Ospa wietrzna – objawy u dzieci i u dorosłych. Jak wygląda leczenie i jakie są powikłania po chorobie?

Bezpośrednią przyczyną ospy wietrznej jest zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Waricella-Zoster-Virus). Należy on do rodziny Herpesviridae, a do jego transmisji (przeniesienia) najczęściej dochodzi drogą powietrzną, kropelkową i bezpośredniego kontaktu. Miejscem, poprzez które wirus ten najczęściej dostaje się do organizmu człowieka są drogi oddechowe. Ospa jest jedną z najbardziej zakaźnych chorób. Szacunkowe ryzyko zachorowania po kontakcie z osobą chorobą na ospę wynosi aż 80-90 proc. Przy czym największe ryzyko zakażenia obejmuje czas od 48 h przed wystąpieniem wysypki aż do sześciu dni od jej pojawienia się.

Czytaj również: Szczepionka na półpasiec jest już dostępna w Polsce. Skorzystaj, aby uchronić się przed tą groźną chorobą. Kto i jak może się zaszczepić?

Skutkiem pierwotnego zakażenia wirusem VZV jest ospa wietrzna, która zdecydowanie najczęściej diagnozowana jest u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Co roku stosunkowo dużo zachorowań na ospę jest odnotowanych wczesną wiosną (marzec-kwiecień). Okres wylęgania się ospy u dzieci wynosi od 10 do 21 dni. Co ważne, po przebyciu choroby wirus VZV trafia do przykręgowych zwojów nerwowych i pozostaje tam do końca życia. Niekiedy może dojść do zakażenia wtórnego, które jest stosunkowo częste u osób dorosłych z obniżoną odpornością. Konsekwencją takiego zakażenia jest półpasiec.

Zarówno ospa wietrzna, jak i półpasiec wywoływane są przez tego samego wirusa. Przy czym ospa wietrzna może wystąpić tylko raz w życiu, natomiast półpasiec – kilkukrotnie.

Ospa u dzieci zwykle rozpoczyna się podwyższoną temperaturą ciała i wykwitami skórnymi. Natomiast u osób dorosłych przed wystąpieniem wysypki może pojawić się:

• ogólne osłabienie organizmu,
• ból głowy i brzucha
• bóle mięśniowo-stawowe.

Zdecydowanie najbardziej charakterystycznym objawem ospy jest żywoczerwona wysypka, która pojawia się w głównej mierze na: twarzy, skórze głowy, tułowiu i kończynach. Co ważne, krosty przy ospie są tak specyficzne, że stanowią one podstawę diagnozy choroby. Wykwity skórne zwykle naprzemiennie pojawiają się i znikają przez ok. 6 dni. Wysypkę w przebiegu ospy może dodatkowo nasilać nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Poszczególne zmiany skórne mają średnicę ok. 1-4 mm i niekiedy towarzyszy im uporczywy świąd.

Czytaj także: Przed nami nowa epidemia? Śmiercionośny wariant wirusa może rozprzestrzenić się na cały świat

Ospa u dzieci charakteryzuje się nieco innym przebiegiem niż w przypadku osób dorosłych. Niekiedy może być ona mylona z inną chorobą zakaźną – bostonką.

Jedną z charakterystycznych cech ospy jest występowanie wykwitów skórnych o różnej postaci, w tym m.in. plamek, grudek i pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym, który w pierwszych 6-7 dniach zawiera wirusa VZV. Po tym czasie treść ropna mętnieje, wytrąca się i zapada, czego konsekwencją jest powstanie strupków, które pozostawiają po sobie tymczasowe przebarwienia.

Czytaj także: Czai się w organizmie wiele lat, atakuje zwykle po 50. Ból może trwać nawet do końca życia

Gorączka – o czym świadczy i kiedy nie należy jej zbijać?

Leczenie ospy u dzieci z łagodnym przebiegiem polega jedynie na łagodzeniu dotkliwości objawów choroby. Zaleca się podawanie leków przeciwgorączkowych (np. paracetamolu) i przeciwświądowych (przeciwhistaminowych np. hydroksyzyny). Ważne jest również nawadnianie organizmu wodą o temperaturze pokojowej. Inne zalecenia przy objawowym leczeniu ospy wietrznej to:

• Częste kąpiele (można do nich dodać płatków owsianych, które łagodzą świąd).
• Stosowanie maści z tlenkiem cynku.
• Obcinanie paznokci na krótko w celu zapobiegania rozdrapywania wysypki.
• Stosowanie preparatów o działaniu wysuszającym (np. Octeniseptu).

Przy leczeniu ospy wietrznej nie zaleca się stosować pudrów i innych posypek na wykwity, ponieważ sprzyjają one namnażaniu się bakterii.

Ospa u dorosłych i u dzieci z ciężkim przebiegiem wymaga zastosowania specjalistycznego leczenia antywirusowego. W takim przypadku stosuje się acyklowir w dawce 20 mg/kg 4 razy na dobę. W przypadku pacjentów z podwyższonym ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań lek ten podaje się dożylnie. Natomiast wówczas, gdy dojdzie do bakteryjnego zakażenia wykwitów stosuje się leczenie wspomagające – amoksycylinę, cefalosporyny i klindamycynę.

