Biofeedback – trening mózgu dla wszystkich. Na czym polega i jak działa terapia biofeedback?

Mózg stanowi centrum dowodzenia, dzięki któremu możemy – w sposób mniej lub bardziej świadomy – sterować swoim ciałem i wieloma procesami zachodzącymi w naszym organizmie. Składa się on z dwóch półkul, połączonych ze sobą rozbudowaną siecią włókien nerwowych. Każda z nich odpowiada za inne formy aktywności. W prawej półkuli mózgu znajdą się ośrodki, które odpowiadają za wyobraźnię, emocjonalność, uduchowienie, uzdolnienia plastyczne i muzyczne, a także za strefę snu i seksualności. Natomiast w lewej półkuli, określanej również mianem logicznej, znajdują się ośrodki, które odpowiadają za mowę, analizę i logikę. Jednakże większość osób na świecie nie stymuluje wystarczająco swojego mózgu, przez co nie wykorzystujemy w pełni potencjału w nim tkwiącego.
Mózg człowieka odbiera informacje na trzech różnych poziomach: świadomym, podświadomym i nieświadomym.

• Świadomość jest stanem, w którym jednostka zdaje sobie sprawę z zachodzących procesów myślowych. Znajdując się w nim jesteśmy skoncentrowani i pobudzeni, z łatwością rejestrujemy informacje (bez jej wartościowania), poprawnie rozpoznajemy zjawiska zewnętrznie i umiemy na nie poprawnie reagować.
• Podświadomość pozwala na ocenianie, wartościowanie i negowanie informacji przyswojonych na poziomie świadomym. Mimowolnie pojawiają się tutaj emocje i uczucia. W grę wchodzi także indywidualny system wartości. Innymi słowy, podświadomość pozwala zrozumieć sens przyswojonych wcześniej informacji.
• Nieświadomość jest najważniejszym sposobem przyswajania informacji. Na tym poziome jednostka nie zdaje sobie sprawy z zachodzących procesów myślowych. Nieświadomość może się ujawniać w czynnościach pomyłkowych, lękach, kompleksach i myśleniu intuicyjnym.

Mózg człowieka emituje fale o zmiennej częstotliwości, uzależnionej od określonego stanu świadomości człowieka. Wyróżnia się pięć różnych fal mózgowych:

• Fale delta (1-3 Hz), które właściwe są dla głębokiej fazy snu i medytacji. Stosunkowo często występują u niemowląt i dzieci, jednakże wraz z etapem dorastania ich obecność stale się zmniejsza. U osób dorosłych fale delta występują niemal wyłącznie podczas snu. Wysoka częstotliwość emisji fal delta może wskazywać m.in. na uszkodzenie mózgu, problemy z przyswajaniem wiedzy i zespół ADHD, zatrucia, delirium, demencję starczą i schizofrenię.
• Fale theta (3,5-8 Hz), które właściwe są dla medytacji, transu, marzeń i intensywnych doznań emocjonalnych. Zbyt wysokie natężenie tych fal mózgowych może objawiać się deficytem uwagi i zaburzeniami depresyjnymi. Z kolei zbyt niskie – lękiem, stresem i problemami z inteligencją emocjonalną.
• Fale alfa (8-13 Hz), które właściwe są dla stanu odprężenia (częste po przebudzeniu i po zaśnięciu). Zbyt wysoki poziom emisji tych fal mózgowych może skutkować rozproszeniem i problemami z utrzymaniem uwagi, natomiast zbyt niski – lękiem, stresem i bezsennością.
• Fale beta (12-33 Hz), które właściwe są wzmożonego wysiłku umysłowego i skupienia (np. przy prowadzeniu samochodu czy zdawaniu egzaminu). Zbyt wysoka częstotliwość tych fal skutkuje nadmierną nerwowością, lękiem i stresem. Z kolei zbyt niska – stanami depresyjnymi.
• Fale gama (25-100 Hz), które właściwe są dla funkcji motorycznych (pozyskiwania i przetwarzania informacji, sposobu myślenia i postrzegania świata).

Polecamy również: Wywiad z Małgorzatą Stando-Pawlik o tym, że biofeedback to prosty sposób na relaks w pracy i wypalenie zawodowe

Biofeedback (BF) jest jedną z pięciu dyscyplin neurofizjologii klinicznej. Podwaliną tej metody jest udowodnienie tezy, że przez odpowiedni trening można kontrolować fale wytwarzane przez mózg. Oprócz tego niezwykle ważne dla biofeedbacku okazały się prace Stermana z NASA, który prowadził badania nad opanowaniem przewlekłego stresu u pilotów i astronautów. Badacz ten przeprowadził badania na kotach i udowodnił, że mogą one nauczyć się w pewnym stopniu zwiększać amplitudę fal mózgowych.

