W jakim przypadku można w Polsce legalnie usunąć ciążę? „Skoro nie możemy zmienić prawa, chcemy zmienić realia”

Aborcja w Polsce jest możliwa tylko w dwóch przypadkach: kiedy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia ciężarnej kobiety lub ciąża powstała w wyniku gwałtu lub kazirodztwa (o czym stwierdza prokurator na wniosek kobiety ciężarnej lub innej osoby, która ją reprezentuje). Wcześniej istniała też trzecia przesłanka do przerwania ciąży – kiedy było uzasadnione podejrzenie ciężkich i nieodwracalnych wad płodu, jednak w październiku 2020 roku Trybunał Konstytucyjny zakwestionował ją.

Warto podkreślić, że w przypadku dopuszczalności przerwania ciąży, gdy stanowi ona zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej istnieją dwie niezależne przesłanki:

1. zagrożeniem życia,

2.  zagrożenie zdrowia kobiety ciężarnej.

Jeżeli występuje tylko jedna z nich, jest to wystarczające do przeprowadzenia aborcji. Co ważne, katalog wskazań do przerwania ciąży w tej przesłance nie jest zamknięty.

Dodatkowo przepisy posługują się ogólną kategorią zdrowia i w żaden sposób nie determinują, jakiego obszaru ma dotyczyć to zagrożenie zdrowia – może być ono zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Ustawa o planowaniu rodziny nie precyzuje też pojęcia „zagrożenie” – ocenia je lekarza działający na podstawie aktualnej wiedzy. Nie może to także być wartościowane – nie ma wskazania, czy zagrożenie ma być nagłe bądź bezpośrednie i nie powinny być tak interpretowane.

O aborcji może zadecydować lekarz bez względu na jego specjalizację – przepisy tego nie zawężają. Zaistnienie takiej okoliczności stwierdza inny lekarz, niż ten, który dokonuje przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.

W przypadku, gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub możliwe jest ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalna choroba płodu, która zagraża jego życiu, o przerwaniu ciąży decyduje lekarz mający tytuł specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.

Co ważne, do stwierdzenia wystąpienia takich okoliczności wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty. 

– Jeśli w podmiocie leczniczym będzie żądanie drugiego orzeczenia lekarza bądź zwoływania konsylium, to należy to uznać za utrudnianie dostępu do procedury medycznej, która jest w koszyku świadczeń gwarantowanych – powiedziała minister zdrowia Izabela Leszczyna.

Choć polskie prawo dopuszcza przeprowadzenie aborcji w dwóch przypadkach, to pod pewnymi warunkami. Jeżeli jest uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, to aborcja jest możliwa, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. Co istotne, nie ma terminowych regulacji dotyczących przerwania ciąży, gdy zagraża ona życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej.

– Z prawnego punktu widzenia przeprowadzenie procedury przerwania ciąży w tych okolicznościach nie powinno być zatem warunkowane czasem trwania ciąży – czytamy w wytycznych.

Jeżeli ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety, aborcji dokonuje lekarz w szpitalu. Nie jest to określone przez ustawodawcę, gdy podstawą jego wykonania jest uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

Ciąża może być przerwana wyłącznie przez lekarza, który ma specjalizację pierwszego stopnia w zakresie położnictwa i ginekologii lub tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii. Aby przerwać ciążę, potrzebna jest pisemna zgoda kobiety, a w przypadku małoletniej – pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

Jak podkreślono, pacjentka ma prawo do uzyskania przystępnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.

– Oczywistym jest zatem, że pacjentka na każdym etapie prowadzenia ciąży musi być informowana o przebiegu ciąży, w tym o aktualnych ryzykach związanych ze zdrowiem i życiem. Musi być również informowana o możliwych do zastosowania – stosownie do jej sytuacji klinicznej – rozwiązaniach, w tym o dopuszczalności przerwania ciąży – zaznaczono.

Aborcja powinna być przeprowadzona we wszystkich szpitalach, które zawarły umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Umowa taka zobowiązuje placówki do  udzielania świadczeń w nim przewidzianych – w pełnym zakresie i zgodnie z obowiązującym prawem.

Szpitale, które realizują z NFZ umowę w zakresie położnictwa i ginekologii, w przypadkach, gdy zakończenie ciąży jest dopuszczalne, są zobowiązane do przeprowadzenia przerwania ciąży – niezależnie od powstrzymania się przez lekarza wykonującego zawód u tego świadczeniodawcy od wykonania świadczenia. Niewykonanie tego obowiązku skutkuje karą umowną w wysokości do 2 proc. kwoty zobowiązania wynikającego z umowy za każde stwierdzone naruszenie. Oprócz tego prezes NFZ albo dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ może rozwiązać ze szpitalem umowę w części albo w całości, bez zachowania okresu wypowiedzenia.

W wytycznych znalazło się również wyjaśnienie dotyczące klauzuli sumienia.

– Z tzw. klauzuli sumienia nie może skorzystać lekarz, w przypadku, w którym zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjentki – przypomniano.

Lekarz musi też odnotować w dokumentacji medycznej fakt powołania się na klauzulę sumienia. Ponadto lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Jak podkreślono, klauzula sumienia jest prawem wyłącznie lekarza i nie może się na nią powoływać szpital.

Pacjentka może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w terminie 30 dni od wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta. Do sprzeciwu należy dołączyć uzasadnienie. Komisja lekarska wydaje orzeczenie niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia sprzeciwu. Od rozstrzygnięcia komisji lekarskiej nie przysługuje odwołanie.

Źródło:

Wytyczne w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży Ministerstwo Zdrowia