Zakażenie wirusem opryszczki pospolitej HSV-1 i HSV-2. Jakie są najczęstsze postacie opryszczki i gdzie one występują?

Wirus opryszczki pospolitej (HSV) należy do rodziny herpeswirusów, bytujących na ludziach i zwierzętach. Głównym rezerwuarem tego drobnoustroju jest człowiek, który jednocześnie stanowi jedyne źródło zakażenia (objawowego lub bezobjawowego). Wirus opryszczki pospolitej znajduje się w stanie latencji (uśpienia) w komórkach nerwowych od zakażenia przez całe życie. Do jego aktywacji może dojść na skutek destrukcyjnego wpływu czynników zewnętrznych w tym m.in. stresu. Wyodrębnia się dwa różne typy wirusa opryszczki pospolitej, w tym:

• HSV1, którego najpowszechniejszą postacią jest opryszczka błony śluzowej jamy ustnej.
• HSV2, który odpowiada m.in. za występowanie opryszczki narządów płciowych.

Opryszczka potocznie nazywana jest mianem „zimno” lub „febra”. Nie są to jednak nazwy rozpowszechnione w języku medycznym.

Do zakażenia wirusem opryszczki pospolitej zwykle dochodzi w okresie wczesnego dzieciństwa. W przypadku opryszczki na ustach wirus HSV1 przenosi się najczęściej drogą kontaktową lub przez ślinę (np. przy pocałunku). Z kolei do zakażenia wirusem HSV2 dochodzi w wyniku kontaktów seksualnych lub wertykalnie (drogą łożyskową, w czasie porodu, podczas karmienia piersią). Co ważne, zakażenie to może występować całkowicie bezobjawowo lub objawowo w postaci:

• Opryszczkowego zapalenia jamy ustnej (opryszczka na wargach).
• Ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych.
• Wyprysku opryszczkowego.
• Opryszczkowego zapalenia mózgu.
• Opryszczki narządów płciowych (opryszczki na wargach sromowych, pochwie lub prąciu).
• Opryszczki noworodków.
• Zanokcicy opryszczkowej.

Zakażenia wirusem opryszczki pospolitej występują na całym świecie ze stosunkowo dużą częstotliwością. Zdecydowanie najpowszechniejszą postacią kliniczną tego zakażenia jest opryszczka błony śluzowej jamy ustnej i skóry okolicy okołowargowej – opryszczka wargowa, opryszczka w nosie.

Do zakażenia opryszczką wargową najczęściej dochodzi przez kontakt z osobą zakażoną lub będącą nosicielem wirusa HSV1. Do transmisji tego drobnoustroju może dojść przez pocałunek, używanie tych samych przedmiotów lub nawet przez styczność z nimi. Wirus opryszki pospolitej po wniknięciu do organizmu przedostaje się do komórek nerwowych układu trójdzielnego. Co ważne, zakażenie może występować w dwojakiej formie: pierwotnej lub nawrotowej. W przypadku pierwszej z nich infekcja przebiega zazwyczaj całkowicie bezobjawowo. Jednakże w większości przypadków ma ona nawrotowy przebieg, co objawia się epizodami reemisji opryszczki.

• Objawy zakażenia opryszczką wargową

Pierwszym charakterystycznym objawem opryszczki na ustach jest pieczenie, swędzenie i mrowienie w okolicy okołowargowej. W dalszej kolejności pojawiają się bolesne pęcherzyki, które wypełnione są treścią surowiczą. Następnie pęcherzyki te pękają, co prowadzi do powstania nadżerek pokrytych strupem. Na zakażenie wirusem opryszczki pospolitej szczególnie narażone są dzieci w wieku okołoprzedszkolnym (pomiędzy 5. a 6. rokiem życia). Przy czym w większości przypadków opryszczce na ustach nie towarzyszą objawy znacznie obniżające jakość życia pacjentów. W niektórych przypadkach (głównie u dzieci) występuje:

• Podwyższona temperatura ciała.
• Powiększone węzły chłonne.
• Ogólne osłabienie organizmu.

W przypadku opryszczki na nosie pierwszym objawem jest uporczywy świąd, któremu często towarzyszą ataki kichania. Niekiedy może pojawić się także uczucie mrowienia i pieczenia.

Występowanie opryszczki na ustach może nieść ze sobą poważne powikłania m.in. w postaci wyprysku kontaktowego Kaposiego (tzw. wyprysk opryszczkowy), który charakteryzuje się wysiewem, występującym najpierw na twarzy, a następnie na całym ciele. Najbardziej narażone są na niego osoby z atopowym zapaleniem skóry, chorobą Dariera i chorobą Haileya-Haileya. Tego typu powikłanie może występować również u osób z obniżoną odpornością, a także u osób długotrwale przyjmujących glikokortykosteroidy.

• Co może przyczyniać się do uaktywnienia wirusa opryszczki pospolitej?