Biofeedback jest nieinwazyjną metodą treningową, która nazywana jest również biologicznym sprzężeniem zwrotnym. Pod tą enigmatyczną nazwą kryje się informacja zwrotna na temat stanu fizjologicznego pacjenta. Ważnym podłożem skuteczności biofeedbacku jest to, że stan psychiczny człowieka w dużej mierze wpływa na jego stan fizjologiczny. Przykładowo stres skutkuje przyśpieszeniem tętna, pracy serca i częstotliwości oddechu, a także napięciem mięśni i nieznacznie podwyższoną temperaturą ciała. Przy biofeedbacku pacjent otrzymuje informację zwrotną o swoim stanie fizjologicznym (m.in. na podstawie pomiaru częstotliwości fal mózgowych, napięcia mięśniowego lub temperatury ciała) w formie obrazowej. Podczas treningu wykorzystywane są różne metody obrazowania. W przypadku dzieci jest to gra, animacja lub bajka DVD, a w przypadku dorosłych – wykresy i filmy relaksacyjne. Niekiedy informacje zwrotne mogą być przekazywane w formie akustycznej np. nieprzyjemnej muzyce przy stresie i przyjemniej – po zrelaksowaniu się.

Biofeedback jest treningiem mózgu polecanym dla każdego – nie ma żadnych przeciwwskazań do jego podjęcia. Co więcej, jest on całkowicie bezinwazyjny i nie powoduje skutków ubocznych. Kto może korzystać z biofeedbacku? Zarówno dzieci, jak i dorośli, osoby z problemami emocjonalnymi i zdrowotnymi. Podstawowe wskazania do podjęcia biofeedbacku to:

• Samopoznanie, a dokładniej nauka tego, jak organizm reaguje na różne sytuacje.
• Nauka samoregulacji różnych stanów fizjologicznych np. tremy, kontroli stresu i panowania nad negatywnymi emocjami.
• Walka z uzależnieniami.
• Nauka technik relaksacyjnych.
• Zaburzenia snu.
• Problemy ze skupieniem, koncentracją i utrzymaniem uwagi.
• Zaburzenia przyjmowania pokarmów (anoreksja, bulimia).
• Zaburzenia emocjonalne (lęk, depresja, agresja, labilność emocjonalna).
• Przewlekłe bóle głowy (migreny).
• Nietrzymanie moczu.
• Padaczka.
• Praca związana z podejmowaniem ważnych i szybkich decyzji, a także generująca przewlekły stres (lekarze, piloci, wojskowi, sportowcy).

Dodatkowo z biofeedbacku mogą korzystać także dzieci, które zmagają się z:

• Deficytem uwagi i koncentracji.
• Nadpobudliwością ruchową (ADHD).
• Dysleksją i dysortografią.
• Nadmierną agresją.
• Słabymi lub niespełniającymi ich ambicji ocenami i osiągnięciami (np. w sporcie lub w muzyce).

Ze względu na typ sesji biofeedback wyróżnia się:

