Melatonina, czyli hormon snu. Działanie melatoniny na organizm, dawkowanie, zalety stosowania i czynniki ryzyka

Melatonina to jeden z hormonów, które odpowiadają całościowo za prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Jej obecność i sposób działania odkryto już ponad 50 lat temu, a w ostatnich latach pojawiło się wiele nowych, interesujących badań nad tą substancją. Od 2000 roku w Polsce można kupić melatoninę bez recepty w różnych stężeniach, wynoszących najczęściej od 1 do 5 mg. Aby melatonina jako lek mogła działać prawidłowo i skutecznie, konieczna jest wiedza o sposobach jej przyjmowania.

Melatonina stanowi pochodną tryptofanu, który jest prekursorem także innych hormonów produkowanych w mózgu (np. serotoniny, będącej także etapem przejściowym w łańcuchu syntezy melatoniny). Głównym zadaniem melatoniny jest regulacja cyklu dobowego – odpowiada za cykle snu i czuwania. Powstaje w szyszynce, niewielkim gruczole dokrewnym położonym w mózgu. Komórki szyszynki, zwane pinealocytami, produkują melatoninę i wydzielają ją do płynu mózgowo-rdzeniowego oraz krwi.

W ciągu doby w organizmie dorosłego człowieka wydziela się około 30 mikrogramów hormonu snu. Szczyt wydzielania przypada pomiędzy północą a trzecią w nocy. Produkcja wzrasta w godzinach wieczornych, kiedy organizm szykuje się powoli do snu. Mechanizmem hamującym syntezę melatoniny w mózgu jest światło słoneczne. Dlatego oświetlenie śpiącego organizmu sprawia, że wytwarzanie hormonu zwalnia. Informacje o intensywności oświetlenia docierają do mózgu poprzez siatkówkę oka.

Receptory melatoniny istnieją już we wczesnym życiu płodowym, jednak do 12. tygodnia życia nie da się zaobserwować wyraźnego cyklu snu i czuwania u dziecka. Regularny cykl wydzielania melatoniny, a co za tym idzie, względnie ustalony cykl dobowy pojawia się około 6-9 tygodnia życia i stopniowo kształtuje się do 21.-27. tygodnia.

Do 40. roku życia ilość syntetyzowanego hormonu snu stopniowo wzrasta, ustala się na prawidłowym poziomie, a następnie zaczyna maleć. Proces produkcji melatoniny niemal ustaje u starszych osób, co często skutkuje problemami ze snem. Po 60.-70. roku życia dobowy cykl wydzielania melatoniny zaczyna zanikać.

Zobacz także: Śpisz przy zapalonym świetle lub włączasz lampkę w pokoju dziecka? Sztuczne światło w nocy zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy i chorób serca

Melatonina jest znana jako hormon snu. Jej działanie nie ogranicza się jednak do regulowania rytmu dobowego. Badania dowodzą, że melatonina bierze udział także w innych istotnych procesach. Warto brać to pod uwagę decydując się na przyjmowanie melatoniny na sen.

• Melatonina a rytmy biologiczne

Pierwszą i najlepiej poznaną rolą melatoniny jest regulowanie cyklu dobowego. Wydzielanie melatoniny jest wyraźnym miernikiem działania wewnętrznego „zegara”, także sezonowego. Oprócz rytmu sen-czuwanie, melatonina stabilizuje też regulację temperatury ciała. Można więc powiedzieć, że pozwala utrzymać organizm w równowadze pomimo dobowych i sezonowych zmian.

• Melatonina jako przeciwutleniacz

Jako przeciwutleniacz (inaczej antyoksydant) melatonina uczestniczy w neutralizowaniu wolnych rodników, w tym hydroksylowych, które odpowiadają za 50 proc. wszystkich uszkodzeń komórek spowodowanych utlenianiem. Cząsteczki melatoniny przedostają się do komórek z łatwością dzięki wysokiej rozpuszczalności i niewielkim rozmiarom. Mogą dzięki temu pełnić funkcje ochronne wobec komórek organizmu. Melatonina to jedyny przeciwutleniacz, który jest zarówno wytwarzany przez organizm, jak i może być dostarczony z zewnątrz.

• Melatonina a procesy starzenia

Istnieją dowody na związek melatoniny z procesami starzenia się organizmu człowieka. Z wiekiem jej wydzielanie spowalnia, a co za tym idzie, pojawiają się zaburzenia snu. Wraz z nimi rozwijają się choroby związane z wiekiem podeszłym. Dlatego melatonina jest niekiedy uważana za „eliksir młodości”.

• Melatonina a dojrzewanie

Trwają intensywne badania dotyczące udziału melatoniny w pracy układu rozrodczego. Wiadomo, że zniszczenie i uszkodzenie szyszynki może powodować przedwczesne pokwitanie u dzieci. Dowody na jej udział w cyklu miesiączkowym nie są jeszcze dostatecznie silne.

• Melatonina a układ immunologiczny

Zmiany okołodobowe i sezonowe wpływają na wszystkie układy, także układ immunologiczny. Melatonina pełni pośrednio rolę w modulowaniu odpowiedzi odpornościowej organizmu – stymuluje ją i tym samym wzmacnia odporność.

• Melatonina a układ pokarmowy

Hormon snu jest w niewielkich ilościach produkowany także w przewodzie pokarmowym, gdzie odpowiada za spowalnianie procesów trawiennych i stymuluje trzustkę do wydzielania jej enzymów.

