Tradycyjna Medycyna Chińska w walce z koronawirusem. Ziołowe receptury TCM skutecznie wspomagają leczenie COVID-19 i prewencję zakażeń

Tradycyjna medycyna chińska (ang. traditional chinese medicine, TCM) to system medycyny naturalnej liczący sobie kilka tysięcy lat, stosowany szeroko na kontynencie Azji. Uwzględnia m.in. ziołolecznictwo, akupunkturę, stawianie baniek, masaż gua sha, ćwiczenia qi gong i terapię dietą.

Chociaż założenia tradycyjnej medycyny chińskiej bazują na starożytnej wiedzy niemedycznej, wiele z nich znalazło już potwierdzenie według współczesnych kryteriów.

Tradycyjne ziołolecznictwo chińskie stosowano przez ostatnie 2 tysiące lat do zwalczania 320 epidemii, które spadły w tym czasie na ludy azjatyckie. Tak, jak wiele innych praktyk TCM, wciąż budzi jednak kontrowersje m.in. w związku z wykorzystaniem silnie działających i potencjalnie toksycznych składników. Nazwa tej naturalnej terapii jest przy tym myląca, gdyż oprócz surowców roślinnych wykorzystuje również produkty mineralne, zwierzęce, a nawet ludzkie, choć ma to miejsce coraz rzadziej. Pozyskiwanie tych przedostatnich przyczynia się do ginięcia wielu gatunków rzadkich zwierząt na świecie, jest nieetyczne i niedopuszczalne z świecie zachodnim.

Receptury TCM przeciw COVID-19 zawierają jednak wyłącznie zioła i minerały. Jak podało chińskie Ministerstwo Nauki i Technologii, już pod koniec lutego 2020 otrzymało aż 85 proc. chorych, czyli ok. 60 tysięcy osób.

Tradycyjne receptury naturalne wraz ze standardowymi lekami przyjmowała większość wyleczonych pacjentów chińskich. Stosowane w nich zioła łagodziły przebieg zakażenia, skracały czas powrotu do zdrowia i zmniejszały efekty uboczne działania chemicznych farmaceutyków.

Leczenie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 za pomocą konwencjonalnej terapii wspomaganej ziołami to zalecenie chińskiego rządu, które zostało wprowadzone w szpitalach zakaźnych. W ten sposób rozwinięto metody TCM wykorzystywane z powodzeniem podczas epidemii SARS-CoV w latach 2002-2003. Już wtedy na stronie WHO podano, że według badania przeprowadzonego przez Chiński Uniwersytet Hong-Kongu stosowane receptury są bezpiecznym, skutecznym i niedrogim sposobem prewencji zakażenia.

Chociaż pierwotnie WHO odradzało stosowanie tradycyjnej medycyny chińskiej w leczeniu COVID-19, po naradzie ekspertów organizacji 4 marca 2020 r zapis ten został usunięty.

W Chinach do celów leczniczych wykorzystuje się ok. 13 tys. różnych surowców naturalnych, z których przygotowuje się ok. 100 tys. różnych receptur. Najczęściej są to rośliny. Naturalne receptury lecznicze to zwykle wywary uwzględniające 9-18 składników.

Większość z ok. 100 receptur stosowanych obecnie w walce z koronawirusem SARS-CoV-2 to znane już wcześniej mieszaki bazowe, które udoskonalono dzięki praktyce w zwalczaniu nowego patogenu.

Najważniejsze surowce zielarskie TCM stosowane w walce z nowym koronawirusem to:

• Glycyrrhiza i radix glycyrrhizae (gan cao) – lukrecja i jej korzeń (Glycyrrhiza glabra),
• Poria cocos (fu ling) – grzyb pornatka kokosowa (Poria cocos),
• Pericarpium citri reticulatae (chen pi) – skórka mandarynki (Citrus reticulata),
• Ophiopogon japonicus (mai dong) – konwalnik japoński,
• Astragalus membranaceus (shen nong) – traganek błoniasty,
• Scutellaria baicalensis (huang qin) – tarczyca bajkalska
• Radix saposhnikoviae divaricatae (fang feng) – korzeń saposznikowii rozłożystej (Saposhnikovia divaricata),
• Atractylodes macrocephala i A. lancea (bai zhu) – atraktylód wielkogłówkowy i lancea (Atractylodes macrocephala i A. lancea),
• Lonicera japonica (shen nong) – wiciokrzew japoński,
• Agastache rugosa (huo xiang) – mięta koreańska,
• Fructus forsythiae (lian qiao) – owoce foryscji zwisłej (Forsythia suspensa),
• Rhizoma belamcandae (she gan) – korzeń belamkandy chińskiej (Iris domestica, inaczej Belamcanda chinensis),
• Bulbus fritillariae cirrhosae (chuan bei mu) – cebulki szachownicy żółtej (Fritillaria cirrhosa),
• Semen armeniacae amarum (xing ren) – pestki gorzkiej moreli (Prunus armeniaca),
• Dioscorea (shan yao) – pochrzyn,
• Menthae haplocalycis herba (bo he) – mięta chińska.

