Spis treści
Chrzan pospolity to cenny składnik kuchenny
Chrzan pospolity (Armoracia rusticana) to roślina z rodziny krzyżowych, blisko spokrewniona z kapustą, brokułem, rzepą czy gorczycą, z której wytwarza się musztardę. Warto wiedzieć, że roślina ma wiele alternatywnych nazw – po polsku to m.in. chrzan zwyczajny czy warzucha bądź warzęcha chrzan, natomiast wśród łacińskich znane są: Cochlearia armoracia, Cochlearia rusticana, Nasturtium armoracia czy Armoracia lapathifolia.
Chrzan jest rośliną, którą znano od co najmniej 4 tysięcy lat, a uprawiano od ok. 3 tys., dla jej białego, ostrego w smaku korzenia, który po starciu stosowano jako przyprawę. Bylina ta rośnie dziko głównie na terenie Europy i Ameryki Północnej, a uprawiana szybko adaptuje się do warunków, stąd występuje też w różnych częściach świata.
Jadalny jest nie tylko korzeń chrzanu, ale również jego duże, podłużne i błyszczące liście, które jednak najczęściej stosuje się jako dodatek do kiszonek, zwłaszcza z ogórków.
100 g świeżego korzenia chrzanu to 67 kcal, które pochodzą głównie z węglowodanów (ok. 18 g, w tym ok. 10 g sacharozy, 4 g skrobi) i aż 7,3 g błonnika. Jest bardzo bogaty w potas (740 mg) i witaminę C (114 mg), ma też sporo wapnia, magnezu, cynku, żelaza, miedzi i manganu, jak również witamin B1, B2, B3 czy B6.
Zobacz także:
Czy chrzan jest zdrowy? Jakie ma właściwości?
Chrzan uznawano przez wieki jako roślinę leczniczą, której używano wzmacniająco m.in. w niedoborach składników pokarmowych, w celu leczenia infekcji, a także stanach zapalnych.
Stosowany wewnętrznie, chrzan wspomaga trawienie, leczenie zapaleń pęcherza, oskrzeli czy chorób znanych dziś jako paradontoza, szkorbut, anemia, malaria. Zewnętrznie natomiast stanowi środek uśmierzający bóle reumatyczne i nerwowe.
Dopiero później chrzan stał się popularną przyprawą, używaną m.in. do maskowania zapachu niezbyt świeżego mięsa. Możliwe, że dzięki temu chronił przed zatruciami, co wynika z jego właściwości antybakteryjnych. Zapewnia je enzym nazwany peroksydazą chrzanową, który działa dezynfekująco poprzez reakcję wydzielania nadtlenku wodoru (jego roztwór nazywany jest wodą utlenioną). Antybakteryjne działanie mają też zawarte w roślinie przeciwutleniacze – związki niwelujące stres oksydacyjny wywołany nadmiarem wolnych rodników w organizmie, które działają dzięki temu przeciwzapalnie, ale nie tylko.
Najważniejsza jest grupa glukozynolanów – silnie działających antyoksydantów zawierających siarkę i azot. Co najmniej 80 proc. ich zawartości stanowi synigryna. Za sprawą enzymu mirozynazy są one rozkładane do izotiocyjanianu allilu i podobnych związków, które nazywa się zbiorczo olejkiem gorczycznym. To właśnie on nadaje tej roślinie gorzki, a przy tym palący smak.
Związki zawarte w świeżym korzeniu chrzanu drażnią zakończenia nerwów czuciowych skóry, powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i działają bakteriobójczo. Dlatego okłady z chrzanu stosuje się przy bólach pochodzenia reumatycznego i nerwowego, a nawet na rany. Stymulują krążenie, działają przeciwbólowo, a nawet wspomagają gojenie się uszkodzeń skóry. Mają także działanie rozjaśniające jej koloryt.
