Żylaki nóg – dlaczego powstają i jakie powodują objawy? Na czym polega leczenie i usuwanie żylaków na nogach?

Żylaki nóg są to zmienione żyły, których powstawanie jest objawem przewlekłej choroby żylnej (PChŻ, ang. CVD, chronic venous disease). Jest to niewydolność układu żylnego, który odpowiada za odprowadzanie krwi z organów wewnętrznych do żył głównych i prawej komory serca.

Problem przewlekłej niewydolności żylnej dotyczy nawet powyżej połowy kobiet i niespełna 1/3 mężczyzn w Polsce, a większość pacjentów jest w wieku 30-70 lat. Natomiast żylaki występują nawet u 36 proc. kobiet w Europie, ma je też do 28 proc. mężczyzn.

Objęte zmianami żyły są rozszerzone, wydłużone i mają kręty przekrój, a w przypadku tych powierzchownych tworzą na skórze uwypuklenia, których kształt przypomina sznur.

Rozszerzenia w żyłach powierzchniowych powstają w wyniku zwiększenia przepływu w innych żyłach m.in. w sytuacji, gdy w jednej lub w kilku z nich pojawia się niedrożność, np. w związku z niewydolnością zastawek żylnych czy powstawaniem skrzeplin w procesie nadmiernej agregacji płytek krwi. Proces jest rezultatem nieregularnego przepływu krwi i jego zawirowań, które pojawiają się w naczyniu żylnym.

Tworząc blokadę, skrzepliny utrudniającą przepływ, a w niektórych przypadkach ulegają oderwaniu i przemieszczeniu. Sytuacja ta jest o tyle niebezpieczna, że oderwany skrzep może zablokować ważne naczynie krwionośne, stwarzając w ten sposób sytuację bezpośrednio zagrażającą życiu.

Żylaki mogą tworzyć się na całej powierzchni nóg, choć pewne lokalizacje zmienionych chorobowo żył są częstsze niż inne, a przy tym częściowo związane z rodzajem tych patologii, do których należą teleangiektazje, żylaki siatkowe i żylaki głównych pni żylnych.

• Teleangiektazje to tzw. pajączki naczyniowe, czyli poszerzenia żylne, zlokalizowane w płytkich partiach skóry. Ich powstanie przeważnie nie wiąże się z poważniejszymi skutkami zdrowotnymi, jednak z kosmetycznego punktu widzenia są nieestetyczne.
• Żylaki siatkowe najczęściej powstają w dole podkolanowym, na łydce i udzie, tworząc siatkę krętych podskórnych żyłek. Przeważnie nie wywołują obrzęku, nie są też bolesne.
• Żylaki górnych pni żylnych wywołują najwięcej dolegliwości zdrowotnych. Najczęściej dotyczą żyły odpiszczelowej, pojawiając się na przyśrodkowej powierzchni kończyny, oraz żyły odstrzałkowej, powstając na tylnej powierzchni łydki.

W przypadku wystąpienia żylaków pojawia się wiele objawów, często niespecyficznych. Należą do nich:

• obrzęk nogi i stopy,
• uczucie pulsowania,
• uczucie rozpierania,
• uczucie ciężkości,
• kurcze mięśni,
• ból łydek, zwłaszcza pod koniec dnia,
• przeszkadzające objawy, takie jak swędzenie, mrowienie, pieczenie, niespokojne nogi,
• obecność tzw. pajączków, czyli popękanych naczynek,
• zmiany na skórze, m.in. przebarwienia, owrzodzenia, stwardnienie tłuszczowe.

Żylaki nóg są źródłem stanu zapalnego, który może ulec niebezpiecznemu rozszerzeniu, czemu towarzyszy zaczerwienienie, ból i obrzęk.

Żylaki mogą powstawać w wyniku wystąpienia uwarunkowanych genetycznie nieprawidłowości zastawek żylnych lub zaburzeń w obszarze ścian żylnych, jak choćby nadmierna podatność na rozciąganie.

