Poziom testosteronu - badanie, normy, wyniki i ich interpretacja. Czym się różni testosteron wolny od całkowitego?

Testosteron należy do grupy hormonów steroidowych oraz androgenowych, czyli takich, które wykazują działanie maskulinizujące. Jego wydzielanie stymuluje hormon luteinizujący, produkowany w przednim płacie przysadki mózgowej. Najwięcej testosteronu powstaje w jądrach, a za jego wytarzanie odpowiadają komórki śródmiąższowe Leydiga. Mniejsze ilości powstają w korze nadnerczy. U kobiet także występuje testosteron, choć w o wiele mniejszych ilościach. Produkuje go kora nadnerczy, jajniki oraz łożysko w trakcie ciąży.

Większość testosteronu we krwi krąży w powiązaniu z białkiem transportowym SHBG, tylko niewielka jego ilość to „testosteron wolny". Działanie tego hormonu może w pełni ujawnić się dopiero po połączeniu się z receptorami w komórkach docelowych. Receptory te znajdują się w cytoplazmie oraz jądrze, a więc pod błoną komórkową. Testosteron łatwo się przez nią przedostaje, a gdy już znajdzie się w docelowej tkance, przybiera o wiele silniejszą czynnie formę od 5-α-dihydrotestosteronu.

Do najważniejszych funkcji testosteronu w organizmie należą:

• Kształtowanie męskiej płci biologicznej, a także w pewnym stopniu psychologicznej płodu (np. rozwój męskich narządów płciowych).
• Wpływ na proces spermatogenezy, czyli powstawania i dojrzewania plemników.
• Wpływ na dojrzewanie i kształtowanie wtórnych cech płciowych mężczyzny (obniżanie barwy głosu, budowa ciała, zarost).
• Wzmacnianie struktury kości.
• Pobudzanie syntezy białek i przyrostu mięśni.
• Stymulacja poziomu libido.
• Pobudzanie rozwoju gruczołu krokowego (prostaty),
• Zwiększanie poziomu cholesterolu we krwi.

Testosteron u kobiet utrzymuje między innymi prawidłowy poziom libido, wpływa na wytrzymałość kości, a także wspomaga funkcjonowanie jajników.Dobowy poziom testosteronu wykazuje zmienność. Najwyższy jest od godzin porannych do południa. Od godzin wczesnopopołudniowych do wieczora stopniowo maleje, by około 21 zacząć wzrastać.

Gdy pojawiają się objawy niedoboru lub nadmiaru tego hormonu, wskazane jest badanie na poziom testosteronu. Badanie wykonuje się z próbki krwi, pobranej z żyły łokciowej. Nie trzeba specjalnie się do niego przygotowywać. Warto jeszcze przed badaniem powiedzieć lekarzowi o przyjmowanych lekach czy suplementach diety.

Specjaliści o chorobach i problemach hormonalnych

Normy poziomu testosteronu różnią się dla kobiet i mężczyzn. Poziom hormonu zależy też od wieku, a także od genów i działania przysadki mózgowej. U niektórych osób jest on naturalnie niższy niż u innych. Dlatego stosowane normy mają bardzo szeroki zakres. W badaniu oznacza się zarówno testosteron wolny, jak i całkowity (także związany z białkami transportowymi). Badanie testosteronu wolnego zwykle wykonuje się wtedy, gdy pomiar poziomu testosteronu całkowitego wykazuje nieprawidłowości.

Normy testosteronu dla mężczyzn:

• Testosteron wolny: 174–902 pmol/l.
• Testosteron całkowity: 12–40 nmol/l.

Przyjmuje się, że dopiero poziom testosteronu niższy niż 8 nmol/l wymaga substytucji. Taka ostrożność wynika z faktu, że leczenie preparatami testosteronowymi może wywołać wiele skutków ubocznych.

Normy testosteronu dla kobiet:

• Testosteron wolny: 10,4–45,1 pmol/l.
• Testosteron całkowity: 1–2,5 nmol/l.

Oznaczenie poziomu testosteronu wykonuje się najczęściej w zaburzeniach dorastania u chłopców, a także przy zaburzeniach erekcji i libido oraz przy guzach występujących na jądrach. U kobiet wskazaniem są zewnętrzne objawy maskulinizacji. U obu płci badanie poziomu testosteronu stanowi część diagnostyki niepłodności.

