Pierwszy opis mononukleozy pojawił się już w latach 80. XIX w., kiedy to Nil Filatov i Emil Pfeiffer takim objawom, jak: gorączka, ból gardła, złe samopoczucie i powiększenie węzłów chłonnych, nadali wspólną nazwę: gorączki gruczołowej. Obecna nazwa – mononukleoza zakaźna – została nadana przez Thomasa P. Sprunta i Franka A. Evansa w 1920. r. Co ciekawe, mimo stosunkowo wczesnego odkrycia choroby, jej bezpośrednią przyczynę rozpoznano dopiero w 1968 r.
Mononukleoza zakaźna – co to za choroba?
Mononukleoza zakaźna, nazywana również chorobą pocałunku, jest chorobą powstającą na skutek zakażenia wirusem, a właściwie jednym z hiperwirusów, Epsteina-Barr (EBV), który jest rozpowszechniony na całym globie. Jak pokazują badania epidemiologiczne ponad 90% populacji światowej przeszła chociaż raz zakażenie wirusem mononukleozy. Pierwotne zakażenie występuje zazwyczaj w pierwszej dekadzie życia i przebiega całkowicie bezobjawowo. Mononukleoza w wieku młodocianym i dorosłym daje szereg mniej lub bardziej specyficznych objawów. Do transmisji wirusa EBV dochodzi drogą kropelkową, przez ślinę, a także przez transfuzję krwi i przeszczep narządów. Mononukleoza zakaźna w potocznym ujęciu nazywana jest chorobą pocałunków, ponieważ bardzo często do transmisji wirusa dochodzi podczas intymnych pocałunków.
Mononukleoza – objawy
Mononukleoza jest powszechną chorobą zakaźną, która bardzo często jest mylona z zakażeniami górnych dróg oddechowych, w tym przede wszystkim z anginą paciorkowcową. Mononukleoza u dzieci jest bardzo często spotykana w praktyce klinicznej, jednakże zwykle przebiega ona całkowicie bezobjawowo. Symptomy mononukleozy zakaźnej pojawiają się w przypadku zachorowań osób powyżej 15. roku życia.
Charakterystyczne objawy mononukleozy zakaźnej to:
- Poczucie ogólnego osłabienia organizmu.
- Uczucie zmęczenia.
- Ból gardła.
- Powiększenie migdałów podniebiennych.
- Powiększenie węzłów chłonnych (zwłaszcza szyjnych tylnych).
- Podwyższona temperatura ciała.
- Nieprzyjemny zapach z ust.
- Obrzęk powiek i twarzy.
- Powiększenie wątroby i śledziony.
- Uczucie pełności w brzuchu.
- Brak apetytu.
- Wysypka skórna o charakterze plamistym lub plamisto-grudowym (rzadziej: drobne wybroczyny).
- Zdecydowanie najbardziej typowym objawem mononukleozy zakaźnej jest wysoka temperatura ciała (powyżej 38,5ºC), która utrzymuje się co najmniej przez 10 dni. Gorączka pojawia się w szczególności w godzinach popołudniowych i wieczornych.
Dowiedz się więcej na temat:
Mononukleoza – badania
Zdiagnozowanie mononukleozy przysparza wielu problemów, ponieważ choroba ta daje wiele nieswoistych objawów, które z łatwością można przypisać innym jednostkom chorobowym. Podstawą do rozpoznania mononukleozy zakaźnej są nieswoiste i swoiste testy laboratoryjne. Pierwszą grupę tworzą takie badania, jak:
- Morfologia i rozmaz krwi obwodowej, w których obrazie można zaobserwować wzrost liczby białych krwinek.
- Test na przeciwciała heterofilne, którego wynik dodatni wskazuje na duże prawdopodobieństwo zakażenia wirusem mononukleozy. Badanie to jest nieskuteczne u dzieci poniżej 12 roku, ponieważ w 80% daje wynik fałszywie ujemny.
- Badanie czynności wątroby, które w przypadku mononukleozy, wskazuje na zwiększoną aktywność aminosferaz wątrobowych.
Oprócz wyżej wymienionych badań w diagnostyce mononukleozy wykonuje się również swoiste testy laboratoryjne, które są znacznie czulsze i bardziej precyzyjne. Mowa tu głównie o:
- Badaniu swoistych ciał wobec antygenów EBV, które pozwala określić obecność zakażenia, a także jego fazę. Wadą tego badania jest wysoka cena.
- Badaniach wykrywających obecność materiału genetycznego EBV, które wykonuje się w głównej mierze u osób cierpiących na nowotwory.
Mononukleoza – leczenie
Leczenie mononukleozy zakaźnej polega przede wszystkim na łagodzeniu dotkliwości objawów. W czasie choroby pacjentom zaleca się, pozostanie w łóżku, a także podaje się im leki: przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne i hepatoprotekcyjne. Ważnym wskazaniem dla pacjentów jest również przyjmowanie dużej ilości płynów, a także wdrożenie diety lekkostrawnej, białkowo-węgloowodanowej i bogatej w produkty, które są wartościowymi źródłami witamin. Wspomagająco można wykonywać również płukanki gardła roztworem z soli. W przeważającej większości przypadków mononukleoza ustępuje samoistnie po 3-4 tygodniach i nie wymaga hospitalizacji. Ostre postacie mononukleozy są rzadkie i występują zazwyczaj u osób ze znacznie obniżoną odpornością organizmu.
Przez miesiąc od pojawienia się pierwszych objawów mononukleozy należy zaniechać uprawiania sportów kontaktowych, ponieważ może to skutkować nawet pęknięciem śledziony!
Niekiedy lekarze pacjentom chorym na mononukleozę przepisują leki przeciwwirusowe, co zdaniem Elżbiety Ołdak z Kliniki Obserwacyjno-Zakaźnej Dzieci Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, jest dyskusyjne. Badaczka motywuje to niejednoznacznością badań klinicznych przeprowadzonych na osobach, zażywających acyklowir i inne leki przeciwwirusowe.
Mononukleoza – powikłania
Powikłania po mononukleozie są stosunkowo rzadko spotykane w praktyce klinicznej, bowiem występują u ok. 20% chorych. W przeważającej większości są to powikłania łagodne hematologiczne w postaci: niedokrwistości hemolitycznej, małopłytkowości lub neutropenii. Innym powikłaniem hematologicznym jest także limfohistiocytoza, która objawia się: przewlekłą gorączką, wysypką oraz problemami z funkcjonowaniem wątroby. Jeszcze innągrupą powikłań po mononukleozie są powikłania dotyczące układu nerwowego. Mowa tu głównie o: zapaleniu mózgu, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, porażeniu nerwów czaszkowych i zapaleniu nerwów obwodowych. W przebiegu mononukleozy można zaobserwować również powikłania w postaci niedrożności górnych dróg oddechowych, które występują zaledwie u 5% pacjentów zmagających się z tą chorobą. Najpoważniejszym powikłaniem po mononukleozie jest pęknięcie śledziony, którego konsekwencją jest śmierć.
Warto przeczytać:
Źródła:
- Janeczko J. Mononukleoza zakaźna. Przegląd Epidemiologiczny. 2001;55: 421-431.
- Wrembel J.-M., Jarmoliński T., Monoukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne. Postępy Nauk Medycznych. 2016; 6: 391-396.
