Łzawienie oczu – jakie są przyczyny nadmiernego wydzielania łez i na czym polega ich leczenie?

Łzawienie oczu to nadmierne wydzielanie łez, które są produkowane przez gruczoł łzowy, a odprowadzane przez kanaliki łzowe. Stąd trafiają do woreczka łzowego, następnie do przewodu nosowo-gardłowego. Na powierzchni oka łzy tworzą ochronną barierę nazywaną filmem łzowym, składającą się z 3 warstw: lipidowej, wodnej i mucynowej (śluzowej).

Łzy odpowiadają za ochronę gałki ocznej przed zanieczyszczeniami, m.in. przed kurzem i pyłami, zapewniają jej nawilżenie, poprawiając w ten sposób jakość widzenia, oraz zabezpieczają przed zakażeniami.

O łzawieniu oczu mówimy wówczas, gdy gruczoły łzowe produkują nadmierne ilości płynu w stosunku do jego odpływu. Jeżeli dojdzie do ograniczenia ich odprowadzania z oka, np. na skutek zatkania kanalików łzowych, konsekwencją może być nawet zakażenie woreczka łzowego, które z czasem może objąć tkanki oczodołu. Dlatego więc ten pozornie niegroźny objaw nie powinien być ignorowany.

Łzawiące oko lub oczy to objaw towarzyszący różnym zaburzeniom, najczęściej dotyczącym narządu wzroku. Do najczęstszych przyczyn tego problemu należą:

• zaburzenia odprowadzania łez przez kanaliki nosowo-łzowe,
• alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa,
• stany zapalne spojówek,
• zapalenie rogówki,
• zapalenie brzegu powieki,
• jęczmień,
• zapalenie błony naczyniowej oka,
• ciało obce w oku,
• zespół suchego oka,
• jaskra,
• podrażnienie chemiczne,
• uszkodzenia powstałe w skutek podrażnienia mięśni odpowiadających za mruganie.

Łzawienie oczu może pojawić się u osób noszących soczewki kontaktowe, jednak nie należy traktować tego jako naturalną reakcję organizmu. Nadprodukcja łez może być wtedy spowodowana zanieczyszczeniem lub uszkodzeniem soczewki, co oznacza konieczność jej oczyszczenia lub wymiany na nową.

W obu przypadkach pojawią się też dolegliwości takie jak ból, pieczenie, kłucie i świąd oka, pogorszenie ostrości widzenia, zaczerwienienie oka, czasami także światłowstręt. Jeżeli po oczyszczeniu i dezynfekcji soczewki objawy nie ustąpiły, należy zaprzestać jej noszenia i skonsultować problem z okulistą. W przeciwnym wypadu może dojść do wystąpienia stanu zapalnego w obrębie oka.

Łzawienie oczu jest często wywoływane przez zaburzone odprowadzanie łez spowodowane niedrożnością kanalików łzowych i związanych z nią powikłaniami:

• Łzawiące oko u niemowlaka często wynika z wrodzonej niedrożności przewodów nosowo-łzowych. Schorzenie dotyczy 6 proc. noworodków i zwykle pojawia się już w 2 tygodniu życia dziecka. Prowadzi do zalegania cieczy łzowej, co z kolei skutkuje rozwojem zapalenia woreczka łzowego.
• U starszych dzieci i dorosłych przyczyną łzawienia oczu jest często stan zapalny woreczka łzowego. Objawia się bólem w okolicy nosa, któremu może towarzyszyć zaczerwienienie i obrzęk. W obszarze woreczka łzowego pojawia się tkliwość uciskowa i uczucie gorąca, a pod wpływem ucisku dochodzi do wydzielenia ropy.
• U osób w podeszłym wieku łzawiące oczy mogą wskazywać na starcze zwężenie przewodu łzowego. Dolegliwość ta ma charakter idiopatyczny, co oznacza, że nie da się ustalić pierwotnej przyczyny jej występowania.