Melatonina na sen jest od kilku lat popularnym środkiem, dostępnym nawet bez recepty. Zastosowanie znajduje głównie w terapii pomocniczej zaburzeń snu. Może być pomocna także w niektórych zaburzeniach psychicznych, chorobach nowotworowych, zaburzeniach hormonalnych, a także innych chorobach.

Melatonina a sen – pomoc w zaburzeniach snu
Zaburzenia rytmu snu i czuwania to jedyny obszar, w jakim stosuje się dziś leczniczo melatoninę. Istnieją trzy wskazania do suplementacji:

• zaburzenia snu, szczególnie u osób w starszym wieku,
• regulacja rytmu sen-czuwanie u osób niewidomych, u których cykl ten jest zaburzony,
• niwelowanie złego samopoczucia i zaburzeń wynikających ze zjawiska jet lag, czyli szybkiej zmiany stref czasowych.

Badania wykazują, że u osób cierpiących na zaburzenia snu nocne stężenia melatoniny są zaniżone względem prawidłowych. Liczne testy dotyczące stosowania melatoniny i jej skuteczności pokazały też, że hormon przyjmowany z zewnątrz ułatwia zasypianie, zmniejsza częstotliwość przebudzania się w ciągu nocy lub przyspiesza ponowne zasypianie, a także poprawia samopoczucie w ciągu dnia.

Osoby niewidome często cierpią z powodu zaburzeń rytmu snu i czuwania, a także dobowego stężenia kortyzolu i innych hormonów zależnych od tego, kiedy organizm wypoczywa. Dlatego wskazane jest podawanie im melatoniny. Podobne korzyści osiągają osoby pracujące w systemie zmianowym lub często podróżujące pomiędzy strefami czasowymi. Melatonina na sen pomaga im przywrócić prawidłowy rytm odpoczynku, a także zniwelować przykre objawy, takie jak zmęczenie, rozdrażnienie, bóle głowy czy niepokój.

Stosowanie melatoniny leczniczo w przypadkach innych niż zaburzenia snu nie jest praktykowane zbyt często. Badania dotyczące korzyści z podawania melatoniny różnym grupom pacjentów są jeszcze niedostatecznie spójne, a poddawane im grupy ochotników niezbyt liczne. Niemniej wiąże się pewne nadzieje z pomocniczym zastosowaniem melatoniny u pacjentów onkologicznych, z chorobą Alzheimera czy nawet chorobą niedokrwienną serca.**W tych przypadkach nie należy na własną rękę wprowadzać stosowania melatoniny.

Ogólne opinie na temat stosowania melatoniny są pozytywne, dość często poleca się ją zamiast tradycyjnych leków nasennych, które powodują uzależnienie, wzrost tolerancji i liczne skutki uboczne.

Melatonina jest dostępna w aptece bez recepty, jednak warto przed rozpoczęciem jej stosowania zapytać o opinię lekarza. Dawki terapeutyczne są dobierane w zależności od potrzeb i wahają się od 1 do 5 mg. Zaletą melatoniny jako leku jest fakt, że można stosować ją długotrwale – nie powoduje uzależnień. Suplement przyjmuje się wieczorem, około godziny przed planowanym zaśnięciem.

Melatonina dla dzieci to lek stosowany skutecznie w zaburzeniach snu związanych z jego czasem trwania, jakością (częste wybudzanie) oraz ilością. To bardzo częsty problem dzieci cierpiących na autyzm, a także zespół nadpobudliwości z deficytem uwagi.

Melatonina odgrywa istotną rolę w dojrzewaniu płciowym, dlatego nigdy nie należy podawać jej dzieciom bez nadzoru lekarza – nawet mimo jej szerokiej dostępności. Melatoninę u dzieci stosuje się także przeciwdrgawkowo w przebiegu padaczki lekoopornej. Dawkowanie, podobnie jak w przypadku dorosłych pacjentów, jest kwestią indywidualną i zależy od konkretnych potrzeb.

Melatonina uważana jest za substancję bezpieczną i skuteczną w terapii zaburzeń snu. Nie powoduje uzależnień ani skutków ubocznych, a jej działanie jest o wiele bardziej zgodne z naturalnym rytmem dobowym niż przyjmowanie tradycyjnych leków nasennych. Można ją podawać nie tylko dorosłym, ale także dzieciom. Warto jednak pamiętać, że działanie tego hormonu jest bardzo mocne. Nie można przyjmować dawek wyższych niż zalecane. Istnieje też kilka przeciwwskazań do stosowania melatoniny:

• nadwrażliwość na hormon snu,
• nadużywanie alkoholu (lub ogółem wcześniejsze spożycie alkoholu),
• choroby wątroby,
• choroby autoimmunologiczne (należy skonsultować zamiar przyjmowania melatoniny z lekarzem).

Stosowana niewłaściwie melatonina może też spowodować skutki uboczne. Długotrwałe przyjmowanie zbyt wysokich dawek, a nawet jednorazowe przedawkowanie może doprowadzić do rozwoju zapalenia nerwu wzrokowego, poczucie dezorientacji, zapalenia wątroby, wysypki na tle uczuleniowym. Utrzymywanie w organizmie wysokich stężeń melatoniny powoduje zahamowanie produkcji niektórych hormonów przysadki mózgowej (hormon folikulotropowy, testosteron).

Aby poprawić jakość swojego snu, wystarczy przyjmować regularnie suplement zawierający 1 mg melatoniny. Przy regularnym stosowaniu melatonina w takiej dawce pomaga wyregulować rytm dobowy, pogłębić sen i usprawnić proces regeneracji organizmu.

Dowiedz się, czemu cierpimy na bezzsenność, jak ją leczyć i kiedy stosować tabletki nasenne.