Zapalenie stawów to grupa chorób reumatycznych. Rozpoznaj rodzaje schorzeń, ich przyczyny, objawy oraz metody leczenia

Zapalenie stawów to grupa chorób nazywanych potocznie reumatyzmem, w których przebiegu dochodzi do rozwoju stanu zapalnego chrząstki stawowej i jej okolic. Choroba ma wiele rodzajów, jednak w każdym przypadku można mówić o podobnych symptomach. W tym miejscu należy wskazać na dolegliwości bólowe, często o znacznym natężeniu, obrzęk oraz na charakterystyczną sztywność zmienionego chorobowo obszaru, która pojawia się przede wszystkim w godzinach porannych. U chorych pojawia się też zniekształcenie obrysu stawów. Często pojawia się też zaczerwienienie i ocieplenie skóry.

Czytaj także: Na zapalenie stawów cierpi coraz więcej osób. Będzie program pilotażowy, który przyspieszy wykrywanie i leczenie chorób reumatycznych

Kolejna cecha charakterystyczna schorzeń zapalnych stawów to nie do końca poznana etiologia. Większość tego typu chorób może być wynikiem autoagresji organizmu (podłoże autoimmunologiczne), jednak dokładne przyczyny ich występowania pozostają nieznane. Warto podkreślić, że obejmujący stawy proces zapalny, może rozprzestrzenić się na inne narządy.

Zapalenie stawów najczęściej występuje pod postacią choroby zwyrodnieniowej stawów. W przebiegu choroby dochodzi do zaburzenia ilości oraz jakości chrząstki stawowej, co jest przyczyna występowania dokuczliwych objawów. Pierwsze symptomy zwykle pojawiają się między 40. a 60. rokiem życia i dotyczą jednego lub kilku stawów. W rzadszych przypadkach proces chorobowy od razu obejmuje wiele stawów.

Sprawdź: Te przyprawy pomogą na reumatyzm. Łagodzą stan zapalny i ból stawów, kości oraz mięśni

Wśród objawów choroby należy wymienić:

• ból, głównie mechaniczny, pojawiający się w trakcie wykonywania ruchów,
• sztywność pojawiająca się przede wszystkim o poranku,
• ograniczenie ruchomości stawu,
• trzeszczenie, będące efektem ocierania się o siebie nierównych powierzchni stawowych,
• zniekształcenie obrysu stawu.

Zapalenie stawów często występuje pod postacią RZS, czyli reumatoidalnego zapalenia stawów. Jest to choroba autoimmunologiczna o nieznanej etiologii. Na RZS częściej chorują kobiety niż mężczyźni (częstotliwość występowania schorzenia jest w tym przypadku trzykrotnie wyższa).

Zobacz: Borelioza wywołuje poważne objawy. Te zioła pomogą w leczeniu choroby od kleszcza. Złagodzą stan zapalny, ból stawów i osłabienie

W przebiegu schorzenia dochodzi do wystąpienia stanu zapalnego błony maziowej, co doprowadza do jej pogrubienia i przerostu. W miarę postępu choroby, przerośnięta błona uniemożliwia dopływ płynu maziowego, odżywiającego chrząstkę. Doprowadza to do wystąpienia nadżerek i postępującej, nieodwracalnej destrukcji tkanek stawowych i okołostawowych. W konsekwencji doprowadza to do utraty sprawności ruchowej. Wraz z postępem RZS, stan zapalny może objąć także inne narządy.

Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się między 40. a 55. rokiem życia. Początkowo, dolegliwości bólowe, podobnie jak poranna sztywność, dotyczy małych stawów. Z czasem, objawy zaczynają pojawiać się także w dużych stawach, przy czym charakterystyczne jest to, że występują po obu stronach ciała. Poza typowymi symptomami zapalenia stawów choroba daje o sobie znać także obecnością guzków reumatoidalnych (najczęściej występują nad łokciami, choć należy zaznaczyć, że nie pojawiają się w każdym przypadku)

Zapalenie stawów rzadziej występuje jako toczeń rumieniowaty układowy (TRU). Pod tą nazwą kryje się autoimmunologiczna wielonarządowa choroba reumatyczna o charakterze przewlekłym. W jej przebiegu dochodzi do zajęcia wielu kluczowych narządów – oprócz stawów mogą to być serce, wątroba, płuca, nerki czy skóra. TRU dotyczy przede wszystkim osób młodych, między 20. a 40. rokiem życia. Za wystąpienie przewlekłego stanu zapalnego odpowiedzialne są przeciwciała układu odpornościowego, skierowane przeciw zdrowym tkankom.

