ich indeks glikemiczny(IG). Jadłospis powinien składać się z pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców, pełnowartościowego białka oraz dobrej jakości tłuszczy.

Przerwa między posiłkami nie powinna być dłuższa niż 4 godziny, ponieważ może dojść do znacznego spadku glukozy we krwi i wystąpienia niebezpiecznej hipoglikemii.

Nie istnieje uniwersalna dieta dla wszystkich chorych na cukrzycę. Dzienna ilość kalorii powinna być indywidualnie dostosowana do każdego pacjenta. Nie należy przekraczać wartości całkowitego zapotrzebowania energetycznego (CMP), ponieważ skutkuje to rozwojem nadwagi i otyłości.

Dieta nie powinna zawierać produktów o wysokim indeksie glikemicznym, ponieważ powodują wahania poziomu glukozy we krwi.

Produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym (IG < 50) nie tylko dają na długo uczucie sytości, ale także zmniejszają wydzielanie insuliny po posiłku, co poprawia wrażliwość tkanek na insulinę.

Dieta cukrzyka powinna opierać się na pełnoziarnistych produktach zbożowych, takich jak:

• ciemne pieczywo z pełnoziarnistej mąki np. chleb graham, bułki grahamki, chleb razowy,
• płatki owsiane górskie lub zwykłe, płatki pszenne, orkiszowe, gryczane (ale nie jaglane),
• grube kasze: gryczana, pęczak, bulgur, owsiana, orkiszowa,
• ryż brązowy, czerwony, czarny, dziki oraz basmati,
• ciemne makarony żytnie i pszenne oraz makaron gryczany,
• makarony z mąki roślin strączkowych, w szczególności z zielonego groszku, ciecierzycy, czy fasoli,
• zarodki i niesłodzone otręby.

Wymienione produkty zawierają dużo błonnika pokarmowego, żelaza, cynku, magnezu, potasu oraz witamin z grupy B. Zawierają węglowodany złożone, co oznacza, że uwalniane są stopniowo, a poziom cukru we krwi nie podnosi się gwałtownie.

Odpowiednio zbilansowana dieta cukrzycowa zawiera ok. 300 g owoców dziennie, a jedna porcja nie przekracza 150 g. Maliny, truskawki, jagody i borówki są znakomitym źródłem wspierających odporność antyoksydantów, warto zatem wzbogacić o nie codzienny jadłospis. Owocami o niskim indeksie są także jabłka, gruszki oraz śliwki.

Należy unikać bananów, winogron, czereśni oraz owoców suszonych i kandyzowanych, ponieważ mają wysoki indeks glikemiczny. Warto sięgać po mniej dojrzałe owoce, ponieważ zawierają znacznie niższe stężenie cukru, niż te mocno dojrzałe.

Dieta powinna zawierać jarzyny o niskim IG, a w szczególności paprykę, ogórki, cebulę, cukinię, brukselkę oraz kapustę kiszoną. Lepszym wyborem okażą się surowe warzywa, niż te gotowane.

Dieta cukrzyka powinna składać się z produktów świeżych, jak najmniej przetworzonych. Bardzo ważną rolę w diecie cukrzycowej pełni chrom, ponieważ wpływa na skuteczność działania insuliny. Pierwiastek ten zapewniają orzechy, pieczywo razowe, wołowina i brokuły. Warto wzbogacić dietę w produkty będące źródłem cynku, ponieważ uczestniczy on w procesach tworzenia i wydzielania insuliny.

Ze względu na zwiększone ryzyko chorób serca, chorzy na cukrzycę powinni spożywać dobrej jakości tłuszcze, które znajdują się w olejach roślinnych, oliwie z oliwek, orzechach, pestkach i nasionach oraz tranie. Natomiast olej lniany, orzechy włoskie i siemię lniane zawierają kwasy tłuszczowe omega-3, które mają korzystny wpływ na pracę układu nerwowego i regulację metabolizmu.

Instytut Żywności i Żywienia zaleca, aby w jadłospisie cukrzyka ryby pojawiały się przynajmniej dwa razy w tygodniu. Wybierając gatunek najlepiej postawić na łososia, makrelę, śledzia, tuńczyka lub sardynki. Najkorzystniej, aby ryby były przygotowane na parze lub w piekarniku.

