Nadmiar ćwiczeń może powodować raka? Te odkrycia pokazują, dlaczego przemęczenie i przetrenowanie są szkodliwe

Kwas mlekowy to związek, o którym mówi się w kontekście zmęczenia mięśni po wysiłku. To on zakwasza także fermentowane napoje mleczne, kiszonki czy… naszą skórę i zakamarki ciała, sprzyjając korzystnym procesom w całym organizmie.

Wszystko wskazuje na to, że wysokie poziomy kwasu mlekowego, jak te powstające podczas wysiłku fizycznego, są potrzebne komórkom dla prawidłowego funkcjonowania. Jak jednak wynika z nowych obserwacji, przewlekłe narażenie ich na ten naturalny związek powoduje zaburzenia ich metabolizmu. Zmiany te mogą prowadzić do rozwoju raka, niewydolności serca, a także cukrzycy typu 2 – przestrzegają badacze z Uniwersytetu Kolorado.

Zobacz też: Te osoby nie powinny ćwiczyć, bo grozi im udar mózgu! Należysz do tej grupy? Zobacz, kiedy aktywność fizyczna jest niebezpieczna

Jak tłumaczą autorzy badania opisanego na łamach „Frontiers in Nutrition”, kwas mlekowy (mleczan) nie jest zwykłym produktem ubocznym przemiany materii. To także związek pełniący rolę przekaźnika sygnałów i regulatora procesów na poziomie komórkowym.

Kwas mlekowy powstaje z glukozy, która jest podstawowym składnikiem zapewniającym energię komórkom ciała. Szczególnie duże ilości tego kwasu stwierdza się w centrach energetycznych komórek, jakimi są mitochondria.

Mleczan to także preferowane źródło energii dla mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych i mózgu. Gdy jest produkowany w szczególnie dużych ilościach podczas intensywnego lub przedłużonego wysiłku, gromadzi się w mięśniach, powodując ich zmęczenie bezpośrednio po aktywności (tzw. zakwasy). Następnie jest stopniowo, choć dość szybko usuwany z komórek poprzez utlenianie w mitochondriach.

To mówi wiele o związkach aktywności ze zdrowiem kardiologicznym czy zdolnościami poznawczymi – wysiłek niezbędny dla sprawnego serca i mózgu to ten, który wywołuje zmęczenie.

Co jednak za dużo, to niezdrowo. Gdy nadmierne stężenie kwasu mlekowego zbyt długo utrzymuje się w organizmie, staje się on szkodliwy. Już po 48 godzinach komórki narażone na jego wysoki poziom stają się podatne na procesy chorobowe.

Zaobserwowane zaburzenia metaboliczne w komórkach pod wpływem przedłużonej ekspozycji na kwas mlekowy dotyczą kwestii takich jak:

• zmniejszenie produkcji energii przez mitochondria, w tym kluczowego związku o nazwie ATP,
• znaczne upośledzenie transportu kwasów tłuszczowych (a więc ich spalania, gdy wyczerpie się glukoza),
• zmiany w błonach mitochondriów dotyczące związku o nazwie kardiolipina, który jest kluczowy dla prawidłowego działania tych organelli (czyli komórkowych „narządów”),
• nasilenie produkcji wolnych rodników i związanego z tym stresu oksydacyjnego (efektem jego działania jest stan zapalny i wywołane przez niego uszkodzenia).

Z powodu wszystkich tych zmian naukowcy uznali, że nieprawidłowe przemiany mleczanu mogą być jednym z głównych czynników rozwoju chorób takich jak cukrzyca, wieńcówka czy rak. Choć odkrycia dotyczą komórek zwierzęcych, powtórzenie wyników w pracach z tymi ludzkimi jest kwestią czasu. Następnym krokiem będzie ocena mechanizmów, które stoją za upośledzeniem oczyszczania komórek z kwasu mlekowego.

Jeden z autorów badania, dr Iñigo San Millán, który jest też trenerem topowych sportowców (m.in. kolarzy), już od dłuższego czasu bada temat związków kwasu mlekowego z rakiem. Wykazał w nich m.in., że mleczan jest głównym czynnikiem regulującym procesy karcynogenezy (nowotworzenia), czyli przemiany normalnych komórek w te rakowe.

– Komórki nowotworowe przez cały czas produkują glukozę oraz mleczany, przez co te drugie nie są efektywnie usuwane, a ich poziom nigdy nie spada tak, jak między sesjami ćwiczeń – tłumaczy San Millán. – Ta akumulacja kwasu mlekowego reguluje ekspresję wielu genów związanych z powstawaniem komórek nowotworowych. Wierzymy, że pierwotne upośledzenie lub dysfunkcja mitochondriów może być tym, co prowadzi do nadmiaru mleczanu w komórkach, a w konsekwencji – do rozwoju chorób. Obecnie jedynym znanym sposobem na poprawę działania mitochondriów jest aktywność.

Wszystko jednak z umiarem. Powyższe odkrycia pokazują wyraźnie, że trzeba za wszelką cenę unikać przemęczenia i przeciążenia fizycznego, a w zaplanowanej aktywności – robić przerwy. Gdy mięśnie bolą po wysiłku, konieczny jest choć dzień wolny na regenerację. W planie treningu odpoczynek jest nie mniej ważny, co okresy wysiłku. Nie ma co też liczyć, że codzienne trenowanie do maratonu wyjdzie nam na zdrowie.

W poszukiwaniu złotego środka pomogą na pewno nowe rekomendacje WHO odnośnie ilości ruchu, która jest niezbędna dla zdrowia. Eksperci zalecają:

• dla dorosłych – 150-300 min umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo lub 75-150 min tej o wysokiej intensywności, w tym ćwiczenia wzmacniające mięśnie min. 2 razy w tygodniu,
• dla dzieci i młodzieży do 18. r.ż. – średnio 60 min dziennie umiarkowanie lub wysoko intensywnej aktywności aerobowej, ten drugi rodzaj plus ćwiczenia na wzmocnienie mięśni min. 3 razy w tygodniu,
• dla osób po 65. r.ż., z chorobami przewlekłymi czy niepełnosprawnościami – po konsultacji z lekarzem 3 lub więcej dni w tygodniu różnorodne ćwiczenia wieloskładnikowe, w tym poprawiające równowagę i wzmacniające mięśnie.