W przypadku tocznia rumieniowatego trudno jest mówić o charakterystycznych objawach, bowiem proces zapalny może objąć właściwie każdy narząd. Wśród najbardziej charakterystycznych symptomów, należy wymienić pojawiający się na twarzy rumień (w kształcie motyla). U chorego występują też objawy ogólne jak utrata masy ciała, stany podgorączkowe, trudne do wyjaśnienia uczucie rozdrażnienia, trudności z koncentracją i powiększenie węzłów chłonnych. Reszta symptomów dotyczy konkretnych organów.

Zapalenie stawów może dotyczyć także osób młodych. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów pojawia się przed 16. rokiem życia i stanowi najczęściej występujące schorzenie reumatyczne wieku rozwojowego. Nazwa ta nie określa jednej choroby, a grupę schorzeń autoimmunologicznych, które należy rozróżniać pod względem liczby stawów objętych procesem chorobowym i pod względem występujących symptomów pozastawowych.

Wśród podstawowych symptomów MIZS należy wymienić obrzęk i dolegliwości bólowe w obszarze zmienionych chorobowo stawów i ograniczenie ich ruchomości. Chorzy uskarżają się też na poranną sztywność i na objawy sugerujące wystąpienie grypy (gorączka, uczucie rozbicia, ogólne osłabienie organizmu). Proces chorobowy lokalizuje się przede wszystkim w stawach kolanowych, jednak nie jest to regułą – proces zapalny może rozwinąć się w dowolnym obszarze.

Należy podkreślić, że w przebiegu choroby mogą pojawić się poważne powikłania. W tym miejscu należy wymienić dolegliwości takie jak:

• zaburzenie wzrostu (zmieniona chorobowo kończyna może ulec skróceniu lub wydłużeniu),
• utrata masy mięśniowej,
• zniekształcenie stawów,
• osteoporoza.

Zapalenie stawów, które objawia się pogrubieniem stawu dużego palca u nogi, to dna moczanowa. Choroba ma charakter przewlekły i jest wywołana zaburzeniami w przemianie materii. Przyczyną jej występowania jest nadmiar kwasu moczowego, który ulega krystalizacji. Moczany (czyli kryształki kwasu moczowego) odkładają się w stawach i tkance okołostawowej. Dochodzi do uszkodzenia zajętego obszaru i w konsekwencji – do wystąpienia stanu zapalnego.

Początkowo schorzenie nie daje żadnych symptomów. Faza bezobjawowa może trwać nawet kilkanaście lat. Później pojawia się ostry ból w zmienionym chorobowo stawie (pojawiający się w nocy lub rano, każdego dnia zyskujący na intensywności), obrzęk, zaczerwienienie i wrażliwość na dotyk. Dna moczanowa najczęściej atakuje staw dużego palca stopy (podagra), jednak nie jest to regułą. Proces chorobowy może objąć też kolano, nadgarstek, łokieć, staw barkowy i kręgosłup.

Reaktywne zapalenie stawów to choroba, w której przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia nieropnego zapalenia stawów, będącego następstwem przebytego zakażenia układu moczowo-płciowego, pokarmowego lub oddechowego. Poza czynnikiem infekcyjnym istotną rolę w rozwoju schorzenia odgrywa też czynnik genetyczny.

Choroba najczęściej dotyczy mężczyzn między 20. a 40. rokiem życia. Wśród objawów schorzenia należy wymienić zapalenie stawów (obejmujące jeden lub kilka stawów, proces najczęściej rozwija się w kolanach, nadgarstkach i w stawach skokowych), stan zapalny przyczepów ścięgnistych (prowadzi do wystąpienia bólu pięt, łokcia tenisisty i łokcia golfisty), zapalenie kręgosłupa (objawiające się bólem promieniującym do pośladków i sztywnością).

U chorych pojawiają się też objawy pozastawowe jak zmiany zapalne w obszarze narządu wzroku, zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie cewki moczowej, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie jelita. U mężczyzn może pojawić się stan zapalny jąder, natomiast u kobiet – zapalenie szyjki macicy lub zapalenie pochwy. Wśród innych objawów należy wymienić zmiany skórne, w postaci grudkowo-łuskowych wykwitów i nadmiernego rogowacenia naskórka. W przebiegu choroby pojawiają się też objawy ogólnoustrojowe: dreszcze, gorączka, osłabienie organizmu.