Zioła najczęściej są podawane pacjentom w postaci wywarów, ew. jako ampułki zawierające ekstrakty, granulki bądź tabletki, rzadziej jako iniekcje.

W skład leczniczych mieszanek, z których wywar podaje się chińskim pacjentom z COVID-19, wchodzi wiele różnych ziół naraz, ponieważ substancje roślinne wzmacniają nawzajem swoje działanie. Aż 29 ze składników stosowanych w mieszankach leczniczych modyfikuje aktywność receptora ACE2 w komórkach nabłonka ludzkiego, przez które atakuje go wirus SARS-CoV-2.

Efektywność działania niektórych roślinnych preparatów przeciw COVID-19 przekracza 90 procent. Wynik ten dotyczy zwłaszcza popularnego wywaru QFPD, nazywanego mieszanką detoksykującą i oczyszczającą płuca. Zawiera m.in. ziele przęśli chińskiej (efedry), gałązki cynamonu i korzeń lukrecji.

W badaniu z udziałem chorych z poważniejszymi objawami włączenie do leczenia również receptur TCM przyczyniało się do szybszego opuszczania przez nich szpitala. W ich krwi stwierdzano wyższe poziomy tlenu, co jest miarą funkcji płuc, oraz wyższe poziomy limfocytów, czyli ciał odpornościowych, co z kolei sygnalizowało lepszy stan ich zdrowia. Należy jednak pamiętać, że w tamtym okresie aż 80 procent chorych w Chinach przechodziło infekcję w łagodny sposób.

Według dostępnych danych leki ziołowe przyjmowało 87 procent pacjentów z koronawirusem leczonych w Pekinie i aż u 92 procent osób w tej grupie wykazano poprawę stanu zdrowia. Przeprowadzono też niewielkie badanie kliniczne z udziałem 102 pacjentów z Wuhan, którzy wykazywali mało nasilone objawy infekcji. U chorych otrzymujących obok leków również mieszanki ziołowe odsetek wyleczeń był o 1/3 wyższy niż w grupie kontrolnej, w której przyjmowano jedynie farmaceutyki.

Antywirusową skuteczność jednego z kluczowych składników receptur TCM stosowanych przeciw COVID-19, którym jest wiciokrzew, potwierdziło badanie opisane w „Cell Research” w 2014 roku.

Zgodnie z opisem działania leków ziołowych na COVID-19 w większości mają one za zadanie „wydalenie z organizmu toksycznej wilgoci z górnych dróg oddechowych i poprawę drożności jelit”.

Obecnie polecane jest kilkanaście receptury leczniczych stosowanych w zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2.