Jednym z częstszych powikłań po ospie wietrznej jest bakteryjne zakażenie skóry, któremu sprzyja świąd i drapanie zmian skórnych. Dodatkowo na skutek zakażenia wykwitów drobnoustrojami mogą pojawić się ropnie podskórne lub nawet ropowica, która wiąże się z ryzykiem martwiczego zapalenia podskórnej tkanki łącznej. Takie zakażenia wymagają natychmiastowej konsultacji z dermatologiem i wdrożenia postępowania leczniczego m.in. w postaci miejscowej antybiotykoterapii. W skrajnych przypadkach konsekwencją zakażeń krostek przy ospie może być posocznica (sepsa), czyli uogólniona reakcja organizmu na zakażenie.

Innym stosunkowo częstym powikłaniem po ospie u dzieci jest odwodnienie organizmu. Dochodzi do niego najczęściej wówczas, gdy występują bolesne zmiany skórne na błonach śluzowych jamy ustnej. Skutkują one awersją dziecka do picia i jedzenia. Niebezpieczną konsekwencją przebytej ospy może być również upośledzenie widzenia, co zwykle związane jest występowaniem zmian na rogówce.

Wśród innych i stosunkowo rzadkich powikłań po ospie można wymienić również:

• Powikłania neurologiczne, które związane są z nieprawidłową odpowiedzią immunologiczną na zakażenie. Mowa tu m.in. o zapaleniu móżdżku, które objawia się zaburzeniami równowagi, tzw. skandowaną, sylabiczną mową, oczopląsem, bólem głowy i wymiotami. Powikłanie to zwykle pojawia się po ospie u dzieci w wieku przedszkolnym.
• Powikłania hematologiczne, które najczęściej występują w postaci: małopłytkowości, wybroczyn, pęcherzyków krwotocznych, krwawienia z przewodu pokarmowego, zapalenia wątroby i zapalenia płuc.

Ospa wietrzna jest szczególnie niebezpieczna dla noworodków, kobiet w ciąży oraz osób z niedoborem odporności.

Ospa w ciąży jest niebezpieczna zarówno dla kobiety, jak i płodu. Istnieje bowiem podwyższone ryzyko transmisji wirusa z matki na dziecko (przez łożysko). Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie przed 5. tygodniem ciąży – jego konsekwencją może być samoistne poronienie. Z kolei transmisja wirusa pomiędzy 6. a 12. tygodniem ciąży wiąże się z wysokim ryzykiem uszkodzenia kończyn, natomiast pomiędzy 12. a 20. tygodniem – poważnymi wadami wrodzonymi narządu wzroku i mózgu. Niebezpieczne może być również zakażenie wirusem VZV podczas porodu. Wiąże się to ze stosunkowo dużym ryzykiem zgonu.

Najskuteczniejszą formą profilaktyki przeciw ospie jest szczepionka, która zawiera żywy, znacznie osłabiony szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Charakteryzuje się ona wysokim wskaźnikiem ochrony. Szczepionkę przeciwko ospie można podać w formie szczepienia skojarzonego (jednocześnie podaje się dawkę przeciw ospie, odrze, śwince i różyczce).

Szczepionkę przeciw ospie wietrznej zaleca się podawać dzieciom powyżej 9. miesiąca życia, a także osobom, które nie były szczepione i nie chorowały na tę chorobę zakaźną. Zalecenie to dotyczy w szczególności pacjentów, którzy znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. Mowa tu w m.in. o kobietach planujących ciąże. Szczepionkę przeciw ospie podaje się w dwóch dawkach w odstępie ok. 6 tygodni.

Szczepionka przeciw ospie jest bezpłatna dla dzieci do 12. roku życia, a także osób z podwyższonym ryzykiem zachorowania. Podanie dwóch jej dawek może zapewnić odporność przed wirusem VZV nawet na całe życie. Jest to istotne, ponieważ ospa u dorosłych zazwyczaj ma znacznie cięższy przebieg niż u dzieci.

Od 2012 r. szczepienie przeciw ospie wietrznej jest obowiązkowe dla dzieci do 12. roku życia, które są szczególnie narażone na wystąpienie tej choroby zakaźnej. Mowa tu w głównej mierze o dzieciach przebywających w:

• Domach opieki długoterminowej.
• Domach dziecka.
• Żłobkach.

Jednym z przejawów działalności ruchów antyszczepionkowych jest tzw. ospa party, które jest intencjonalnym narażeniem zdrowia dziecka przez kontakt z innym dzieckiem, u którego występują objawy ospy wietrznej. Według Głównego Inspektoratu Sanitarnego takie działanie może nieść ze sobą duże niebezpieczeństwo, a wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy z poważnych powikłań po ospie. Znane są nawet przypadki śmiertelne.

Źródła:

• Gowin E., Horst-Sikorska W., Czy trzeba bać się ospy wietrznej? Farmacja Współczesna. 2012; 2: 135-136.
• Bednarek A., Profilaktyka ospy wietrznej u dzieci – implikacja dla edukacji pielęgniarskiej. Nowa Pediatria. 2015; 19(1): 25-30.
• Gershon A., Zakażenia wirusem ospy wietrznej-półpaśca. Pediatria po Dyplomie. 2009; 13(4): 54-61.