Znaczny wpływ na powstawanie żylaków mają też czynniki takie jak:

• płeć żeńska,
• wiek – w związku z naturalnymi procesami starzenia się tkanek i osłabieniem mięśni łydki u osób starszych częstotliwość występowania żylaków jest większa.,
• wykonywanie zajęć w pozycji stojącej lub długotrwałe przyjmowanie pozycji siedzącej,
• ciąża, gdy zwiększa się objętość krwi, a wytrzymałość ścian naczyń żylnych zmniejsza się pod wpływem nadprodukcji niektórych hormonów,
• nadwaga i otyłość – zwłaszcza w przypadku kobiet,
• dźwiganie ciężarów,
• długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze,
• noszenie zbyt ciasnych rajstop, pończoch czy spodni,
• dieta złożona z wysokoprzetworzonych produktów,
• urazy nogi,
• zabiegi chirurgiczne w obszarze nogi,
• przebyta zakrzepica naczyń żylnych.

Za bezpośrednią przyczynę powstawania żylaków nóg uznaje się niewydolność naczyń żylnych głębokich podudzia. Według jednej z teorii powstawanie zmian następuje w wyniku nieprawidłowej funkcji zastawek krew nie odpływa z układu powierzchniowego do głębokiego, tylko ulega cofnięciu. Dochodzi do nadmiernego obciążenia żyły, co w konsekwencji prowadzi do jej poszerzenia i wydłużenia. Wiadomo też jednak, że upośledzenie funkcji zastawek żylnych jest skutkiem rozszerzenia naczyń powierzchniowych, nie ma więc pewności, w jaki sposób rozwijają się nieprawidłowości.

Przy niewydolności naczyń żylnych w pierwszej kolejności powstają żylaki siatkowe i teleangiektazje. Do ich rozwoju dochodzi w wyniku poszerzenia większych żył podskórnych (prześwitują na niebiesko) i drobnych żył podskórnych (tworzą się charakterystyczne pajączki).

Żylaki występują nie tylko w obrębie kończyn dolnych, ale mogą też dotyczyć m.in. odbytu (są wtedy nazywane hemoroidami), przełyku, sromu u kobiet, a u mężczyzn – powrózka nasiennego, najczęściej z jego lewej strony.

Żylaki o niezbyt dużej grubości i rozmiarach zwykle nie powodują dolegliwości zdrowotnych, stanowiąc jedynie problem estetyczny. W takim przypadku leczenie ogranicza się jedynie do działań profilaktycznych, które mają na celu niedopuszczenie do ich dalszego rozwoju.

Interwencji specjalisty wymagają natomiast żylaki, które wywołują znaczny obrzęk i ból nóg, utrudniając normalne funkcjonowanie. Do lekarza należy zgłosić się także w sytuacji, gdy pojawiają się przebarwienia skórne w obszarze łydki i/lub kostki.

Podjęcie natychmiastowego leczenia żylaka jest konieczne, gdy wystąpiło zapalenie żyły. Stan ten objawia się bolesnością i stwardnieniem żylaka, zaczerwienieniem jego okolicy i silnymi dolegliwościami bólowymi. Niezwłocznej pomocy wymaga zwłaszcza zapalenie żył głębokich, które może inaczej doprowadzić do zatorowości płucnej, udaru niedokrwiennego mózgu lub zawał serca.

Pierwszym objawem zapalenia żyły jest nieustępujący obrzęk łydki lub całej nogi, początkowo stwierdzany za pomocą różnicy w obwodach obu kończyn, a później połączony z różowym przebarwieniem skóry. W przebiegu zapalenia żył głębokich często pojawia się nagła duszność i ból w klatce piersiowej. W niektórych przypadkach równolegle występuje także krwioplucie.

Pilnej interwencji wymaga ponadto krwawienie z żylaka. Doraźnie, celem zmniejszenia krwawienia, należy obrać pozycję leżącą i unieść wysoko nogę.

Żylaki można łatwo wyczuć dotykiem, więc postawienie diagnozy nie wymaga przeprowadzenia specjalistycznych badań. Niektórzy lekarze wspomagają się mankietem do mierzenia ciśnienia – założony na nogę, pozwala ustalić umiejscowienie uszkodzonej zastawki.

Badanie obrazowe w postaci USG dopplerowskiego jest wykonywane w dwóch przypadkach – gdy planowane jest chirurgiczne leczenie żylaków lub gdy zachodzi podejrzenie, że pacjent przebył zakrzepicę. Badanie ultrasonografem może też pomóc w wykryciu tej choroby we wczesnym stadium jej rozwoju, gdy zmiany żylne nie są jeszcze wyraźnie widoczne.