• Wywar MXSG (ma xing shi gan) stosuje się wczesnej fazie infekcji koronawirusem, a szczególnie w stanach zapalnych płuc, kaszlu i astmie. Zawiera zioła takie jak Ephedra sinensis (przęśl chińska), Semen armeniacae amarum (pestki moreli), Glycyrrhiza (lukrecja) oraz składnik mineralny w postaci gipsu włóknistego.
• Wywar GCGJ (gan cao gan jiang) to również lek podawany pacjentom zanim rozwiną się objawy COVID-19. Jest polecany m.in. przy bólach żołądka i jelit, miesiączkowych i występujących w klatce piersiowej oraz kręgosłupie, astmie, wymiotach kwaśną treścią czy zawrotach głowy. Zawiera korzeń lukrecji gładkiej i kłącze imbiru lekarskiego.
• Wywar QFPD (qing fei pai du) to lek nazywany też wywarem detoksykujący i oczyszczający płuca jest stosowany w fazie leczenia infekcji zarówno u pacjentów z lekkim, jak i ciężkim przebiegiem COVID-19. Przyjmuje się przez trzy dni. Łagodzi objawy takie jak gorączka, kaszel i zmęczenie oraz poprawia stan płuc, co jest widoczne w wynikach ich badania metodą tomografii komputerowej. Wykazano, że hamuje procesy replikacji wirusa, dzięki którym rozprzestrzenia się on w organizmie. Ma co najmniej 92 procent skuteczności. Składa się z 4 różnych wywarów (maxingshigan, wuling, xiaochaihu i sheganmahuang) i zawiera w sumie 21 składników. Recepturę opracowano na podstawie kilku przepisów TCM ze zbioru, który powstał przed 220 rokiem p.n.e. Według Chińskiej Akademii Chińskich Nauk Medycznych z ponad 1,2 tys. przyjmujących go pacjentów do zdrowia powróciło 96 proc. z nich i nie było żadnego przypadku pogorszenia przebiegu infekcji.
• Wywar SMD (she gan ma huang) to preparat przeznaczony do leczenia zakażeń koronawirusem i polecany przy dusznościach typu astmatycznego. Zawiera 9 ziół, w tym kłącze belamkandy chińskiej, przęśl chińską, świeże kłącze imbiru, dziki imbir, korzeń astra tatarskiego, kwiat podbiału pospolitego, głożynę pospolitą, preparat pinelii trójlistkowej z imbirem i nasiona cytryńca chińskiego.
• Wywar MXSG (ma xing shi gan) pomaga w leczeniu ciężkiego COVID-19, ponieważ ogranicza stan zapalny płuc i poprawia ogólny stan zdrowia pacjentów poprzez oddziaływanie na związki prozapalne w organizmie, m.in. cytokiny i prostaglandyny.
• Kapsułki lub granulki LH (lian hua qing wen) mają działanie zwalczające drobnoustroje chorobotwórcze, gorączkę, ból, stan zapalny, kaszel i nadmiar flegmy oraz regulujące odporność. Sprawdza się przy infekcjach wywołujących objawy grypowe. Przyjmowany w ramach leczenia COVID-19 hamuje replikację koronawirusa. Receptura zawiera 13 składników, w tym 11 ziół: owoce forsycji zwisłej, wiciokrzew japoński, przęśl chińską, pestki moreli, urzet barwierski, korzeń nerecznicy grubokłączowej, ziele pstrolistki sercowatej, kłosowiec pomarszczony, rabarbar dłoniasty, kłącze i korzeń różeńca Rhodiola crenulata i lukrecję gładką, a ponadto gips włóknisty i mentol. Mieszanka jest powszechnie stosowana w leczeniu przeziębienia i grypy. Pomaga łagodzić gorączkę, kaszel i zmęczenie w łagodnym przebiegu choroby, może też zapobiegać pogarszaniu się symptomów.
• Granulki JHQG (jin hua qing gan) jako główny z składniki zawierają wiciokrzew japoński, który jest źródłem aktywnego antywirusowego mikroRNA. Blokuje ono materiał genetyczny koronawirusa, jakim jest jego nić RNA, co uniemożliwia jego namnażanie się i inwazję w organizmie. Formuła zawiera też 11 innych składników, m.in. miętę i lukrecję. Została opracowana podczas pandemii wirusa grypy H1N1. Jest stosowana u pacjentów z łagodnymi i umiarkowanymi objawami COVID-19. Wyniki przeprowadzonych testów pokazały, że wracali oni do zdrowia o co najmniej 2 dni wcześniej niż osoby nie przyjmujące granulek. Również 2,5 dnia wcześniej testy na koronawirusa dawały u nich wynik ujemny.
• Wywar SMS (sheng mai san) oraz żeń-szeń (ren shen) to leki stosowane w fazie zdrowienia z COVID-19; mieszanka wspomaga krążenie krwi i wspomaga leczenie uszkodzeń płuc.
• Wywar HBF (huashi baidu) to receptura opracowana przez Chińską Akademię Chińskich Nauk Medycznych z uwzględnieniem rekomendacji ze szpitala w Wuhan. Składa się z 14 komponentów i może być stosowana u pacjentów na każdym etapie zakażenia koronawirusem, poprawiając stan płuc i łagodząc objawy infekcji.
• Granulki XFBD (xuan fei baidu) powstały na bazie kilku tradycyjnych receptur i zawierają 13 składników. Lek pomaga oczyścić płuca u pacjentów z łagodnymi i umiarkowanymi objawami infekcji SARS-CoV-2. Skraca czas ustępowania gorączki i innych klinicznych symptomów choroby i zmniejsza prawdopodobieństwo ich pogarszania się.
• Zastrzyk XBJ (xue bi jing) to lek opracowany w 2003 roku w czasie epidemii SARS. Składa się z 5 ekstraktów roślinnych i jest stosowany u pacjentów z sepsą (posocznicą). Pomaga ograniczać ogólnoustrojową reakcję zapalną na zapalenie płuc, czyli dotyczącą całego organizmu, u pacjentów z ciężkimi objawami zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 i tych w stanie krytycznym. Jest stosowany wraz z konwencjonalnymi farmaceutykami. W badaniu porównawczym wykazano, że może skracać czas wypisania pacjenta z oddziału intensywnej terapii o 4 dni, a także zmniejszać śmiertelność u chorych w stanie ciężkim o 8,8 procent.