Sprawdź proste przepisy na lekkostrawne posiłki

Dieta cukrzycowa pozwala zmniejszyć ryzyko chorób naczyniowych, retinopatii cukrzycowej oraz chorób nerek, będących powikłaniami nieprawidłowo leczonej cukrzycy.

Diabetycy powinni unikać produktów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli o IG wyższym niż 70. Produkty o IG między 50-70 (średni IG) mogą być spożywane w ograniczonych ilościach. Bazą diety powinny stanowić te o indeksie glikemicznym niższym niż 50. Z tego względu wdiecie cukrzycowej powinno ograniczyć się spożywanie:

• dużych porcji owoców jednym posiłku, a zwłaszcza bardzo dojrzałych (wskazane są te twardsze i mniej dojrzałe),
• produktów zbożowych z jasnej mąki, czyli pszennego pieczywa i makaronu,
• słodkich przetworów mlecznych,
• ciast, słodkich bułek, czekolady, cukierków i innych słodyczy,
• przetworów owocowych, m.in.: dżemów, powideł,
• miodu (za dozwoloną ilość uważa się 1 łyżeczkę dziennie),
• gazowanych napojów oraz nektarów owocowych.

Wymienione produkty dostarczają niewielkie ilości błonnika pokarmowego, a sporo węglowodanów prostych, które w gwałtowny sposób podnoszą poziom glukozy we krwi.

Tłuszcz pochodzenia zwierzęcego (czyli tłuszcze nasycone) przyczynia się do podwyższenia poziomu cholesterolu we krwi, co jest niekorzystne szczególnie przy współistniejących chorobach sercowo-naczyniowych. Z tego powodu na diecie cukrzycowej nie wskazane jest spożycie:

• tłustych wędlin, salami, boczku, salcesonu,
• tłustego mięsa wieprzowego i wołowego,
• pasztetów,
• kiełbasy, parówek,
• podrobów zwierzęcych np. wątróbki,
• żółtego sera.

Spożywanie alkoholu przez cukrzyków nie jest wskazane, ponieważ hamuje on uwalnianie glukozy z wątroby, co może powodować jej nagły spadek i hipoglikemię. Ważne jest zatem, aby podczas picia alkoholu spożywać przekąski i regularnie badać glukometrem stężenie cukru we krwi. Dopuszczalne jest spożycie nie więcej niż 20 g czystego alkoholu etylowego na dobę przez kobiety oraz 30 g przez mężczyzn.

Dieta cukrzycowa powinna być przede wszystkim zdrowa. Nie powinno się smażyć potraw na dużej ilości tłuszczu, a mięsa i warzyw panierować. 1-2 łyżki oleju na porcję obiadu to ilość w zupełności wystarczająca. Polecanymi formami obróbki kulinarnej są:

• pieczenie z małą ilością tłuszczu,
• gotowanie w wodzie i na parze,
• duszenie bez wcześniejszego obsmażania,
• grillowanie.

Warzywa najlepiej jest jeść na surowo, a jeśli już je gotujemy, należy starać się ich nie rozgotowywać. Sałatki warzywne dla cukrzyków dobrze, by składały się z warzyw surowych, ewentualnie lekko podgotowanych. Niezalecane są zupy krem oraz koktajle owocowe (lepsze będą owocowo-mleczne z dodatkiem orzechów i otrębów), ponieważ składniki użyte do ich przygotowania mają wyższy IG po zmieleniu, niż przez rozdrobnieniem.

1. Śniadanie: chleb razowy na zakwasie obłożony z półtłustym twarogiem i posypany szczypiorkiem. Surówka z pomidora, sałaty i rzodkiewki.
2. II śniadanie: jogurt naturalny z płatkami owsianymi i orzechami włoskimi, do tego pomarańcza lub jabłko.
3. Obiad: pierś z kurczaka gotowana na parze w ziołach, ugotowany brązowy ryż i surówka z marchewki, kapusty kiszonej jabłka z łyżeczką oleju rzepakowego.
4. Podwieczorek: szklanka soku pomidorowego.
5. Kolacja: leczo warzywne z pieczarkami, cukinią, papryką i drobiową kiełbasą.

Sprawdź, które produkty mają wysoki indeks glikemiczny