Jarzębina – właściwości zdrowotne i lecznicze. Sprawdź zastosowanie surowców jarzębu pospolitego. Jak zrobić nalewkę z jarzębiny?

Jarzębina (Sorbus acuparia L.) to drzewo lub krzew zaliczany do roślin różowatych (Rosaceae). Jarząb rośnie w lasach, parkach i wzdłuż ulic na terenie całej Polski, ozdabiając krajobraz. Kwitnie w maju, a późny wrzesień i październik to miesiące przeznaczone na zbiory owoców. Te mające początkowo barwę pomarańczową, stopniowo zmieniają ją na szkarłatnoczerwoną, co świadczy o ich dojrzałości i jest znakiem zbliżającej się jesieni.

Czytaj także: Z tych koralików zrobisz tanie kosmetyki. Wyprasują zmarszczki, zmniejszą worki pod oczami

Surowcem leczniczym są liście, kwiaty i owoce jarzębiny.

Kwiatostany stanowią źródło karotenoidów, antocyjanów i kwasów organicznych. Mają działanie moczopędne, dlatego po napar mogą sięgać osoby z nadciśnieniem tętniczym, obrzękami, oraz chorobami nerek.

Kwiaty jarzębiny pomagają też na zaparcia, gdyż działają łagodnie rozwalniająco.

Owoce jarzębiny mają szersze zastosowanie, gdyż ich skład jest bogatszy. Podobnie jak kwiaty zawierają kwasy organiczne i karotenoidy (głównie beta-karoten), a ponadto wykryto w nich obecność garbników, substancji goryczkowych, witamin A, C i K, potasu, magnezu, miedzi oraz sorbitolu. Napary i przetwory z owoców jarzębiny stosowane są w profilaktyce miażdżycy (arteriosklerozy) i nadciśnienia tętniczego, a także wspomagająco przy leczeniu kamicy nerkowej, ponieważ mają właściwości moczopędne (odwadniające) i oczyszczające.

Picie herbatki z owoców jarzębiny jest polecane na wzmocnienie serca. Regularne sięganie po napar pomaga uzupełniać niedobory witaminy C w organizmie, wzmacniając naturalną odporność. Owoce jarzębiny mają działanie przeczyszczające wynikające z zawartości sorbitolu (rodzaj substancji cukrowej), który drażniąc kosmki jelitowe, przyspiesza perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnienie.

Owoce jarzębiny działają przeciwzapalnie i wspomagają regenerację błony śluzowej przewodu pokarmowego, poprawiają funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych, dlatego są polecane przy przewlekłych problemach trawiennych.

Jarzębina jest jedną z roślin o potwierdzonych właściwościach antyoksydacyjnych. Najsilniejsze ma alkoholowy wyciąg z liści i kwiatów, a mniejsze z owoców. Działanie antyoksydacyjne jarzębiny polega na niwelowaniu nadmiaru wolnych rodników w organizmie, które łatwo reagują z różnymi elementami komórek.

W przypadku braku równowagi między wolnymi rodnikami a antyoksydantami dochodzi do tzw. stresu oksydacyjnego, który przyczynia się do rozwoju chorób układu krążenia (np. nadciśnienia tętniczego), narządu wzroku (m.in. jaskry, zwyrodnienia plamki żółtej), chorób neurodegeneracyjnych (Alzheimera i Parkinsona), niektórych chorób zapalnych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów), a także schorzeń cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy miażdżyca.

Nadmiar wolnych rodników może inicjować zaburzenia komórkowe, przyczyniając się do rozwoju chorób nowotworowych, a także przyspiesza procesy starzenia się organizmu. By im zapobiegać, warto wzbogacać codzienną dietę o produkty będące bogatym źródłem antyoksydantów, których przykładem są produkty z kwiatów, liści i owoców jarzębiny.

Świeże owoce jarzębiny nie są przeznaczone do spożycia. Duże ilości mogą powodować:

• podrażnienie błony śluzowej żołądka i przewodu pokarmowego,
• mdłości,
• wymioty i biegunkę,
• doprowadzić do uszkodzenia nerek.

Wynika to z obecności w nich kwasu parasorbowego, który rozkłada się do nietoksycznych związków pod wpływem działania wysokiej temperatury. Dlatego chcąc wykorzystać owoce jarzębiny na przetwory należy je najpierw zagotować, lub poddać suszeniu w piekarniku, lub maszynie do suszenia.

Nalewka z jarzębiny, nazywana również jarzębinówką, ma bogaty smak i cenne właściwości lecznicze. Jej wykonanie zajmie kilka tygodni, ponieważ proces fermentacji jest czasochłonny, a na gotową będzie jeszcze trzeba poczekać ok. 6 miesięcy, by nabrała smaku i aromatu. O ile owoce jarzębiny zostały zebrane przed przymrozkami, zanim zrobimy nalewkę, warto umieścić je na 2-3 dni w zamrażalniku, gdyż poprawi to ich walory smakowe. Ten proces nie jest konieczny, jeśli korzystamy z owoców jarzębiny jadalnej, czyli odmiany burka.

Do przygotowania jednej porcji nalewki z jarzębiny potrzeba:

• 1 kg owoców jarzębiny,
• 300 g cukru,
• 0,4 l wody,
• 0,6 l spirytusu 96%,
• do smaku kilka lasek cynamonu.

Jak przygotować nalewkę z jarzębiny krok po kroku?

1. Czerwone owoce jarzębiny pozbawić gałązek, dokładnie oczyścić i umyć w wodzie, a następnie sparzyć wrzątkiem.
2. Owoce umieścić w dużym słoju (co najmniej o pojemności 3 l), a następnie zalać mieszaniną wody i spirytusu.
3. Zakręcony słój postawić w suchym miejscu o temperaturze pokojowej na ok. 4 tygodnie.
4. Po tym czasie zlać płyn i zachować na później, a jarzębinę pozostawić w słoju, zasypać cukrem i pozostawić jeszcze na ok. tydzień.
5. Kiedy cukier się rozpuści, odciśnięty z owoców syrop połączyć ze zlanym wcześniej płynem i pozostawić nalewkę, by się wyklarowała.
6. Po tym czasie płyn przelać przez gazę i rozlać do szklanych butelek, które trzeba szczelnie zakręcić. Tak przygotowane umieścić na ok. 6 miesięcy w ciemne miejsce, by nalewka smaku i aromatu. Im dłużej leżakuje, tym jest lepsza!

Owoce jarzębiny przeznaczone na domowe przetwory można zbierać już we wrześniu, ścinając całe baldachy, lecz lepsze są te zbierane w połowie października.

W opinii ogrodników mniej goryczy i mniej cierpki smak mają owoce jarzębiny po pierwszych przymrozkach i wówczas, gdy osiągną szkarłatnoczerwoną barwę świadczącą o ich pełnej dojrzałości. Jeżeli pogoda nie zapowiada ochłodzenia, zebrane owoce na przetwory można umieścić na 1-2 dni w zamrażalniku, by złagodzić ich smak, a także zmniejszyć zawartość substancji toksycznych.

Źródło:
Muzykiewicz A., Zielonka-Brzezicka J., Klimowicz A., Florkowska K.: Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.) jako źródło składników o potencjalnym działaniu antyoksydacyjnym. Problemy Higieny i Epidemiologii, 2017.