Czym są wrzody żołądka? Jak powstają i jakie dają objawy? Leczenie choroby wrzodowej żołądka oraz dieta wrzodowa

Wnętrze zdrowego żołądka pokryte jest cienką warstwą ochronnego śluzu, który zabezpiecza tkanki przed żrącym działaniem soku żołądkowego, w którego skład wchodzi m.in. kwas solny o bardzo niskim pH wynoszącym ok. 2. Jeśli pod wpływem pewnych czynników śluzowa bariera zostanie uszkodzona, kwas solny zaczyna niszczyć (trawić) wyściełającą ściany żołądka błonę. W efekcie powstają na niej niewielkie, lecz bolesne ubytki nazywane wrzodami, które sięgają w głąb poza blaszkę mięśniową błony śluzowej żołądka. Są to zmiany ograniczone i o średnicy od kilku milimetrów do nawet 2 centymetrów. Towarzyszy im stan zapalny oraz martwica. Mogą tworzyć się w żołądku, a także w opuszce dwunastnicy (to początkowa część jelita cienkiego), rzadko są zlokalizowane w dolnej części przełyku lub pętli dwunastnicy.

Czytaj: Te zioła pomogą na ból, zapalenie i wrzody żołądka. Zobacz, co pić na chory żołądek. Rośliny lecznicze złagodzą też nadkwasotę i refluks

Choroba wrzodowa żołądka początkowo może przebiegać bezobjawowo. Dotyczy to aż 70 procent przypadków. Pierwszym i najbardziej specyficznym objawem wrzodów żołądka jest ból brzucha i dyskomfort w nadbrzuszu, który występuje aż u 80 procent osób z postawioną diagnozą. Dyskomfort pojawia się w ciągu 30-60 minut od spożycia posiłku, ma charakter pieczenia i gniecenia, nierzadko przypomina kolkę. Może też promieniować do pleców. U pacjentów, którzy nie stosują leczenia, ból może trwać kilka tygodni, po czym następują tygodnie lub miesiące remisji choroby.

Objawami choroby wrzodowej żołądka są ponadto:

• uczucie pełności w nadbrzuszu i wczesna sytość,
• odbijanie po posiłku,
• pogorszona tolerancja tłustych, smażonych i kwaśnych pokarmów, a także żywności zasobnej w błonnik pokarmowy,
• nudności i sporadyczne wymioty,
• wzdęcia,
• biegunka i zaparcia.

Chorobie wrzodowej może współtowarzyszyć refluks żołądkowo-przełykowy, który objawia się cofaniem się treści pokarmowej z żołądka do przełyku, uczuciem palenia za mostkiem oraz kwaśnym lub gorzkim posmakiem w ustach. Schorzenie występuje u ok. 50 procent osób ze zdiagnozowaną chorobą wrzodową.

Ból brzucha pod mostkiem pojawiający się na czczo wskazuje na obecność wrzodów dwunastnicy, natomiast występujący do trzech godzin po spożytym posiłku na wrzody żołądka

Wrzody żołądka są jedną z najczęściej diagnozowanych dolegliwości w obrębie układu pokarmowego. Poniżej opisujemy czynniki, które powodują powstanie wrzodów żołądka.

Zakażenie Helicobacter pylori - najczęstsza przyczyna choroby wrzodowej żołądka

Najczęstszą przyczyną choroby wrzodowej żołądka jest infekcja gram ujemną bakterią Helicobacter pylori (H. Pylori). Jej obecność w żołądku stymuluje wydzielanie soku żołądkowego, zasobnego w kwas solny, a jednocześnie osłabia ochronną warstwę śluzową żołądka. Powoduje to, że kwas solny dociera do znajdujących się poniżej tkanek i uszkadza komórki żołądka, czego efektem jest powstanie ubytku, czyli wrzodu trawiennego. Do zakażenia H. pylori dochodzi przeważnie w dzieciństwie, przed ukończeniem 10. roku życia, w wyniku spożycia zanieczyszczonego pokarmu lub wody. Bakteria może rozprzestrzeniać się także za pomocą śliny chorego. W krajach rozwijających się niemal połowa populacji jest zakażona bakterią H. pylori, a na chorobę wrzodową zapada od 5 do 10 procent osób dorosłych.

Zażywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może powodować powstawanie wrzodów

Drugą pod względem częstotliwości przyczyną powstawania wrzodów żołądka jest nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Należą do nich środki lecznicze o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym zawierające takie substancje jak ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, naproksen, ketoprofen i diklofenak.

Stosowanie ich przez długi czas lub krótkotrwale, lecz w wysokich dawkach (np. w celu złagodzenia bólu zęba po zabiegu dentystycznym) zmniejsza wydzielanie prostaglandyn. To hormony tkankowe, których funkcją jest m.in. hamowanie wytwarzania kwasu solnego przez komórki okładzinowe żołądka oraz stymulowanie produkcji śluzu chroniącego wnętrze narządu. Prowadzi to do osłabienia mechanizmów obronnych śluzówki żołądka przed działaniem kwasu solnego i rozwoju wrzodów trawiennych.