Wirus opryszczki wargowej zazwyczaj przebywa w stanie latencji (uśpienia) i u osób cieszących się dobrym stanem zdrowia, które prowadzą zdrowy styl życia, bardzo rzadko się uaktywnia. Wśród czynników, które w znaczący sposób przyczyniają się do powstawania opryszczki na ustach, można wymienić:

• Nadmierny stres.
• Fizyczne przemęczenie organizmu.
• Infekcje górnych dróg oddechowych.
• Ekspozycja na promieniowanie słoneczne.
• Urazy mechaniczne w okolicy ust.
• Miesiączka.
• Przyjmowanie leków immunosupresyjnych.
• Palenie papierosów.

Waldemar Ferschke – lekarz epidemiolog:

Ekstremalne temperatury i wywołane nim wyziębienie organizmu jest także jednym z głównych czynników wywołujących bardzo zaraźliwy wirus opryszczki, który dzięki niskim temperaturom jest w stanie przeżyć i rozprzestrzeniać się przez cały, kilkumiesięczny sezon zimowy. Niestety okres przejściowy, czyli przedwiośnie, nie zmniejsza ryzyka zakażenia, ponieważ wirus atakuje osłabiony organizm – również wiosennym przesileniem.

• Leczenie zakażenia opryszczki wargowej

Mimo że w większości przypadków opryszczka na ustach znika samoistnie w ciągu 1-2 tygodni, to jednak zaleca się wdrożenie leczenia m.in. ze względu na wysokie prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się wirusa i zakażania innych osób. Zdecydowanie najpowszechniejszym preparatem stosowanym do leczenia opryszczki jest acyklowir, który łagodzi dolegliwości bólowe, przyśpiesza proces gojenia. Zazwyczaj stosowany jest on doustnie (dawka 200 mg pięć razy dziennie). W cięższych przypadkach acyklowir można stosować dożylnie. Przy czym warto podkreślić, że nie istnieje żaden skuteczny lek na opryszczkę, który jednocześnie eliminowałby zarówno objawy zakażenia, jak i samego wirusa.

Opryszczka narządów płciowych stanowi najpowszechniejsze zakażenie przenoszone drogą płciową. Wywoływana jest ona przez wirus opryszczki pospolitej typu pierwszego – HSV1 lub typu drugiego – HSV2. Przy czym pierwsza postać tego drobnoustroju częściej odpowiada za opryszczkę wargową. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zakażenie wirusem HSV2 dotyka średnio ok. 536 mln osób rocznie w wieku 15-49 lat. Przy czym najwyższy wskaźnik występowania opryszczki warg sromowych, pochwy lub prącia występuje w krajach rozwijających się. Co ważne, do zakażenia najczęściej dochodzi w wyniku kontaktów seksualnych.

• Objawy zakażenia opryszczką narządów płciowych

Opryszczka narządów płciowych charakteryzuje się występowaniem drobnych pęcherzyków, wypełnionych treścią surowiczą. Oprócz tego u kobiet może pojawić się zapalenie sromu, pochwy i szyjki macicy, natomiast u mężczyzn – żołędzi, napletka, skóry moszny i prącia. Objawy poprzedzające pojawienie się opryszczki to: ból, pieczenie i uczucie mrowienia. Ponadto zakażeniu mogą towarzyszyć objawy ogólnoustrojowe w postaci bólu głowy, bólów mięśniowo-stawowych, podwyższonej temperatury ciała. Co ważne, u większości kobiet zakażenie wirusem opryszczki narządów płciowych skutkuje problemami z oddawaniem moczu.

Jedną z konsekwencji występowania opryszczki narządów płciowych są powikłania zarówno psychospołeczne, jak i medyczne. Wśród pierwszych z nich można wskazać na frustrację, stygmatyzację, problemy z samooceną i obawę przed zakażeniem swojego partnera lub dziecka. Z kolei do medycznych powikłań opryszczki narządów płciowych można zaliczyć zakażenie płodu lub noworodka.

• Leczenie opryszczki narządów płciowych

Mimo że opryszczka narządów płciowych charakteryzuje się specyficznymi objawami to i tak większość przypadków nie zostaje prawidłowo zdiagnozowanych. Przy jej leczeniu stosuje się maści na opryszczkę (np. acyklowir, walacyklowir, famcyklowir), które jednak nie eliminują wirusa, a jedynie łagodzą dotkliwość objawów. Kobiety w ciąży przed użyciem tego typu preparatów powinny skonsultować się z lekarzem.