• Biofeedback EEG, który nazywany jest również neurofeedbackiem. Bazuje on na tym, że podczas aktywności mózgu wytwarzane są fale elektromagnetyczne o różnej częstotliwości. Terapia EGG-biofeedback polega na nauce wpływania na proces wytwarzania fal mózgowych. Jej głównym celem jest szybsza i wydajniejsza praca mózgu. W praktyce polega ona na obrazowaniu sygnałów mózgowych za pomocą grafik – wykresów, animacji lub gier wideo (jest to tzw. sprzężenie zwrotne). Dzięki tej terapii pacjent jest w stanie nauczyć się tego, jak działa jego mózg, a także sprawić, by działał on efektywniej.
• Biofeedback EMG, który bazuje na założeniu, wedle którego jednym z charakterystycznych objawów stresu jest napięcie mięśniowe. Podczas sesji pacjent podłączony jest do specjalnego urządzenia, wychwytującego sygnały elektryczne w mięśniach. Komunikat przesyłany przez urządzenie przekłada się na formę zrozumiałą dla pacjenta. Przykładowo, jeśli jest zestresowany piłeczka na ekranie jest mała, a jeśli opanuje stres – powiększa ona swój rozmiar. Dzięki temu można wypracować umiejętne sposoby radzenia sobie ze stresem.
• Biofeedback GSR, podczas którego mierzy się poziom przewodzenia przez skórę sygnałów elektrycznych. Poziom ten uzależniony jest od stopnia pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Podczas sesji terapeutycznej pacjentowi umieszcza się elektrody na opuszkach palców. Dzięki temu można nauczyć się panować nad emocjami i zadbać o lepszą koncentrację.
• Biofeedback oddechowy, którego podstawą jest to, że na sytuacje stresogenne ludzie reagują przyśpieszonym oddechem. Podczas sesji terapeutycznej tego rodzaju biofeedbacku dokonuje się pomiaru stężenia dwutlenku węgla we krwi, rozprężenia klatki piersiowej, a także objętości wydychanego powietrza. Podobnie jak w pozostałych przypadkach badane funkcje są obrazowane w prosty i zrozumiały dla pacjenta sposób. Jest to ważne po to, by pacjent nauczył się kontrolować swój oddech. Biofeedback oddechowy znajduje zastosowanie u pacjentów z padaczką i chorobami układu oddechowego.
• Biofeedback temperaturowy, który bazuje na tym, że stan aktywizacji autonomicznego układu współczulnego pojawia się wówczas, gdy człowiek się stresuje. Stan ten oznacza, że organizm człowieka przygotowuje się do walki lub ucieczki. Tego typu biofeedbacku pacjent uczy się tego jak podwyższać temperaturę swojego ciała. W tym celu na opuszki palców zakłada się pacjentowi specjalny termistor. Treningi biofeedbacku temperaturowego znajdują zastosowanie w leczeniu niedokrwienia kończyn, astmy i choroby reumatycznej.
• Biofeedback HEG, który polega na pomiarze temperatury głowy za pomocą termometru na podczerwień. Dzięki temu można zobrazować aktywność mózgu wraz z poziomem utlenienia krwi mózgowej. Na treningu tego biofeedbacku pacjent uczy się, w jaki sposób można sterować ukrwieniem mózgu. Biofeedback HEG wykorzystuje się w leczeniu ADHD, migreny, urazów mózgu i dysleksji.
• Biofeedback SCP, który opiera się na tym, że tzw. wolne potencjały korowe dobrze odzwierciedlają stan aktywności bioelektrycznej mózgu. Treningi tego rodzaju biofeedbacku polegają na zapis EEG o niskiej częstotliwości (poniżej 1-2 Hz).

Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii biofeedback jest jedną z najskuteczniejszych form terapii pacjentów z ADHD i ADD

Przebieg biofeedbacku uzależniony jest przede wszystkim od jego typu. W przypadku EEG-biofeedback pacjent podłączany jest do specjalnej aparatury, po czym przeprowadza się trening wstępny, którego celem jest zapoznanie z metodą. Po pierwszej lub drugiej sesji i przeprowadzeniu pogłębionego wywiadu z pacjentem, terapeuta określa przybliżony czas trwania terapii. Co ważne, czas trwania i częstotliwość sesji terapeutycznych ustalane są indywidualnie. Uzależnione jest to m.in. od problemu, z którym zmaga się pacjent. Biorąc pod uwagę te kryteria, można wymienić:

• Trening krótkoterminowy, który trwa od 10 do 20 spotkań. Przeznaczony jest on dla osób z ogólnym dobrym stanem zdrowia. Można go stosować w celu poprawy swoich wyników w nauce lub w sporcie.
• Trening średnioterminowy, który trwa od 20 do 60 spotkań. Przeznaczony jest on dla osób, które mają problemy zdrowotne lub emocjonalne. Taka długość trwania biofeedbacku polecana jest w szczególności osobom z ADHD, dysleksją i zaburzeniami emocjonalnymi w tym m.in. depresją.
• Trening długoterminowy, który trwa od 60 do 80 spotkań. Przeznaczony jest on dla osób z poważnymi zaburzeniami, w tym m.in. porażeniem mózgowym, autyzmem i padaczką.

Źródła:

1. Kubik P., Rodzaje biofeedbacku. Przegląd Lekarski 2016; 73(3): 191-193.
2. Okupińska A., Krzywowiąza A., Biofeedback jako efektywna metoda w terapii deficytów poznawczych w ujęciu teorii umysłu. Neurokogniwistyka w Patologii i Zdrowiu. 2011-2013; 195-202.

Jak wpływa na nas muzyka?