Wellness w SPA – holistyczne podejście do zdrowia ciała i duszy

Termin SPA jest obecnie rozumiany jako skrót od słów „sanum per aquam” czy „sanitas per aqua”, czyli „zdrowie poprzez wodę”, co zgadza się z definicją zabiegów SPA jako wykorzystujących właściwości wody. Wiele źródeł podaje jednak, że pojęcie SPA pochodzi raczej od nazwy miejscowości Spa w Belgii, znanej z wody mineralnej i gorących źródeł. Miejsce funkcjonuje jako uzdrowisko od czasów średniowiecza, a od 300 lat nazwa jest równoznaczna z leczniczym źródłem. Jest to prawdziwe znaczenia słowa „espa” w lokalnym języku walońskim. Niezależnie od genezy nazwy zabiegi SPA są skutecznym sposobem na relaks, poprawę wyglądu oraz stanu zdrowia.

Lecznicze kąpiele i terapie wodą stosowano na długo przed pojawieniem się term w starożytnej Grecji i Rzymie. W krajach arabskich do dziś funkcjonują łaźnie parowe zwane hammamami, w Skandynawii popularne są sauny, natomiast w Japonii można korzystać z onsenów, często zlokalizowanych w ośrodkach zwanych ryokan.

Dzisiejsze SPA powstają w miejscach naturalnych ujęć wody, ale często też w miejscach turystycznych. Obecnie to bardziej centra zdrowotne, gdzie oprócz zabiegów dla ciała dostępne są też wody lecznicze i zdrowe jedzenie, odbywają się też zajęcia np. medytacji, relaksacji czy jogi, szkolenia z samorozwoju czy warsztaty kulinarne.

Istotą wizyt w SPA wciąż są jednak zabiegi na twarz i ciało – od kąpieli, natrysków i saun, poprzez peelingi, maski i masaże, aż do zabiegów upiększających dłonie i stopy.

Zalety pocenia się doceniali już starożytni Majowie. Dziś najczęściej robimy to w suchych saunach, w których temperatura powietrza wynosi 80-100 stopni Celsjusza, a wilgotność nie przekracza 20 proc., choć może być też wyższa.

Działanie sauny pobudza akcję serca i krążenie krwi, powoduje obniżenie ciśnienia, przynosi relaks. To jednak mit, że wywołane w ten sposób pocenie wzmaga utratę toksyn z organizmu i powoduje odchudzanie. Ponieważ jednak podniesiona temperatura przyspiesza tempo przemian metabolicznych, może wspomagać spalanie tkanki tłuszczowej przy stosowaniu diety redukcyjnej albo treningów odchudzających.

Dobroczynne dla wielu ludzi seanse w saunie są niewskazane dla osób z chorobami serca, kobiet w ciąży i chorych, zwłaszcza z aktywnymi infekcjami. Mogą być niekorzystne przy zaburzeniach regulacji ciśnienia krwi (zwłaszcza przy naprzemiennym stosowaniu wysokiej i niskiej temperatury) i pracy nerek – ponieważ nasila utratę wody, może powodować spory jej deficyt. Dlatego obok sauny powinna być dostępna woda do picia. Po wyjściu z niej warto wypić 2-4 szkl. wody.

W saunie nie powinno się przebywać dłużej niż 20 minut. Warto zacząć od krótszych wizyt, np. po 5-10 minut, i ew. przeplatać je przerwami na ochłonięcie. Osoby korzystające z sauny, a zwłaszcza te do niej nieprzyzwyczajone, powinny słuchać sygnałów płynących z ciała i przerwać seans w momencie pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości sercowych, oddechowych czy zawrotów głowy. Z sauny nie wolno korzystać po spożyciu alkoholu, bo grozi to arytmią i niebezpiecznym dla życia spadkiem ciśnienia.

Masaż z drenażem limfatycznym, a także maski i wrapy z alg z dodatkiem kofeiny, mogą znacznie poprawić wygląd skóry objętej cellulitem, jak również zmniejszyć jej bolesność i odczuwany dyskomfort. Powodują jej miejscowe odwodnienie, natomiast morski jod stymuluje spalanie tkanki tłuszczowej.

Bardziej widoczne efekty wygładzenia skóry umożliwią zabiegi takie jak masaż bańką chińską, które niestety mogą pozostawić zasinienia i popękane naczynka na skórze – przed ich zastosowaniem warto przyjmować przez min. 2 tygodnie suplement diety z rutyną, witaminą C czy hesperydyną, które uszczelnią naczynia krwionośne i pomogą zminimalizować ich uszkodzenia.