Inne lekarstwa predysponujące do tworzenia się wrzodów trawiennych to:

• leki stosowane w leczeniu osteoporozy zawierające kwas alendronowy i ryzedronian sodu,
• leki przeciwzakrzepowe (tzw. antykoagulanty) zawierające warfarynę lub klopidogrel,
• leki antydepresyjne takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
• niektóre leki stosowane w chemioterapii.

Stres przyczyną wrzodów

Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wrzodów żołądka jest stres. To stan nagłego zaburzenia równowagi organizmu, który wpływa na psychikę człowieka, a także działanie układu nerwowego. Stres wywołuje zmiany w zakresie wydzielania soku żołądkowego, a także motoryki żołądka i dwunastnicy, co prowadzi do braku równowagi między czynnikami chroniącymi wnętrze narządu a drażniącymi i powoduje powstanie wrzodów trawiennych. W badaniach naukowych stwierdzono, że depresja i trudności z radzeniem sobie ze stresem zwiększają ryzyko rozwoju choroby wrzodowej w ciągu następnych 9-15 lat. Do późniejszej choroby predysponują także stres związany z pracą, problemy społeczne i zespół stresu pourazowego.

• Palenie papierosów sprzyja rozwojowi choroby wrzodowej

Niezależnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wrzodów żołądka jest palenie wyrobów tytoniowych. Składniki dymu papierosowego stymulują wydzielanie soku żołądkowego, mają także wpływ na wydzielanie innych substancji przez żołądek i trzustkę, a także przepływ krwi przez ściany żołądka. Choroba wrzodowa jest u palaczy diagnozowana nawet dwukrotnie częściej niż u osób niepalących. Ponadto wrzody trudniej się goją, a choroba częściej nawraca.

Wrzody żołądka a czynniki genetyczne

Występowanie choroby wrzodowej może wynikać z uwarunkowanej genetycznie liczby komórek okładzinowych żołądka, które wytwarzają kwas solny oraz ich reakcji na działanie gastryny, która stymuluje jego produkcję.

Tradycyjnie sądzono, że do rozwoju choroby wrzodowej żołądka przyczyniają się nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Mowa o spożywaniu tłustych i smażonych potraw, sowicie doprawionych pikantnymi przyprawami lub kwaśnymi dodatkami (np. octem). Zgodnie z obecnym stanem wiedzy sposób żywienia nie wpływa na rozwój choroby, lecz może nasilać jej objawy podrażniając nerwy czuciowe zlokalizowane w uszkodzonej ścianie żołądka lub dwunastnicy.

Specjalistą, do którego należy zgłosić się z objawami wskazującymi na rozwój wrzodów żołądka jest lekarz rodzinny i gastrolog. Diagnostyka obejmuje wykonanie gastroskopii. To rodzaj badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego. Polega na wprowadzeniu przez przełyk do żołądka giętkiego przewodu zakończonego minikamerą, dzięki czemu wnętrze żołądka jest widoczne na ekranie monitora. Podczas badania lekarz ma możliwość pobrania wycinków owrzodzenia do badania histopatologicznego oraz wykonania testu ureazowego na obecność H. Pylori. Dodatni wynik świadczy o zakażeniu tą bakterią.

Innymi testami, które pozwalają wykryć obecność bakterii H. pylori są:

• badanie histologiczne (pod mikroskopem) wycinków pobranych z części przedodźwiernikowej i trzonu żołądka,
• hodowla bakteryjna i ocena wrażliwości bakterii na konkretne antybiotyki,
• test oddechowy,
• badanie serologiczne z krwi, które służy do wykrycia w surowicy krwi przeciwciał klasy IgG wytworzonych w organizmie przeciwko H. pylori.

Leczenie choroby wrzodowej żołądka dobierane jest indywidualnie do każdego pacjenta. Jeśli przyczyną jest infekcja H. pylori konieczna jest eradykacja, czyli usunięcie bakterii z błony śluzowej żołądka, a także podejmowanie działań ukierunkowanych na ograniczenie wydzielania soku żołądkowego, który uniemożliwia gojenie się zmian. Najczęściej wprowadzane jest 7-14-dniowe leczenie skojarzone, które polega na jednoczesnym stosowaniu trzech leków. Dwa z nich to antybiotyki (najczęściej amoksycylina, klamytromycyna, metronidazol, tetracykliny), a trzeci to inhibitor pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol, lanzoprazol), określany w skrócie IPP.

Ponieważ antybiotykoterapia prowadzi do wyjałowienia przewodu pokarmowego z pożytecznej mikroflory, zalecane jest równoległe stosowanie probiotyków lub synbiotyków, które pomogą odbudować naturalną florę bakteryjną. Wspomagająco pacjent może stosować doustne zawiesiny (tzw. mleczka), których działanie polega na zobojętnianiu kwasu solnego w żołądku i pomaga łagodzić dolegliwości bólowe.

Aby sprawdzić, czy zastosowane leczenie doprowadziło do wyeliminowania H. pylori, po minimum czterech tygodniach od zakończenia kuracji wykonuje się oddechowy test ureazowy lub oznaczanie obecności antygenu w kale. Jeśli farmakoterapia nie przynosi efektów, konieczne może być leczenie chirurgiczne.

