Złota rózga na drogi moczowe i trawienie. Zbieraj jej ziele na leczniczy miodek i inne przetwory. Zobacz właściwości i przepisy

Nawłoć (Solidago) to nazwa rodzaju roślin astrowatych, które należą do miododajnych i dostarczają cennych surowców leczniczych. Pochodzi ona od łacińskiego solidare lub consolidare, co oznacza wzmacnianie i przywracanie sił.

Do rodzaju nawłoci zalicza się około stu gatunków, z których tylko kilka nie pochodzi z Ameryki Północnej, lecz są i rodzime, których w Europie używano od wieków. Właściwości rośliny ceniono od czasów starożytnych – wśród Germanów nawłoć uchodziła za jedno z najlepszych ziół wspomagających leczenie ran.

Staropolskie nazwy głównej odmiany rośliny stosowanej w lecznictwie, czyli nawłoci pospolitej czy zwyczajnej (Solidago virgaurea), to m.in. złota rózga, złotnik, złote ziele, prosianowłoć, złota dziewica czy polska mimoza.

Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele nawłoci, czyli złocistożółte koszyczki nawłoci wraz z liśćmi i częścią łodygi. Zbierać można je od wiosny do jesieni.

W fitoterapii zazwyczaj wykorzystuje się trzy rosnące w Polsce gatunki rośliny. W ziołolecznictwie europejskim, a także Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, największe nawłoć pospolita.

Stosowane leczniczo gatunki nawłoci różnią się pokrojem i rozmiarami:

• Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) – rośnie dziko na terenach Europy, Azji, na północy Afryki oraz w Ameryce Północnej. Występuje pospolicie w lasach, na łąkach, nieużytkach, przydrożach, a także w ogrodach. Łodyga dorasta 1 m i w górnej części jest krótko owłosiona, w dolnej ma ciemny odcień. Eliptyczne lub lancetowate liście są ząbkowane, a koszyczki kwiatowe są dość duże i tworzą wąskie wiechy lub grona złożone. Kwitnie od sierpnia do października.
• Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) – przybyła z Ameryki Północnej jako roślina ozdobna, ale ponieważ tworzy silne rozłogi korzeniowe, szybko rozprzestrzeniła się i stała uciążliwym chwastem. Dorasta wysokości 1,5 m, a nawet 2 m, a liście są bardziej podłużne i lancetowate. Koszyczki tego gatunku są mniejsze i gęściej zebrane, a rośliny kwitną już w lipcu i sierpniu, aż do późnej jesieni. Choć nawłoć kanadyjska jest wykorzystywana w fitoterapii, nie ma tak cennych właściwości, co nawłoć pospolita.
• Nawłoć późna (Solidago gigantea) – została w podobny sposób zawleczona do Europy, co nawłoć kanadyjska, i tak jak ona ma nieco inny skład niż nasz gatunek rodzimy. Występuje najczęściej w południowo-wschodniej części Polski i w rejonach wzdłuż Wisły. Osiąga najwyższe rozmiary (wysokość nawet 2,5 metra) i tworzy gęste kwiatostany, a z kłączy wyrastają mnogie łodygi. W odróżnieniu od nawłoci kanadyjskiej nie są owłosione, bo dotyczy to tylko osi kwiatostanu i jego gałązek.

Zobacz, jak prezentuje się roślina w naturze – zobacz zdjęcia nawłoci.

Korzystny wpływ nawłoci na leczenie chorób nerek wykorzystywano w Europie już w średniowieczu, natomiast szesnastowieczny botanik Lonicerus opisał korzystne działanie trzech jej gatunków w stanach zapalnych jamy ustnej i kaszlu.

Nawłoć zawdzięcza swoje cenne właściwości prozdrowotne i lecznicze obecności fitozwiązków takich jak przeciwobrzękowe flawonoidy, przeciwzapalne glikozydy fenolowe, przeciwgrzybicze saponiny trójterpenowe i ściągające taniny, czyli inaczej garbniki.

Ziele nawłoci ma udowodnione właściwości:

• moczopędne,
• antybakteryjne,
• przeciwgrzybicze, zwłaszcza przeciw Candida albicans,
• rozkurczowe na mięśnie gładkie narządów moczowo-płciowych,
• przeciwzapalne,
• przeciwbólowe,
• ściągające, tj. obkurczająco na naczynia krwionośne i zmniejszające obrzęk śluzówki,
• wzmacniające i uszczelniające włosowate naczynia krwionośne,
• przeciwbiegunkowe,
• immunostymulujące,
• żółciopędne i pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, a dzięki temu usprawniające trawienie.

Nawłoć obfituje w związki biologicznie czynne, zwłaszcza antyoksydanty i składniki mineralne. Z przeciwutleniaczy zawiera m.in., silnie działające flawonoidy (m.in. rutynę, pochodne kwercetyny czy kemferolu), glikozydy fenolowe takie jak lejokarpozyd, saponiny, taniny, należące do karotenoidów żółte barwniki – ksantofile, a także pochodne kwasu kawowego czy lotne związki olejku eterycznego.