Trwałe efekty redukcji pomarańczowej skórki zapewnią jednak dopiero bardziej zaawansowane, choć wciąż nieinwazyjne technologie, zwłaszcza wykorzystujące fale radiowe i akustyczne. Stymulują one syntezę kolagenu i spalanie tkanki tłuszczowej, powodując poprawę konsystencji i jakości skóry.

Choć może wydawać się, że korzystanie z oferty SPA to głównie sposób na poprawę urody, forma relaksu i sposób na spędzanie wolnego czasu, liczne badania naukowe potwierdzają korzystny wpływ takich wizyt na różne aspekty związane z samopoczuciem i kondycją organizmu.

W badaniu przeprowadzonym na ponad 3,3 tys. japońskich pracowników rządowych wykazano na przykład, że większa częstotliwość seansów w SPA przekładała się na lepszy stan ich zdrowia fizycznego i psychicznego, mocniejszy sen i mniejszą liczbę dni chorobowych. Jak z kolei potwierdzili naukowcy niemieccy, częsty relaks w SPA pomaga obniżyć ryzyko hospitalizacji.

Natomiast korzystanie z tygodniowych wyjazdów do SPA, połączonych z sesjami masażu, jogi i medytacji, pozwala obniżyć ciśnienie krwi nawet o 7,7% – wykazały badania amerykańskie. We krwi uczestników stwierdzono też spadek stężenia cholesterolu, sodu i rtęci, przy jednoczesnym wzroście poziomu hemoglobiny. W innym eksperymencie zauważono natomiast poprawę 12 parametrów metabolicznych związanych z nieprawidłowym lipogramem i ryzykiem rozwoju cukrzycy.

Szczególnie korzystne efekty zapewnia sauna. Działa nie tylko relaksująco, a też wspomaga zdrowie mózgu, co ustalono w badaniach fińskich. Uczestniczący w nich mężczyźni, którzy uczęszczali do sauny 4-7 razy w tygodniu, w ciągu 20 lat zbierania danych słyszeli diagnozę o rozwoju demencji o 66% rzadziej niż ci, którzy korzystali z niej raz w tygodniu. Z kolei 2-3 wizyty tygodniowo oznaczały zmniejszenie ryzyka demencji o 22 proc. Ustalono ponadto, że taka częstotliwość korzystania z sauny zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia i nagłej śmierci sercowej o 63%. Najbardziej korzystne okazały się seansy trwające co najmniej 20 minut.

O ile suche ciepło sauny fińskiej czy tej na podczerwień może nasilać nieprzyjemne symptomy oddechowe, a także działać niekorzystnie atopowym zapaleniu skóry, sauna parowa przynosi zwykle ulgę przy niedrożności zatok i nosa, pomagając też łagodzić objawy astmy i alergii.

Podwyższona temperatura, która panuje również w saunie skalnej ganbanyoku, gorącym źródle, ciepłej kąpieli czy pod natryskiem, usprawnia krążenie krwi, powoduje poprawę metabolizmu i ułatwia kontrolę poziomu cukru we krwi, dając podobne efekty do wysiłku fizycznego, który również powoduje wzrost temperatury ciała. Ciepło ma działanie rozszerzające naczynia krwionośne, stymulujące rozluźnienie mięśni, przeciwbólowe, przeciwzapalne i wspomagające odporność.

W SPA wykorzystuje się też obniżoną temperaturę, np. w lodowej kąpieli czy kabinie do krioterapii. Zimno zapewnia korzystne efekty natychmiastowe, takie jak zmniejszenie dolegliwości bólowych po treningu, ale niestety ogranicza efekty ćwiczeń siłowych. W przypadku stosowania przez 3 miesiące kąpieli z lodem odnotowano mniejsze przyrosty siły i masy mięśniowej, a przy porównaniu działania zimnych kąpieli z tymi w letniej wodzie nie stwierdzono różnicy w skuteczności redukcji opuchlizny. Zimny prysznic działa jednak pozytywnie na psychikę: aktywuje układ nerwowy i poprawia nastrój.

