Laseroterapia w rehabilitacji. Jak działa laser nisko- i wysokoenergetyczny i kiedy jest stosowany? Wskazania i przeciwwskazania do zabiegów

Laseroterapia to zabiegi fizjoterapeutyczne z użyciem laserów, stosowane w celu leczenia bólu, urazów, chorób układu ruchu i skóry. Polega na na naświetlaniu ciała punktowo, wielopunktowo lub na większej powierzchni (tzw. skanery laserowe) promieniowaniem emitowanym przez urządzenie laserowe. Celem jest osiągnięcie skutków terapeutycznych – odbierane przez tkanki fale są źródłem energii o określonym działaniu, która nie powoduje jednak ogrzania traktowanego obszaru.

Laseroterapia jest zalecana w fizjoterapii chorób reumatoidalnych i zwyrodnieniowych stawów jako jeden z czynników o działaniu przeciwbólowym, a także uzupełnienie wczesnego leczenia stanów pourazowych. Jak potwierdzają badania kliniczne, są one szczególnie skuteczne w redukcji ostrego i przewlekłego bólu o pochodzeniu mięśniowo-szkieletowym.

Uzyskanie maksymalnej skuteczności terapii laserowej wymaga wykonania wskazanej liczby zabiegów w serii z uwzględnieniem odpowiednich odstępów czasowych między nimi. Szczegóły ustala specjalista w zależności od rodzaju i nasilenia problemu, a także parametrów lasera i innych czynników.

Dawki promieniowania powinny być umiejętne dobrane, ponieważ sytuacja, gdy są one zbyt duże, może osłabiać działanie zabiegów podobnie jak zastosowanie dawek zbyt małych.

Laser jest urządzeniem emitującym promieniowanie o określonej długości fali, a więc monochromatyczne (jednobarwne), a jednocześnie spolaryzowane. Oznacza, że fale rozchodzą się w jednej płaszczyźnie, podczas gdy zwykłe źródło np. światła widzialnego wydziela je promieniście. Pozwala to na zintensyfikowania działania wiązki wysyłanej przez laser. Wskazuje na to też nazwa urządzenia, będąca skrótem od „Light Amplification by Stimuated Emission of Radiation (z ang. wzmocnienie światła poprzez wymuszoną emisję promieniowania).

Lasery dzieli się na urządzenia diodowe (półprzewodnikowe) oraz z ośrodkiem czynnym gazowym (najpopularniejsze lasery helowo-neonowe), płynnym lub gazowym. Mogą emitować nadfiolet, światło widzialne i podczerwień. W fizjoterapii najważniejszy podział dotyczy jednak energii lasera, a w związku z tym zasady jego działania – pod tym względem urządzenia klasyfikuje się jako niskoenergetyczne i wysokoenergetyczne.

W fizykoterapii często wykorzystywane są lasery niskoenergetyczne (inaczej miękkie), tj. emitujące promieniowanie niskiej mocy (do kilkuset miliwatów). Stosowano je leczniczo już 80 lat temu, wkrótce po ich wynalezieniu.

Promieniowanie lasera biostymulacyjnego mieści się w zakresie światła widzialnego lub promieniowania podczerwonego. Dzieli się na to podczerwone (IRA), używane do stymulacji tkanek poprzez skórę np. w urazach, oraz czerwone (R), które stosuje się na rany otwarte czy odleżyny.

Energia lasera miękkiego jest słabo pochłaniana przez skórę, wnikając na pewną głębokość ciała. W ten sposób powoduje biostymulację, a więc pobudzanie położonych niżej tkanek.

Energia lasera biostymulacyjnego powoduje następujące efekty biologiczne:

• przyspieszenie metabolizmu komórkowego,
• wzrost liczby mitochondriów, czyli centrów energetycznych komórek,
• usprawnienie działania układu limfatycznego,
• wzrost poziomu endorfin o działaniu przeciwbólowym,
• blokowanie receptorów bólu,
• zmiana funkcjonowania błon komórkowych.

Działanie lasera miękkiego prowadzi do nasilenia procesów namnażania się nowych komórek i usuwania tych martwych, a także syntezy kolagenu czy powstawania nowych naczyń krwionośnych, co przekłada się na efekt terapeutyczny.

Laseroterapia niskoenergetyczna właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, pobudzające mikrokrążenie krwi i procesy odpornościowe w tkankach. Zabiegi wspomagają zatem gojenie się ran, złamań kości i innych kontuzji.

Laseroterapia niskoenergetyczna wspomaga gojenie się uszkodzeń skóry nawet tak trudnych do leczenia jak blizny pooparzeniowe. Ponieważ pobudza aktywność i podziały fibroblastów, czyli komórek wytwarzających kolagen, a także syntezę tego białka typu I i II, pomaga uniknąć nadmiernego bliznowacenia skóry, a także powstawania twardych i mało elastycznych zrostów.