Stosowany wewnętrznie, chrzan poprawia trawienie i dostarcza cennych związków aktywnych. Szeroko udokumentowane w badaniach zostało działanie przeciwnowotworowe izotiocyjanianów. Wykazano, że pomagają zmniejszać ryzyko rozwoju raka płuc, żołądka, jelita grubego i odbytu. Nie tylko jednak chronią komórki przed rakowaceniem, bo mogą też hamować wzrost guzów nowotworowych.
Izotiocyjaniany z chrzanu hamują aktywność grzybów i bakterii, takich jak np. Helicobacter pylori (główny sprawca wrzodów żołądka) oraz powodujących zatrucia pokarmowe czy miejscowe infekcje Escherichia coli i Staphylococcus aureus. Działają skutecznie również na ich antybiotykooporne szczepy. Dzięki temu korzeń chrzanu skutecznie wspomaga leczenie zakażeń układu moczowo-płciowego, oddechowego, pokarmowego i skóry.
Szczególne cenne jest działanie chrzanu polegające na rozrzedzaniu wydzieliny w drogach oddechowych oraz wykrztuśne, wykorzystywane zwłaszcza przy zapaleniu zatok, katarze i kaszlu.[/b]
Polecamy również:
Jak stosować chrzan leczniczo?
Chrzan wykazuje cenne właściwości dopiero po rozdrobnieniu, jednak w takiej postaci szybko traci swój palący smak, bo zapewniające go związki aktywne ulatniają się, a miazga utlenia się i ciemnieje. By zatrzymać jego walory organoleptyczne i lecznicze, bezpośrednio po starciu korzenia stosuje się kwaśny dodatek, np. ocet. Podobnie działa kombinacja z olejem. Właśnie w ten sposób utrwala się chrzan przeznaczony do jedzenia, ale także leczniczy.
Najsilniejsze działanie ma jednak korzeń świeży – z tego powodu doustna dawka to maks. 20 g startego chrzanu na dzień[/b] podzielona na dwie porcje dzienne. Tyle waży porcja mieszcząca się w płaskiej łyżce.
Aby przygotować napój z korzenia chrzanu, zalej łyżkę korzenia chrzanu świeżo startego na drobnej tarce i jak najdrobniejszych oczkach. Należy go spożyć natychmiast lub maksymalnie do godziny od zrobienia. W przypadku problemów z pęcherzem można zastąpić wodę jasnym piwem i pić mieszankę po lekkim podgrzaniu.
Warto też przygotować trwalszy sok chrzanowy z alkoholem, który wspomoże trawienie np. przy zaburzeniach dotyczących wydzielania żółci. W tym celu 100 g startego zalewa się szklanką wódki lub spirytusu, zamyka i odstawia na 7 dni, a następnie przecedza. Można stosować ją zewnętrznie lub przyjmować przed głównymi posiłkami w dawce 1-2 łyżki (nadaje się tylko dla osób dorosłych).
Sprawdź także poradniki:
Na co szkodzi chrzan? Środki ostrożności i przeciwwskazania
Chrzan zawiera silnie działające związki, które drażnią błony śluzowe. Z tego powodu jego spożywanie nie jest wskazane w przypadku wrzodów żołądka lub jelita, w chorobach zapalnych jelit, infekcjach pokarmowych czy innych schorzeniach układu trawienia.
Chrzanu nie powinny jeść także osoby z niedoczynnością tarczycy spowodowaną niedoborem jodu, ponieważ skądinąd cenne związki z tego warzywa (i wszystkich kapustowatych) w postaci glukozynolanów wiążą ten cenny pierwiastek. Ponieważ chrzan jemy bez obróbki termicznej, stężenie wspomnianych substancji jest wysokie.