Kojące działanie na mięśnie ma ciśnienie wody, np. w urządzeniach do hydromasażu, jacuzzi, przy zastosowaniu biczach wodnych, oraz nacisk wywoływany przez dłonie. Masaże powodują natychmiastową ulgę przy przeforsowaniu mięśni, pomagają obniżyć poziom stresu i ograniczyć zakwasy, a długofalowe działanie obejmuje zmniejszenie stanu zapalnego i stymulację wzrostu tkanki mięśniowej. Nacisk wywoływany przy masażu wspomaga układ krążenia i może pobudzać układ immunologiczny. Co więcej, zarówno masaż manualny, jak dotyk dłoni przy oczyszczaniu skóry czy peelingu stymuluje wydzielanie oksytocyny, która poprawia nastrój.

Pozytywne działanie na ciało mają odpowiednio dobrane kosmetyki, stosowane w ramach zabiegów, jak również błota i glinki. Umożliwiają oczyszczenie skóry, redukcję stanów zapalnych, nawilżenie i odżywienie. Najwięcej korzyści przynosi zastosowanie naturalnych składników i pary wodnej.

Balneoterapia, czyli leczenie wodą i jej roztworami od zewnątrz i od wewnątrz, ma udowodnione działanie przeciwzapalne, przynoszące ulgę zwłaszcza w stanach zapalnych stawów, skóry i mięśni, m.in. fibromialgii.

Czerpanie korzyści zdrowotnych z wizyt w SPA wymaga właściwego nastawienia psychicznego i odpowiednich warunków. Zabieg ma być komfortowy, a jeśli narusza osobiste granice i wywołuje nieprzyjemne uczucia, zamiast relaksu przyniesie odwrotny efekt.

Podstawowym zagrożeniem przy zabiegach SPA jest zła jakość wody czy stan sanitarny urządzeń, zwłaszcza takich jak wanny z hydromasażem czy te używane do pedicure. W miejscach, gdzie jest wilgotno i mokro, rozsądnie jest używać klapek oraz unikać siadania w bieliźnie czy kostiumie kąpielowym bezpośrednio na ławkach w szatni czy w strefie SPA. To środowisko idealne dla rozwoju chorobotwórczych grzybów i bakterii.

Chlorowanie wody nie zastąpi jej częstej wymiany i czyszczenia urządzeń, ponieważ nie usuwa wszystkich patogenów – szczególnie tych, które przywierają do powierzchni za pomocą śliskiego biofilmu. Przed podjęciem decyzji o kąpieli warto ocenić ew. ryzyko zdrowotne, przyglądając się poziomowi higieny w ośrodku, czystości podłóg, obecności obsługi, czy wreszcie kierując się wyglądem i zapachem wody.

Zarówno na wodę zanieczyszczoną, jak i nadmiernie chlorowaną, powinny uważać alergicy, osoby z podrażnioną i uszkodzoną skórą lub błonami śluzowymi, ze skłonnością do podrażnień i infekcji skórnych oraz ginekologicznych. Przed wizytą w SPA warto zrezygnować z zabiegów mogących uszkadzać ciągłość skóry, m.in. z depilacji woskiem, pedicure z wycinaniem skórek, a nawet golenia się. Ze względu na zwiększone ryzyko infekcji z zabiegów takich jak pedicure nie powinno się korzystać przy cukrzycy.

Pod względem techniki, jak i siły stosowanego nacisku, masaż powinien być dopasowany do celów terapeutycznych, które chce się osiągnąć (np. relaks kontra drenaż limfatyczny), ale też preferencji i stanu pacjenta. Np. w przypadku kobiet w ciąży należy unikać długich ruchów wzdłuż nóg czy wywierania nacisku w rejonie między kostką a piętą. Drenaż limfatyczny jest niezalecany przy infekcjach, stanach zapalnych, zakrzepach żylnych, zaburzeniach pracy serca i nowotworach.

Kuracje morskie z wykorzystaniem alg bogatych w jod, które pomagają stymulować metabolizm, mogą nie być korzystne dla osób z zaburzeniami pracy tarczycy oraz trądzikiem, u których sprzyjają nasilonemu powstawaniu zmian skórnych. Natomiast z balneoterapii nie powinny korzystać osoby z chorobami serca oraz kobiety w ciąży, w której trzeba być świadomym nie tylko ogólnych, ale też indywidualnych przeciwwskazań przy wszelkich zabiegach SPA.

ZOBACZ: Jak sauna wpływa na zdrowie? Ekspert: dr hab. Małgorzata Łukowicz, kierownik Kliniki Rehabilitacji w Centrum Zdrowia Dziecka