Nadmiar testosteronu wywołuje poważne problemy zdrowotne i odczuwalne objawy zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, choć oczywiście u obu płci objawy te nieco się różnią.

Nadmiar testosteronu u mężczyzn:

• Niewielka ilość plemników i zahamowanie rozwoju jąder.
• Rozrost prostaty, problemy z oddawaniem moczu (ryzyko nowotworu).
• Zwiększenie ciśnienia krwi, wzrost ryzyka zawału serca.
• Nadmierny wzrost masy mięśniowej.
• Trądzik.
• Zwiększona krzepliwość krwi (ryzyko zakrzepów).
• W okresie dojrzewania zahamowanie wzrostu,
• Wahania nastroju, urojenia, agresywne zachowanie.
• Wynik badania wskazujący na nadmiar testosteronu może oznaczać guzy lub wrodzony przerost nadnerczy.

Nadmiar testosteronu u kobiet:

• Nieregularny cykl menstruacyjny.
• Powiększenie łechtaczki.
• Obniżenie brzmienia głosu.
• Trądzik.
• Niemożność zajścia w ciążę.
• Nadmierne owłosienie ciała.
• Łysienie typu androgenowego (np. zakola).
• Przybieranie na wadze.
• Depresja.

Testosteron jest hormonem, który odgrywa bardzo istotną rolę w koordynowaniu czynności organizmu mężczyzny. Jego przewlekły niedobór wiąże się z licznymi zaburzeniami metabolizmu, a nawet skróceniem życia.

Niedobór testosteronu u mężczyzn może powodować:

• Zmniejszenie masy mięśniowej i gęstości owłosienia na ciele.
• Obniżone libido i zaburzenia erekcji.
• Powiększenie piersi (ginekomastia).
• Zmniejszenie jąder.
• Problemy z koncentracją.
• Obniżenie nastroju.

Zbyt niski poziom testosteronu towarzyszy takim schorzeniom jak zespół feminizujących jąder, zespół Klinefeltera (zaburzenie genetyczne), niewydolność jąder, niedoczynność przysadki. Stanowi też skutek uboczny wycięcia jąder (np. w terapii nowotworu) oraz prowadzonego leczenia estrogenami. Wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2 lub chorób układu krążenia.

Niedobór testosteronu u kobiet oznacza:

• Pogorszenie koncentracji i zdolności uczenia się.
• Wzrost ilości tkanki tłuszczowej.
• Utrata masy mięśniowej.
• Większa kruchość kości (ryzyko osteoporozy).
• Obniżenie libido.

Leczenie nadmiaru lub niedoboru testosteronu powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem. Gdy badanie poziomu testosteronu wykaże istotne nieprawidłowości, trzeba podjąć suplementację. Nie wolno robić tego na własną rękę, ponieważ nieprawidłowo dobrana dawka czy preparat mogą wyrządzić w organizmie wiele szkód. Proces powinien odbywać się pod nadzorem lekarza endokrynologa. U mężczyzn leczeniu poddaje się najczęściej stan niedoboru testosteronu, natomiast u kobiet - nadmiaru.

Preparaty testosteronu dostępne są w różnych postaciach:

• Preparaty do stosowania na skórę.
• Preparaty doustne.
• Iniekcje z testosteronu.

Istnieją także naturalne sposoby, by podnieść poziom testosteronu. Przede wszystkim, warto zacząć od zrzucenia nadwagi i zwiększenia aktywności fizycznej. Naturalną produkcję hormonu stymulują kwasy tłuszczowe jednonienasycone (np. awokado, oliwa z oliwek), witamina D (tuńczyk, mleko, masło, bezpieczna ekspozycja na słońce), cynk i magnez (pestki dyni, szpinak, kiełki zbóż, orzechy), unikanie nadmiernego stresu (stres stymuluje produkcję kortyzolu, który z kolei zwrotnie obniża poziom testosteronu). Z kolei terapia obniżająca poziom testosteronu ściśle wiąże się z usuwaniem przyczyn jego nadprodukcji. Może to oznaczać chirurgiczne usunięcie guzków lub terapię glikokortykosteroidami. Stosuje się także kombinowaną terapię lekami antyandrogennymi wraz z preparatami estrogenowymi.