Leczenie choroby wrzodowej żołądka jest bardzo ważne, ponieważ jej zaniedbanie może mieć katastrofalne skutki. Powikłania wrzodów trawiennych obejmują:

• krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, które objawiają się fusowatymi lub krwistymi wymiotami lub czarnymi, smolistymi stolcami,
• niedrożność żołądka spowodowana zwężeniem odźwiernika, czyli dolnej części żołądka, za pomocą której jest on połączony z dwunastnicą (początkowym elementem jelita cienkiego). Ten stan objawia się nudnościami i obfitymi wymiotami spowodowanymi zaleganiem treści pokarmowej w żołądku,
• przedziurawienie (perforację) żołądka lub powstanie przetoki, czyli patologicznego połączenia między dwoma narządami. Ich rozwój objawia się nagłym i przeszywającym bólem w okolicy nadbrzusza, po którym pojawia się wysoka gorączka, wymioty.

Objawy ostrzegawcze, które powinny skłonić do konsultacji z lekarzem to niezamierzona utrata masy ciała, zaburzenia połykania, niedokrwistość z niedoboru żelaza stwierdzona w badaniach laboratoryjnych krwi, nawracające wymioty oraz historia rodzinna występowania nowotworów w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Dieta w chorobie wrzodowej żołądka powinna zapewniać odpowiednią ilość energii oraz składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Niewielkie i lekkostrawne posiłki o temperaturze pokojowej powinny być spożywane w ilości 5-6 dziennie regularnie co 2-3 godziny. Zaleca się doprawianie dań łagodnymi przyprawami jak bazylia, majeranek, oregano, natomiast unikanie ostrych przypraw, soli i octu.

Preferowanymi formami obróbki kulinarnej są:

• gotowanie w wodzie lub na parze,
• duszenie, lecz bez wcześniejszego obsmażania,
• pieczenie w rękawie bez dodatku tłuszczu.

Zalecane produkty na diecie wrzodowej to:

• produkty zbożowe o niskiej zawartości błonnika pokarmowego: jasne pieczywo, sucharki, biały ryż, kasza jaglana, kasza manna, kuskus, jasny makaron, mąka pszenna typ 500-550,
• ziemniaki gotowane w wodzie lub na parze oraz w formie puree,
• mięso z kurczaka i indyka, cielęcina, królik oraz nieprzerośnięte tłuszczem kawałki mięsa wieprzowego oraz wołowego, np. schab, polędwica, szynka,
• chude ryby takie jak dorsz, mintaj, miruna, leszcz, sandacz, tuńczyk,
• drobiowa wędlina,
• produkty mleczne o zawartości 0,5-2 procent tłuszczu: mleko, kefir, maślanka, jogurt, zsiadłe mleko, twaróg (chudy i półtłusty),
• jaja, lecz wyłącznie gotowane na miękko lub w koszulce,
• oleje roślinne, oliwa z oliwek i masło,
• gotowane, pieczone lub duszone warzywa takie jak dynia, marchew, cukinia, buraki, kalafior, fasolka szparagowa, szpinak, a także surowe obrane ze skórki pomidory, cykoria, sałata,
• wszystkie dojrzałe owoce najlepiej bez skórki i zmiksowane na mus, a także duszone lub pieczone,
• woda, słaba herbata, napary ziołowe i kawa zbożowa.

Osoby z wrzodami żołądka powinny spożywać posiłki w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu i dokładnie żuć każdy kęs

Przeciwwskazane produkty na diecie wrzodowej to:

• produkty zbożowe zasobne w błonnik: pieczywo razowe, kasza gryczana, pęczak, bulgur, mąka razowa, pełnoziarnisty makaron,
• wyroby z ciasta francuskiego, faworki, pączki, ciastka z kremem i bitą śmietaną, słodycze,
• następujące warzywa: brokuły, kapusta, brukselka, cebula, czosnek, szczypiorek, papryka, rzodkiewka, kukurydza, szparagi,
• warzywa marynowane w occie oraz przetwory pomidorowe,
• orzechy i masło orzechowe,
• suszone owoce,
• smażone ziemniaki, frytki, chipsy oraz placki ziemniaczane,
• nasiona roślin strączkowych: fasola, ciecierzyca, soczewica, groch,
• tłuste kawałki mięsa wieprzowego i wołowego, mięso z gęsi i kaczki,
• mięso peklowane, tłuste wędliny, kiełbasy i wędliny podrobowe, takie jak pasztetowa, mortadela, salceson, boczek,
• konserwy mięsne i rybne,
• sery żółte i pleśniowe, serki topione, ser typu feta, kwaśna śmietana,
• sosy do potraw: keczup, majonez, musztarda,
• kakao, czekolada,
• mocna herbata i kawa, gazowane napoje i alkohol.

Źródła:

• Peptic ulcer disease: Clinical manifestations and diagnosis.
• Farmakoterapia w leczeniu choroby wrzodowej.
• Dieta lekkostrawna jako terapia żywieniowa w chorobie żołądka i dwunastnicy.
• Zalecenia dietetyczne w chorobie wrzodowej. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.