Zapalenie stawów może też występować w szeregu innych chorób, które mają różny przebieg i dotyczą odmiennych grup wiekowych. Do najważniejszych należą:

• Spondyloartropatia – to zapalenie stawów, w którego przebiegu dochodzi do zajęcia stawów kręgosłupa . Schorzenia z tej grupy najczęściej pojawiają się po 40. roku życia, a ich charakterystycznym symptomem jest ból w obszarze pleców, pojawiający się w nocy lub w ciągu dnia, który nie ustępuje po odpoczynku. Złagodzenie dolegliwości bólowych jest natomiast zauważalne przy aktywności fizycznej.
• Łuszczycowe zapalenie stawów – jest to choroba zapalna stawów, współwystępująca z łuszczycą (dotyczy 20-30 proc. osób chorujących na łuszczycę). W większości przypadków choroba dotyka osoby między 30. a 55. rokiem życia, jednak może dotyczyć także dzieci i młodzieży. Schorzenie atakuje przede wszystkim stawy kończyn górnych i dolnych, jednak u części chorych, stan zapalny pojawia się także w obszarze krzyżowo-biodrowym i kręgosłupie.
• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – nazwa ta dotyczy przewlekłego procesu zapalnego, który obejmuje stawy, krążki międzykręgowe oraz więzadła kręgosłupa. w przebiegu choroby dochodzi do odkładania soli wapnia, kostnienia i w konsekwencji – do zesztywnienia zmienionego chorobowo obszaru. Dolegliwość ta najczęściej dotyka mężczyzn w wieku 16-30 lat. Etiologia schorzenia nie została do końca poznana, jednak niektórzy specjaliści są zdania, że do jej rozwoju doprowadzają uwarunkowania genetyczne. W początkowej fazie, u chorego pojawiają się objawy ogólne – osłabienie i złe samopoczucie. Nieco później, dochodzi do tego ból kręgosłupa i usztywnienie zmienionego chorobowo obszaru.

Zapalenie stawów może być stanem towarzyszącym innym schorzeniom. Zdarza się, że proces zapalny stawów rozwija się w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna. Nazwa ta dotyczy nieswoistego przewlekłego zapalenia jelit, najczęściej rozpoznawanego u kobiet między 15. a 30. rokiem życia. Wśród możliwych przyczyn jej występowania wymienia się czynniki genetyczne, nagły spadek odporności, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej i nałóg tytoniowy, jednak dokładna etiologia schorzenia nie została poznana.

Zapalenie stawów może pojawić się też w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej jelita grubego. W pierwszej kolejności stan zapalny obejmuje odbytnicę. Później rozszerza się na esicę. Po pewnym czasie może objąć cały obszar jelita.

Zapalenie stawów może stanowić też powikłanie boreliozy (najczęściej występującej choroby odkleszczowej) i anginy. W drugim przypadku pojawia się tzw. gorączka reumatyczna, w której przebiegu dochodzi do kolejnego zajmowania stawów. Proces zapalny obejmuje też serce.

Zapalenie stawów polega przede wszystkim leczeniu objawowemu, czyli mającemu na celu łagodzenie objawów schorzenia. Podstawą są leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. W niektórych przypadkach (np. przy reumatoidalnym zapaleniu stawów) lekarz może zadecydować o wdrożeniu terapii biologicznej. Ta specyficzna grupa leków ma za zadanie blokować niewłaściwe działanie układu immunologicznego. Dna moczanowa wymaga przyjmowania leków, które doprowadzają do ograniczenia odkładania się kwasu moczowego. W tym przypadku konieczna jest też zmiana diety. W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej stawów jedyną szansą na poprawę komfortu życia chorego może okazać się leczenie chirurgiczne.

Ważnym elementem leczenia jest też rehabilitacja. Odpowiedni dobrane ćwiczenia poprawiają ruchomość stawów, łagodzą dolegliwości bólowe, wzmacniają mięśnie i dzięki temu, znacząco poprawiają komfort życia chorego.

ZOBACZ: Czym są choroby autoimmunologiczne i jak je leczyć? Ekpert: Lek. Anna Żbikowska-Kostrzewa, dermatolog i wenerolog