Diagnoza może być stawiana także w oparciu o inne metody, ale te mają zastosowanie tylko w przypadku, gdy u pacjenta wystąpił rzadki zespół wad wodzonych w obrębie naczyń żylnych lub gdy występuje problem z ustaleniem przypadłości przy użyciu innych metod diagnostycznych.

Gdy żylaki są rozwinięte tylko w niewielkim stopniu, wymagają jedynie leczenia zachowawczego, którego celem jest niedopuszczenie do dalszego rozwoju zmian żylnych. W tym celu stosowane są preparaty wspomagające krążenie krwi i wzmacniające strukturę naczyń krwionośnych oraz odzież uciskowa. Wskazane są regularne wizyty kontrolne, w trakcie których sprawdzona zostanie skuteczność leczenia.

Zmiany w bardziej zaawansowanym stadium rozwoju wymagają leczenia. Coraz rzadziej jest to zabieg chirurgicznej flebektomii, gdy usuwa się niewydolną żyłę odpiszczelową, co wymaga długiej rekonwalescencji i stwarza zagrożenie zakażeniem rany.

Żylaki małych i średnich naczyń częściej są poddawane są obliteracji, czyli zostają zamknięte w ramach zabiegu skleroterapii, np. poprzez wstrzyknięcie odpowiedniego preparatu, i w rezultacie ulegają z czasem wchłonięciu.

Obecnie usuwanie żył prowadzi się też poprzez cewnik (leczenie wewnątrznaczyniowe), który zamyka żyłę poprzez podanie substancji zamykających światło naczynia albo przez działanie ciepła, uwalniane w wyniku zastosowania fal radiowych albo promieni lasera.

W niektórych przypadkach w leczeniu żylaków stosuje się specjalne opaski, które zamykają zmienioną chorobowo żyłę. Jeżeli żylaki są objawem innego schorzenia, niezbędne jest usunięcie pierwotnej przyczyny ich wystąpienia.

Stosowane procedury usuwania żylaków mają swoje wady i zalety, o ich doborze decyduje lekarz.

Bez względu na zastosowaną metodę leczenia żylaków (lub prewencji ich rozwoju) zalecane są konkretne zmiany stylu życia. Należy przede wszystkim unikać długotrwałej pozycji stojącej i siedzenia w nieprawidłowy sposób, który utrudnia krążenie krwi – m.in. zakładania nogi na nogę. Zalecany jest regularny wysiłek angażujący nogi, który pobudza w nich krążenie żylne, np. spacery i jogging.

Polecane kremy na żylaki, które łagodzą dolegliwości żylne, mają w składzie m.in. heparynę, trokserutynę czy escynę lub zawierający ją wyciąg z kasztanowca zwyczajnego, a także ekstrakty z ruszczyka kolczastego, miłorzębu japońskiego, diosminę i inne flawonoidy, które wzmacniają naczynia krwionośne, a najczęściej także mentol lub kamfora, które nie tylko zapewniają efekt chłodząco-znieczulający.

Nieprzyjemne objawy związane z zaburzeniem żylnego przepływu krwi można też zmniejszyć za pomocą preparatów doustnych z zawartością flawonoidów takich jak diosmina czy hesperydyna, rutozydów, rutyny, trokserutyny, czy wyciągu z ruszczyka, witaminy C (i innych), ekstraktu z liści i pestek winogron, albo syntetycznego dobesylanu wapnia.

W celach profilaktycznych, a także po zabiegach usuwania żył, zaleca się też noszenie specjalnych przeciwżylakowych produktów, takich jak podkolanówki, rajstopy czy pończochy uciskowe o parametrach dobranych przez lekarza. Dzięki specjalnej konstrukcji zapewniają one zmienny ucisk nóg, który jest największy w okolicach kostek i maleję w górę łydki. Zapewnia to lepszy odpływ krwi z żył i zapobiega jej zastojom, zapobiega nadmiernemu rozszerzaniu się żył i zmniejsza uczucie ciężkości nóg. Aby takie np. podkolanówki były skuteczne, muszą mieć odpowiednie rozmiary – zbyt luźne nie zapewnią odpowiedniej profilaktyki, natomiast zbyt ciasne mogą doprowadzić do powikłań.

ZOBACZ: Nadciśnienie tętnicze to cichy zabójca. Eksperci: prof. dr hab. med. Piotr Jankowski, I Klinika Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego UJ CM w Krakowie, dr hab. n. med. Agnieszka Olszanecka, specjalista kardiologii i hipertensjologii