Ważnym składnikiem nawłoci są też polisacharydy z grupy fruktanów, które wspierają równowagę mikroflory jelitowej i układ odpornościowy. Związki te, należące do błonnika rozpuszczalnego w wodzie, występują też w innych ziołach.

Zastosowanie nawłoci obejmuje podanie doustne oraz działanie zewnętrzne, przy czym niepożądane efekty jej używania nie zostały dokładnie poznane. Dzienna dawka to na ogół 6-12 g kwitnącego ziela dziennie. Przy stosowaniu wewnętrznym nawłoci należy zwiększyć spożycie płynów, ponieważ zioło to ma silne działanie moczopędne.

Kwitnące ziele i przetwory z niego wspomagają leczenie problemów zdrowotnych takich, jak:

• podrażnienie pęcherza moczowego, m.in. parcie na pęcherz, częstomocz,
• ochrona pęcherza przed stanem zapalnym, m.in. przy cewnikowaniu,
• zatrzymanie moczu,
• dna moczanowa,
• kamica nerkowa i moczowa,
• przerost gruczołu krokowego, czyli prostaty,
• kandydoza (pomocniczo),
• dolegliwości reumatyczne (pomocniczo),
• stany zapalne jamy ustnej i gardła (płukanki),
• owrzodzenia, trudno gojące się rany, opryszczka (okłady),
• wypryski, wysypki (przemywanie).

Stosowanie nawłoci w do przepłukiwania układu moczowego w przypadku ich zapalenia, a także prewencji kamicy, jest oficjalnie uznane przez niemiecką komisję E Federalnego Instytutu ds. Leków i Wyrobów, która ocenia surowce w farmakopei.

Według opinii Europejskiej Agencji Leków (EMA) nawłoć ma potencjalne zastosowanie wspomagające leczenie infekcji układu moczowego wraz z tradycyjnymi farmaceutykami takimi jak antybiotyki, ale nie stosowana oddzielnie.

Badania wskazują na zwiększoną skuteczność leczenia infekcji moczowych wraz z innymi ziołami, m.in. skrzypem lekarskim oraz jagodami jałowca.

Nawłoć zbiera się na początku kwitnienia, gdy koszyczki kwiatowe zaczynają się rozwijać, jak również podczas zawiązywania owoców, które są drobnymi niełupkami ze „spadochronem” jak u mniszka lekarskiego.

Nawłoć zbiera się w suche dni, najlepiej rano po ustąpieniu rosy. Ziele powinno pochodzić z czystych, oddalonych od dróg miejsc o naturalnej florze, choć roślinę można też uprawiać w przydomowym ogródku, gdzie posłuży również jako dekoracja.

Podczas zbioru obcina się szczyty roślin o długości 10-25 cm, które oprócz żółtych koszyczków kwiatowych zawierają też liście i fragment łodygi, jednak nie powinny stanowić więcej niż 1/5 gotowego surowca.

Szczyty nawłoci należy wysuszyć w warunkach naturalnych, w temperaturze nie przekraczającej 40 stopni. Można rozkładać je cienką warstwą na papierze lub wieszać na sznurkach. Do przygotowania miodu nawłociowego może posłużyć też surowiec częściowo podsuszony – wystarczy powiesić wierzchołki roślin w ciemnej, przewiewnej szafce na ok. 4 dni.

Wywaru z kwitnącego ziela nawłoci można używać do farbowania tkanin, co również było tradycyjnym zastosowaniem jej ziela.

Miód nawłociowy to prawdziwy miód pszczeli, produkowany przez te owady z pyłku nawłoci. Nie jest przy tym ziołomiodem, czyli miodem produkowanym przez pszczoły karmione pożywką wzbogaconą w wyciągi roślinne. Jest jednak dość rzadki i drogi, dlatego pod tą nazwą można spotkać też całkiem inny produkt. Tzw. miodek nawłociowy to nic innego, jak wyciąg ziołowy pozyskany za pomocą miodu. Można go przygotować w domu.

Przepis na miód nawłociowy
Składniki:

• 1/2 szkl. świeżego ziela nawłoci w małych kawałkach lub 1/2 szkl. suszonego,
• 2 szkl. płynnego jasnego miodu, np. wielokwiatowego.

Przygotowanie:

1. Wrzuć ziele nawłoci do słoika i zalej miodem, po czym usuń pęcherzyki powietrza za pomocą czystego drewnianego patyczka, np. do szaszłyków czy pałeczki do ryżu, ew. łyżki.
2. Zakręć słoik i postaw na oknie na 4 tygodnie, gdzie będzie poddany działaniu światła słonecznego, przy czym słoik codziennie odwracaj, by zioła były stale pokryte miodem.
3. Przecedź miód przez drobne sitko do wyparzonego słoika, wyciskając go z ziół za pomocą łyżki – z czasem powinien stać się bardziej płynny, jeśli jednak będzie za gęsty, wstaw słoik na pewien czas do kąpieli wodnej, ale nie podgrzewaj za bardzo.
4. Przechowuj miód w lodówce do 3 miesięcy. Ziół nie wyrzucaj, tylko wykorzystaj do nalewki nawłociowej.