Do niedrożności kanalików łzowych mogą przyczynić się też infekcje w obszarze przewodu nosowo-łzowego, które wymagają szybkiego podjęcia leczenia, najczęściej za pomocą preparatów podawanych miejscowo. Najczęściej są one następstwem działalności drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak:

• gronkowiec złocisty,
• paciorkowce,
• promieniowce,
• prątki gruźlicy,
• wirus ospy i półpaśca (VZV),
• wirus opryszczki zwykłej (HSV),
• wirus Epsteina-Barr (wywołujący mononukleozę),
• wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).

Do istotnych przyczyn niedrożności przewodów nosowo-łzowych należą również:

• urazy mechaniczne, np. wywołane leczeniem chirurgicznym w obszarze zatoki nosowej, czołowej albo oczodołowej, złamaniem kości nosowo-sitowej czy oparzeniami),
• obecność ciała obcego w przewodzie nosowo-łzowym,
• dolegliwości o podłożu zapalnym, np. sarkoidoza,
• rumień wielopostaciowy,
• przebyta radioterapia,
• choroby nowotworowe oczodołu o charakterze pierwotnym, tj. wywodzące się z gruczołu łzowego, tkanki nerwowej, limfoidalnej lub naczyniowej, albo wtórnym, rozwinięte na skutek przerzutów.

Do zaburzenia odpływu łez mogą przyczynić się także schorzenia niepowodujące całkowitego zatkania kanalika łzowego, związane np. z nieprawidłowym ułożeniem powieki:

• Ektropion, czyli wywinięcie powieki, doprowadza sytuacji, gdy brzeg powieki nie przylega do gałki ocznej, a osłonięcie wewnętrznej strony powieki powoduje jej podrażnienie. Na skutek rozwijającego się stanu zapalnego oko staje się czerwone, a gruczoł produkuje nadmierną ilość łez.
• Entropion, czyli podwinięcie powieki, polega na podwinięciu brzegu rzęsowego w kierunku gałki ocznej, co doprowadza do nieprzerwanego drażnienia rogówki i spojówki, a w konsekwencji – do nadmiernej produkcji łez.

Łzawienie oczu u noworodka nie jest związane z płaczem – w okresie tuż po narodzinach nie towarzyszy temu wydzielanie łez, choć są one produkowane i spełniają one taką samą funkcję, jak u dorosłych. Zdarza się jednak, że dziecko rodzi się z nie w pełni otwartym kanalikiem łzowym. Mówimy wówczas o wrodzonej niedrożność przewodów nosowo-łzowych. W tej sytuacji ciecz nie może spłynąć, przez co staje się gęstsza i bardziej lepka. W konsekwencji może rozwinąć się stan zapalny spojówki.

Udrożnienie kanalików łzowych u niemowlaka wymaga wykonywania przez rodziców delikatnego masażu tych okolic zgodnie z instrukcją udzieloną przez lekarza. Jeżeli nie przyniesie to rezultatu, konieczne może okazać się wykonanie zabiegu polegającego na wprowadzeniu antyseptycznego płynu do worka łzowego, co wykonuje się przy użyciu cienkiej sondy.

Łzawienie oczu to jeden z objawów przy nieżycie nosa. Jednoczesny katar i łzawienie oczu wskazują wtedy na stan zapalny błony śluzowej nosa. Łzawiące oczy są następstwem zatkanych ujść przewodów nosowo-łzowych.

Infekcja nosa najczęściej ma podłoże wirusowe, a wydzielina przybiera postać wodno-śluzową. W niektórych przypadkach stan zapalny rozwija się na tle bakteryjnym – wtedy u chorego pojawia się żółto-zielona wydzielina z nosa o konsystencji śluzowo-ropnej.

Alergiczny nieżyt nosa pojawia się pod wpływem kontaktu osoby uczulonej z alergenem. W wyniku połączenia czynnika uczulającego z przeciwciałami IgE na powierzchni komórek tucznych dochodzi do ich pobudzenia i wzmożonej produkcji histaminy. Doprowadza to do rozwoju obrzęku błony śluzowej nosa i zatkania ujść przewodów nosowo-łzowych. W nieżycie alergicznym wzmożona produkcja łez wynika jednak przede wszystkim z podrażnienia oczu związanego z alergicznym zapaleniem spojówek.