Warto wspomnieć również o recepturze profilaktycznej, tj. nie przeznaczonej do leczenia COVID-19, tylko do ochrony przed zakażeniem, która została przygotowana specjalnie dla Europejczyków przez prof. dr Li Jie i od maja 2020 roku jest dostępna w Polsce.

Kompozycja zhi yuping feng pian stanowi połączenie czterech receptur: gui zhi tang, yu ping feng san, jie gen tang i si jun zi tang. Lek zażywa się i ilości 3 tabletek 3 razy dziennie. Zawiera następujące składniki: tarczyca bajkalska, kłącze trzciny pospolitej, kora kasji, korzeń peonii białej, kłącze atraktylodu wielogłówkowego, dzwonkowiec kosmaty, kwiat wiciokrzewu japońskiego, pestki moreli, brodziec paczulka, korzeń lukrecji gładkiej, świeży korzeń imbiru, owoc głożyny chińskiej, korzeń saposznikowni rozłożystej, grzyb poria kokosowa, korzeń rozwaru wielkokwiatowego.

Wiele z antywirusowych receptur stosowano już w zmaganiach z epidemią SARS, który w latach 2002-2006 rozprzestrzeniała się w Chinach i okolicznych krajach. W 2003 roku do wspomagania terapii zakażenia koronawirusem SARS-CoV chińskie Ministerstwo Zdrowia zalecało kilka receptur leczniczych zawierających ponad 20 różnych składników. W Chinach otrzymało je 3,1 tys. z 5,3 tys. pacjentów, u których potwierdzono w organizmie obecność tego koronawirusa.

Efekty zintegrowanego leczenia SARS, czyli uwzględniającego preparaty chemiczne i ziołowe, porównano ze skutecznością stosowania samych farmaceutyków w sumie u 1,6 tys. pacjentów objętych 24 badaniami klinicznymi.

Choć nie wykryto wtedy różnic dotyczących odsetka wyleczeń czy zgonów, u pacjentów leczonych zintegrowanymi metodami:

• częściej dochodziło do całkowitej lub częściowej remisji nacieków płucnych,
• wymagane były mniejsze dzienne dawki leków kortykosteroidowych,
• krótszy był czas ustępowania gorączki,
• stwierdzano wyższe poziomy limfocytów T CD4+.

Niskie poziomy komórek odpornościowych CD4+ były istotnym problemem utrudniającym powrót chorych do zdrowia. Według badań poświęconych nowemu koronawirusowi limfocyty te są jednym z kluczowych elementów odpowiedzi immunologicznej organizmu również na wirusa SARS-CoV-2, która umożliwia jego zwalczanie.

Chociaż z punktu widzenia medycyny zachodniej należące do TCM roślinne terapie ziołowe wciąż wymagają dokładnego przebadania zwłaszcza pod kątem bezpieczeństwa, nie wpływa to na ich rosnącą popularność. Za efektywnością terapii stosowanych przez Chińczyków stoi fakt, że częste w historii tego kraju plagi chorób zakaźnych mogły być leczone tylko w sposób naturalny. Skutkiem stosowania tradycyjnych metod była mniejsza śmiertelność tamtejszej ludności z porównaniu z terenami, na które zawędrowały później te zarazy.

Tradycyjna Medycyna Chińska jest bogatym źródłem wiedzy o sposobach zwalczania patogenów. Z jej receptur czerpała też dr Tu Youyou, która w 2015 roku otrzymała Nagrodę Nobla za opracowanie artemizyniny – leku przeciw malarii, bazując na wynikach prowadzonych 50 lat wcześniej badań nad bylicą roczną (Artemisia annua), w którym brała udział. Lek ocalił miliony ludzkich istnień.

Obecnie badane są antywirusowe właściwości roślin z całego świata. A ponieważ na każdym kontynencie czy jego rejonie w celach terapeutycznych od wieków stosowało się rodzime rośliny, może i w Polsce znajdą się produkty i surowce roślinne, które wspomogą profilaktykę i leczenie COVID-19.

ZOBACZ: Nowa choroba pocovidowa u dzieci. Na czym polega? Eskpert: dr Paweł Grzesiowski, lekarz pediatra, immunolog