Zakażenie wirusem opryszczki pospolitej w ciąży wiąże się z wysokim prawdopodobieństwem jego transmisji na płód. Konsekwencje takiego „przeniesienia” uzależnione są przede wszystkim od czasu trwania ciąży. Przed upływem 20. tygodnia są one najpoważniejsze, bowiem może dojść do poronienia, zapalenia tęczówki, małogłowia i jaskry u dziecka. Do zakażenia wirusem opryszczki w ciąży może dojść przez łożysko. Oprócz tego matka może zarazić swoje dziecko w czasie porodu lub podczas karmienia piersią. Zakażenie opryszczką u noworodka może przybierać różne postacie:

• Postać skórno-śluzkówkowa, która skutkuje zakażeniem skóry, błon śluzowych i wzroku.
• Postać uogólniona, która wiąże się ze stosunkowo wysokim ryzykiem zgonu. Charakteryzuje się ona zakażeniem układu oddechowego, uszkodzeniem wątroby i nadnerczy.
• Postać OUN, przy której w większości przypadków występują uszkodzenia neurologiczne (m.in. zaburzenia świadomości, pobudzenie psychoruchowe, napady drgawkowe, małoocze, wodogłowie).

Zalecenia w przypadku występowania opryszczki w ciąży:

1. Nie rekomenduje się wykonywania badań przesiewowych u kobiet w ciąży z podejrzeniem zakażenia wirusem opryszczki pospolitej.
2. Występowanie opryszczki w ciąży jest wskazaniem do natychmiastowego wdrożenia leczenia przeciwwirusowego.
3. W przypadku występowania nawrotowej opryszczki w ciąży zaleca się wdrożenie leczenia objawowego dopiero po 36. miesiącu ciąży.
4. Występowanie opryszczki w ciąży jest wskazaniem do porodu przez cesarskie cięcie.
5. W przypadku występowania opryszczki w ciąży u partnera seksualnego kobiety w ciąży zaleca się leczenie przeciwwirusowe, stosowanie prezerwatywy lub abstynencji seksualnej.

Występowanie opryszczki u małych dzieci jest stosunkowo częstym problemem w praktyce klinicznej. Do zakażenia wirusem HS1 lub HSV2 najczęściej dochodzi pomiędzy 6. miesiącem a 5. rokiem życia dziecka. Zdecydowanie najgroźniejsza jest opryszczka u niemowlaka, ponieważ wiąże się ona z podwyższonym ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań. Zakażenie pierwotne wirusem opryszczki pospolitej w wieku niemowlęcym może przybierać nawet formę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Podstawową przyczyną opryszczki jest zakażenie wirusowe, którego nie da się do końca wyleczyć. Wirus opryszczki pospolitej pozostaje w organizmie w stanie uśpienia i uaktywnia się pod wpływem różnych czynników (np. stresu czy miesiączki). Z tego powodu leczenie opryszczki jest wyłącznie objawowe. Lekami pierwszego rzutu są preparaty antywirusowe, zawierające acyklowir. Ich skuteczność uzależniona jest przede wszystkim od czasu podjęcia leczenia. Zdecydowanie najlepsze rezultaty daje zastosowanie leków przeciwwirusowych, zanim pojawi się bolesny pęcherzyk wypełniony treścią ropną.

Innym sposobem na pozbycie się opryszczki są maści, które jednak cechują się niższym stopniem skuteczności aniżeli tabletki. Podobnie jak preparaty przyjmowane doustnie, maści na opryszczkę również zawierają acyklowir. Należy stosować je miejscowo w celu przyspieszenia procesu usuwania nieestetycznego pęcherzyka. W celu złagodzenia dolegliwości bólowych, a jednocześnie ograniczenia widoczności opryszczki można zastosować również plastry na opryszczkę. Ich zaletą jest minimalizowanie ryzyka rozprzestrzeniania zakażenia.

Istnieje także szereg domowych sposobów na opryszczkę, które mogą wspomagać leczenie farmakologiczne i miejscowe. Wśród nich można wymienić:

• Miód, który charakteryzuje się właściwościami antybakteryjnymi i przeciwzapalnymi. Można stosować go bezpośrednio na opryszczkę wargową.
• Olejek z drzewa herbacianego, który wykazuje właściwości odkażające i przyśpieszające proces gojenia się zmian chorobowych.
• Czosnek, który ma właściwości antyseptyczne i antybakteryjne. Należy pokroić go na małe kawałki i przykładać na opryszczkę na ustach lub brodzie.
• Maść cynkowa, która osusza skórę i niweluje uporczywy świąd. Jest polecana zarówno w przypadku opryszczki na ustach, jak i opryszczki na narządach płciowych.
• Cytryna, która działa antyseptycznie i niweluje uporczywe objawy opryszczki.

Źródła:

1. Lesiak A., Narbutt J., Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej. Forum Dermatologicum 2017; 3(4): 147-151.
2. Serwin A.B., Musiałowska E., Chodynicka B., Przegląd Epidemiologiczny 2010; 64: 381-385.
3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zakażeń wirusem opryszczki pospolitej u kobiet ciężarnych.
4. Marczyńska M., Opryszczka u dzieci. Pediatria po Dyplomie 2012; 02: 44-49.