Łzawienie oczu pojawia się też w przypadku innych zakażeń rozwijających się w obszarze górnych dróg oddechowych.

Łzawienie oczu jest jednym z objawów zapalenia spojówek. Choroba może mieć postać alergiczną lub zakaźną, będącą następstwem infekcji wirusowej, a nieco rzadziej – bakteryjnej lub grzybiczej.

Przy wirusowej infekcji spojówek początkowo występuje łzawienie jednego oka. Po niedługim czasie stan zapalny obejmuje drugie oko, a po ok. tygodniu zakażenie rozprzestrzenia się na rogówki oka.

Do tej sytuacji nie należy dopuścić, ponieważ zapalenie rogówki może skutkować pozostawieniem blizn na powierzchni oka, które zaburzają widzenie, jak i jeszcze groźniejszymi powikłaniami. Do konsultacji z okulistą powinny wyedy skłaniać objawy takie jak m.in.:

• swędzenie spojówek,
• obrzęk spojówek,
• obfite łzawienie,
• ból,
• światłowstręt,
• okrągłe zmętnienia rogówki,
• powiększenie węzłów chłonnych w okolicy żuchwy (nie w każdym przypadku).

Jeżeli infekcja ma podłoże bakteryjne, stan zapalny najczęściej obejmuje oboje oczu. Zapaleniu towarzyszą symptomy takie jak m.in.:

• obecność w worku łzowym i spojówkowym surowiczo-ropnej wydzieliny,
• obrzęk spojówek,
• przekrwienie spojówek,
• szaro-żółte wybroczyny na spojówkach (tylko w niektórych przypadkach).

Zapalenie spojówek o podłożu grzybiczym najczęściej pojawia się w następstwie antybiotykoterapii lub zostaje przeniesione do oka z innych części ciała. Wśród objawów należy wymienić:

• łzawienie,
• swędzenie spojówek,
• obecność białych złogów w kanalikach łzowych.

Alergiczne zapalenie spojówek jest dolegliwością wywołaną uczuleniem na substancje lub czynniki wywołujące u chorego ostrą reakcję immunologiczną. Choroba może mieć charakter sezonowy, gdy alergenami są przeważnie pyłki drzew, traw i pozostałych roślin pylących, a dolegliwości pojawiają się o określonych porach roku, lub przewlekły, gdy objawy są zwykle wywołane przez roztocza, kurz czy pleśnie.

Jeżeli czynnikiem uczulającym jest sierść lub wydzieliny zwierząt futerkowych (np. ślina kota), schorzenie może przybrać postać sezonową (gdy kontakt z czynnikiem uczulającym ma charakter okazjonalny) lub przewlekłą (gdy zwierzęta cały czas znajdują się w otoczeniu osoby uczulonej).

Najczęściej występujące objawy alergicznego zapalenia spojówek to:

• świąd oczu,
• łzawienie,
• przekrwienie spojówek,
• silny obrzęk spojówek,
• wodnisty katar,
• kichanie.

W przypadku dolegliwości przewlekłych objawy najczęściej nie są zbyt mocno nasilone. Alergie sezonowe powodują natomiast gwałtowne wystąpienie zaostrzonych symptomów.

Łzawienie oczu jest jednym z typowych objawów wirusowego zapalenia rogówki. Choroba obejmuje błonę pokrywającą oko nad tęczówką i najczęściej przybiera postać opryszczkowego zapalenia rogówki. Za rozwój dolegliwości odpowiedzialny jest wtedy wirus HSV typu I, przenoszony przez powietrze. Wirus HSV typu II, przenoszony drogą płciową, najczęściej nie wywołuje symptomów w obszarze narządu wzroku.

Przyczyną rozwoju zapalenia rogówki mogą być także adenowirusy typu 8 i 9 (infekcji towarzyszy wtedy również zapalenie spojówek) bądź wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV).