Z powodu możliwych zaburzeń gastrycznych korzenia hrzanu nie należy podawać też dzieciom poniżej 4. roku życia. Ze jedzenia większych ilości powinny zrezygnować kobiety w ciąży i karmiące piersią, ze względu na zwiększone ryzyko poronienia i możliwe toksyczne działanie wysokich stężeń olejków gorczycznych.
Przyjęcie zbyt dużej ilości chrzanu zwłaszcza w postaci soku z tego korzenia może wywołać objawy uboczne, takie jak zaburzenia żołądkowe, ból brzucha, wymioty z krwią i biegunka.
Chrzan może też silnie podrażnić skórę, jeśli sok ma z nią zbyt długi kontakt lub jest ona wrażliwa, atopowa, a tym bardziej uszkodzona. Dlatego przed zrobieniem okładów trzeba wykonać próbę alergiczną.
Dowiedz się, jak jeszcze można wykorzystać chrzan:
Liście i korzeń chrzanu w kuchni. Jak zrobić chrzan tarty i sos chrzanowy z jabłkiem?
Chrzan jest uznawany za tradycyjny dodatek do wielkanocnych dań, jednak nie jest rośliną biblijną. W rzeczywistości jedynie zastąpił niedostępne wyznawcom chrystianizmu gorzkie liście kapusty – i w ten sposób wszedł do kanonu świątecznych produktów.
W kuchni chrzan stanowi przyprawę pasującą idealnie do mięs, ryb i jajek, a także do białego sera. Świetnie łączy się też ze wszelkimi warzywami korzeniowymi. Buraczki ćwikłowe z chrzanem, sałatka ziemniaczana z chrzanem czy surówka z marchewki z jego dodatkiem nie mogą smakować źle!
Chrzan jako dodatek kulinarny można łatwo przygotować w domu, warto jednak zabezpieczyć drogi oddechowe i oczy przed działaniem drażniących związków, które są lotne i uwalniają się w trakcie rozdrabniania.
Przepis na chrzan kulinarny
Składniki:
- 200 g obranego korzenia chrzanu,
- 4 łyżki kwaśnej śmietany lub gęstego jogurtu naturalnego,
- 2 ugotowane żółtka (opcjonalnie),
- 1-2 łyżki octu,
- 1 łyżka cukru,
- sól i pieprz do smaku.
Przygotowanie: zetrzyj jak najdrobniej chrzan i połącz z resztą składników. Trzymaj w lodówce, a jeśli ma stać dłużej, dodaj kilka kropli soku z cytryny, która zapobiega ciemnieniu miąższu.
Sprawdź też: Chrzan wielkanocny nie ma sobie równych. Zobacz przepis i 5 potraw, które nie obędą się bez dawki pikantnego korzenia
A jak zrobić chrzan z jabłkiem? Oto prosty przepis.
Składniki:
- 100 g obranego chrzanu,
- 1 kg jabłek,
- 50 g cukru,
- sok z całej cytryny albo 3 łyżki octu winnego.
Przygotowanie: zetrzyj na tarce o drobnych oczkach obrane jabłka i chrzan, dodaj cukier i sok z cytryny, a po wymieszaniu przełóż niewielkich słoików i przechowuj w lodówce.
Stosowane w kuchni, liście chrzanu mają nieco mniej intensywny smak niż korzeń i są wykorzystywane zwłaszcza do kiszenia ogórków. Dodane do solanki hamują rozwój bakterii gnilnych i zapewniają pożądane walory kiszonki. Na liściach chrzanu piecze się tradycyjnie chleb, który wkłada się na nich do pieca. Można też zastąpić nimi liście kapusty w wersji gołąbków „z pazurkiem”. Młode można dodawać też do kanapek i sałatek w podobny sposób, jak sałatę.
Zobacz też:
- Horseradish: A Neglected and Underutilized Plant Species for Improving Human Health Horticulturae
- Chrzan pospolity – Armoracia lapathifolia Gilibert Medycyna Dawna i Współczesna
Uzupełnij domową apteczkę
kup teraz

Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
kup teraz

Zestaw plastrów Wodoodpornych FirstAid 20szt Białe
Zestaw plastrów Wodoodpornych FirstAid 20szt Białe
kup teraz

Salvequick My Little Pony Plastry 20 Sztuk
Salvequick My Little Pony Plastry 20 Sztuk
kup teraz

Plastry na odciski Multiplast Odciski x 6 szt
Plastry na odciski Multiplast Odciski x 6 szt
kup teraz

Pharmadoct Plastry Klasyczne 7x2 6x2 4x1 2,5 20szt
Pharmadoct Plastry Klasyczne 7x2 6x2 4x1 2,5 20szt
kup teraz

Zestaw Plastrów Turystycznych 20 szt 8rozmiarów
Zestaw Plastrów Turystycznych 20 szt 8rozmiarów
kup teraz

Plastry Dla Dzieci Z Opatrunkiem Na Rany 10 Sztuk
Plastry Dla Dzieci Z Opatrunkiem Na Rany 10 Sztuk
kup teraz

Apteo Plaster tkaninowy z opatrunkiem 1m x 8cm
Apteo Plaster tkaninowy z opatrunkiem 1m x 8cm
kup teraz

Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
kup teraz

Test COVID-19 antygenowy wymazowy SARS-CoV-2, 1szt
Test COVID-19 antygenowy wymazowy SARS-CoV-2, 1szt
kup teraz

Szybki test antygenowy covid SARS-Cov-2 z nosa 1sz
Szybki test antygenowy covid SARS-Cov-2 z nosa 1sz
kup teraz

Test Antygenowy Wymazowy COVID-19 Oraz Grypa A+b
Test Antygenowy Wymazowy COVID-19 Oraz Grypa A+b
kup teraz

Novativ Alco Control 15 tabletek na kaca
Novativ Alco Control 15 tabletek na kaca
kup teraz

Test COVID-19, Grypa A/b, Rsv, Cordx Combo 4 w 1
Test COVID-19, Grypa A/b, Rsv, Cordx Combo 4 w 1
kup teraz

Frontline Combo Spot-on dla kotów - 6 pipet x 0,5 ml
FRONTLINE COMBO® DLA KOTÓW FRONTLINE COMBO® zapewn…
kup teraz

Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
Test COVID19, Grypa Ab, Rsv Fluorecare Combo 4 W 1
kup teraz

Testy pH paskowe 1.0-14.0 pH 80 sztuk w opakowaniu
Testy pH paskowe 1.0-14.0 pH 80 sztuk w opakowaniu
kup teraz

Viscoplast Plastry Wrażliwa Skóra Zestaw 24 szt
Viscoplast Plastry Wrażliwa Skóra Zestaw 24 szt
kup teraz

Taśma Chirurgiczna Medyczna Elastopor 5cmx10m
Taśma Chirurgiczna Medyczna Elastopor 5cmx10m
kup teraz

Opaska Dziana Bandaż Opatrunkowy 10cm x 4m 10 szt.
Opaska Dziana Bandaż Opatrunkowy 10cm x 4m 10 szt.
kup teraz

Bandaż Elastyczny Samoprzylepny Kohezyjny 7,5x4,5m
Bandaż Elastyczny Samoprzylepny Kohezyjny 7,5x4,5m
kup teraz

Bandaż Samoprzypelny elastyczny 7,5cmx4,5m Czerwon
Bandaż Samoprzypelny elastyczny 7,5cmx4,5m Czerwon
kup teraz

Bandaż kohezyjny samoprzylepny YellowBAND 10x4,5m
Bandaż kohezyjny samoprzylepny YellowBAND 10x4,5m
kup teraz

Zestaw Plastrów Dla Aktywnych ACTIVEpro 12szt
Zestaw Plastrów Dla Aktywnych ACTIVEpro 12szt
kup teraz

Apap Ice Chłodzący Plaster Hydrożelowy 2 sztuki
Apap Ice Chłodzący Plaster Hydrożelowy 2 sztuki
kup teraz

Pic AquaBloc plaster wodoodporny Mix 20 sztuk
Pic AquaBloc plaster wodoodporny Mix 20 sztuk
kup teraz

Frontline Combo Spot-on dla kotów - 3 pipety x 0,5 ml
FRONTLINE COMBO® DLA KOTÓW FRONTLINE COMBO® zapewn…
kup teraz

Bandaż Elastyczny Samoprzylepny Kohezyjny 7,5x4,5m
Bandaż Elastyczny Samoprzylepny Kohezyjny 7,5x4,5m
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
Dzieje się w Polsce i na świecie – czytaj na i.pl
Rekord zakażeń COVID-19 w roku 2023 - video flesz