Przygotowanie mieszanki nawłoci z miodem pozwala na wydobycie z rośliny rozpuszczalnych w wodzie związków aktywnych. Jednocześnie wysokie stężenie miodu ma działanie konserwujące.

Choć miód nawłociowy surowy (jak w powyższym przepisie) jest bogatszy w biologicznie aktywne niż ten utrwalany poprzez podgrzewanie, może mieć znacznie krótszą przydatność do spożycia. Przygotowany miodek ziołowy można jednak utrwalić i zagęścić poprzez gotowanie, dzięki czemu wytrzyma na półce szafki nawet cały rok.

Nawłoć w postaci świeżej i suszonej posłuży do przygotowania napojów oraz przetworów leczniczych.

Oto jak przygotować nawłoć do spożycia lub użycia:

• Syrop nawłociowy z cukrem: zalej ziele 200 g kwitnącego ziela nawłoci 1,5 l wrzącej wody, ostudź pod ściereczką, przykryj i wstaw na noc do lodówki. Następnie odcedź napar, dodaj sok wyciśnięty z 2 cytryn i 1 kg cukru, zagotuj, zbierz osad, napełnij gorącym syropem wyparzone butelki i zamknij.
• Syrop nawłociowy z miodem: zalej 100 g kwitnącego ziela nawłoci w kawałkach i plastry ekologicznej cytryny ze skórką taką ilością wrzątku, by przykryła składniki. Ostudź, przecedź, dodaj 5-6 łyżek miodu i przełóż do wyparzonych słoików. Przechowuj w lodówce.
• Herbatka nawłociowa: zalej 1-2 łyżeczki suszonego ziela nawłoci (3-6 g) 150 ml wrzątku (źródła podają też proporcję 2 łyżek na szkl. wody), przykryj i odstaw na 20 minut i odcedź. Dawka: 1 szkl. między posiłkami 2-4 razy dziennie maksymalnie przez 6 tygodni.
• Wino nawłociowe: napełnij połowę słoika świeżym, posiekanym zielem nawłoci i dopełnij wytrawnym białym winem, zamknij i odstaw na 2-3 tygodnie, a następnie odcedź. Dawka: 50 ml 2-3 razy dziennie.
• Okłady z nawłoci: zalej 25 g ziela nawłoci 0,5 l wrzącej wody i gotuj 2 min. Odcedź, ostudź małą porcję, nasącz niż kompres i przykładaj na chorą skórę 2 razy w ciągu dnia.

Leczniczo stosuje się różne gatunki nawłoci w podobnych zastosowaniach, należy jednak pamiętać, że mają nieco odmienne właściwości. Naprzemienne sięganie po nie jest wskazane przy dłuższych kuracjach tą rośliną, które powinny być prowadzone w porozumieniu z lekarzem.

Choć nawłoć pospolita ma mniejsze stężenie związków aktywnych niż kanadyjska czy późna, zawiera lejokarpozyd – silny związek łagodzący zapalenie i ból z grupy glikozydów fenolowych, który w nich nie występuje. Dlatego jest najlepiej polecane w leczeniu dróg moczowych.

Ziele nawłoci można przyjmować w postaci herbatek (naparów i odwarów), syropu, wyciągu winnego i miodowego, a także nalewki. Należy przy tym pamiętać, że ze względu na silne działanie przetwory te powinny być dawkowane zgodnie z zaleceniami.

Produkty obfitujące w cukier, takie jak miód, syrop czy nalewka, nie są wskazane w przypadku cukrzycy i zaburzeń glikemii, m.in. związanych z insulinoopornością. Należy też uwzględnić przeciwwskazania dotyczące spożywania przetworów alkoholowych.

Zioło nie jest wskazane dla kobiet w ciąży i dzieci poniżej 12. roku życia. Może też nie być odpowiednie dla osób z uczuleniami, zwłaszcza astmą i alergią oddechową, a szczególnie na pyłek nawłoci, ambrozji czy aksamitki.

Rzadkie reakcje po spożyciu nawłoci mogą wiązać się z wystąpieniem wysypki na ciele.

Nawłoci nie należy przyjmować w przypadku chorób serca i obrzęków wywołanych zaburzeniami krążeniowymi, w niewydolności nerek czy ich przewlekłym zapaleniu. Kuracji doustnej nie wolno łączyć z przyjmowaniem leków diuretycznych (moczopędnych), może nie być też odpowiednia przy nadciśnieniu. W przypadku poważniejszych zaburzeń fitoterapię z użyciem nawłoci należy skonsultować z lekarzem.