W przebiegu wirusowego zapalenia rogówki pojawiają się następujące objawy:

• łzawienie,
• zaczerwienienie oka,
• zmatowienie rogówki,
• silny ból,
• kłucie i pieczenie oka,
• mocno nasilony obrzęk spojówek,
• światłowstręt,
• wodnista wydzielina w worku spojówkowym,
• wrażenie obecności ciała obcego w oku,
• pogorszenie ostrości widzenia.

Taki stan wymaga szybkiego podjęcia leczenia, w przeciwnym wypadku mogą wystąpić groźne powikłania zakażenia, do których należą m.in.:

• zmętnienie rogówki,
• powstanie blizn na powierzchni rogówki,
• owrzodzenie i perforacja rogówki,
• zapalenie wnętrza gałki ocznej,
• rozwój zaćmy,
• rozwój wtórnej jaskry,
• półpasiec oczny – jeżeli dojdzie do reaktywacji wirusa VZV.

Wirusowe zapalenie rogówki często rozwija się jako skutek miejscowej antybiotykoterapii połączonej ze stosowaniem sterydów, nawet w łagodnych stanach zapalnych, np. dotyczących brzegów powieki.

Łzawienie oczu często towarzyszy zapaleniu brzegów powiek. Stan zapalny obejmuje wtedy skórę i brzegi powiek, mieszki rzęs oraz gruczoły tarczkowe, a rozwija się w następstwie infekcji bakteryjnej, najczęściej gronkowcem złocistym. Skłonność do takich zakażeń (m.in. rozwój gradówki) występuje w przypadku obecności pasożytów owłosionej skóry twarzy, takich jak należący do roztoczy nużeniec. Z kolei zapalenie o podłożu łojotokowym objawia się żółtymi łuskami w okolicy mieszków rzęs.

Ze względu na obszar występowania, chorobę może przybrać postać przedniego zapalenia brzegów powiek, gdy wydzielina ropna gromadzi się na przednim brzegu powieki, albo zapalenia tylnego, gdy wydzielina gromadzi się pod powieką. Dla zapalenia tylnego charakterystyczne są rozdęte gruczoły tarczkowe.

Najczęściej występujące objawy zapalenia brzegów powiek to:

• łzawienie,
• pieczenie powiek,
• świąd powiek,
• wrażenie obecności ciała obcego w oku,
• uczucie obecności piasku pod powiekami,
• zamglenie widzenia,
• w schorzeniu wywołanym przez gronkowca pojawiają się ropnie mieszków włosowych rzęs.

Łzawienie oczu może być objawem zespołu suchego oka, który wiąże się zaburzeniami funkcjonowania filmu łzowego, spowodowanymi niedostateczną produkcją łez lub ich nieprawidłowym składem.

Wśród czynników, które sprzyjają rozwojowi zespołowi suchego oka, należy wymienić:

• wiek po 40. roku życia, wiążący się ze zmniejszaniem się produkcji łez,
• zmiany hormonalne, wywołane np. przyjmowaniem doustnej antykoncepcji lub występujące po menopauzie,
• działanie dymu tytoniowy,
• klimatyzacja,
• zanieczyszczenia powietrza,
• nadmiar chloru w wodzie,
• charakter wykonywanej pracy, np. długotrwałe korzystanie z monitora,
• choroby ogólnoustrojowe, m.in. dotyczące tarczycy, cukrzyca, choroby reumatyczne,
• obecność blizn na spojówkach.

Objawy zespołu suchego oka to pieczenie oczu, uczucie suchości, wrażenie obecności piasku pod powiekami, podrażnienie oczu, chwilowe zamglenie widzenia. Często występuje również światłowstręt, swędzenie i okresowe łzawienie oczu.

Gdy dojdzie do znacznego podrażnienia oczu, reakcją organizmu może być nadprodukcja łez. W takim przypadku charakterystyczne jest łzawienie oczu na dworze, przy niskiej temperaturze lub silnym wietrze. Łzawienie może ulec nasileniu także przy zanieczyszczeniu powietrza pyłami, jak również pomieszczeniach wypełnionych dymem tytoniowym lub w których panuje wysoka temperatura.

ZOBACZ: Jak rozpoznać, czy dziecko ma problemy ze wzrokiem? Ekspert: Monika Dzięgielewska, okulista dziecięcy