Zabiegi laserem zapewniają lepszą strukturę zagojonej tkanki, a także zmniejszają ból i swędzenie. Co jednak ważne, leczyć w ten sposób można blizny powstałe nie wcześniej niż przed rokiem, bo w przypadku starszych zmian zabiegi zapewniają słabsze efekty.

Stosunkowo nowym rozwiązaniem w fizjoterapii są lasery wysokoenergetyczne (ang. High Energy Laser, HIL), które emitują promienie o mocy kilku wat i długości ok. 1000 nm.

Lasery wysokoenergetyczne mają 30-50 razy większą moc od laserów biostymulacyjnych, co przekłada się na głębsze wnikanie energii do tkanek, które wynosi ok. kilkunastu centymetrów.

Taka laseroterapia ma silne działanie przeciwbólowe i szerszy zakres zastosowania, choć wskazania są podobne jak przy biostymulacji. To m.in. leczenie złamań, zapaleń i uszkodzeń nerwów, redukcja obrzęków, zwiększanie przepływu krwi i aktywności tkanek.

Lasery wysokoenergetyczne sprawdzają się szczególnie w trudniejszych przypadkach, takich jak m.in. naderwanie ścięgna lub więzadła, uszkodzenie łąkotek, zapalenie kaletki maziowej, chondromalacja rzepki kolanowej, bolesność ścięgien piętowych, haluksy czy dyskopatia w szyjnym odcinku kręgosłupa.

Terapia HIL stosowana jest ponadto w celu regeneracji skóry i błon śluzowych w przypadku wrzodów, odleżyn, stopy cukrzycowej, grzybicy, brodawek itp.), przez co jest szczególnie przydatna również w podologii i onkologii.

Laseroterapia stosowana jest w leczeniu urazów i stanów zapalnych w obrębie układu ruchu i skóry.

Wskazania ortopedyczne, neurologiczne i sportowe do prowadzenia zabiegów obejmują m.in.:

• urazy takie jak stłuczenia, zwichnięcia, skręcenia i złamania,
• rwa kulszowa,
• nerwobóle,
• bóle mięśniowe,
• ostroga piętowa,
• choroby przeciążeniowe, takie jak zespół bolesnego barku, łokieć tenisisty, kolano skoczka, zespół cieśni kanału nadgarstka, zapalenie rozcięgna podeszwowego itp.
• choroby stawów, m.in. zwyrodnienie, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK),
• dna moczanowa,
• choroby przyzębia,
• rany,
• blizny,
• choroby skóry, m.in. owrzodzenia i odleżyny,
• infekcje ropne,
• trądzik pospolity,
• regeneracja mięśni u sportowców.

Podstawowym przeciwwskazaniem do laseroterapii jest choroba nowotworowa lub jej podejrzenie, co ma związek ze stymulującym działaniem na komórki.

Zabiegów laserowych nie powinno się wykonywać również w sytuacjach takich jak:

• ciąża,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia rytmu serca,
• niewydolność krążenia,
• nieustabilizowana cukrzyca,
• nadczynność tarczycy,
• wysoka gorączka,
• nadwrażliwość na światło,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze,
• otwarte rany.

Ograniczenia miejscowe – działaniu lasera nie należy poddawać miejsc, w których występują:

• padaczka (dotyczy naświetlań w okolicach głowy),
• zaburzenia czucia,
• implanty metalowe i elektroniczne,
• gruczoły wydzielania wewnętrznego,
• tatuaże,
• miejsca leczone preparatami zawierającymi składniki aktywne,
• miejsca poddane wcześniejszym zabiegom powodującym podniesienie temperatury (np. z zastosowaniem ultradźwięków,
• dolna części tułowia u kobiet w trakcie miesiączki.

W przypadku naświetlań punktowych nadmierne dawki promieniowania lasera mogą doprowadzić do poparzeń skóry, dlatego zabiegi powinny być wykonywane wyłącznie przez wykwalifikowane i doświadczone osoby. Choć wśród niepożądanych efektów wymienia się m.in. zaczerwienienie i zasinienie skóry, laseroterapia prowadzana w prawidłowy sposób nie powinna powodować żadnych skutków ubocznych.

Podczas korzystania z lasera konieczna jest ochrona oczu za pomocą specjalnych okularów z osłoną boczną. Pomieszczenia, w których wykonywane są zabiegi, muszą też spełniać szereg określonych wymogów związanych z zachowaniem bezpieczeństwa.

ZOBACZ: Zabiegi laserem, wosk, pasta cukrowa – metody usuwania niechcianego owłosienia z kobiecej twarzy. Ekspert: Aneta Suchowierska, kosmetolog