Krztusiec – objawy u dzieci i dorosłych. Jak przebiega koklusz i jak wygląda leczenie? Czy szczepienie na krztusiec w ciąży to dobry pomysł?

Krztusiec, inaczej koklusz, to bakteryjna choroba oddechowa o ostrym przebiegu. Wywoływana jest przez pałeczkę krztuśca (Bordetella pertussis) i w głównej mierze dotyka dzieci w wieku przedszkolnym, co jest bezpośrednio związane z nie w pełni rozwiniętym systemem odpornościowym.

Krztusiec jest chorobą bardzo zaraźliwą – prawdopodobieństwo zakażenia po kontakcie z osobą chorą u osoby nieuodpornionej wynosi aż 80 procent.

Do transmisji tego drobnoustroju najczęściej dochodzi drogą kropelkową – poprzez kichanie lub kasłanie. Znacznie rzadsze są przypadki zakażenia drogą kontaktową, np. przez styczność ze skażonymi powierzchniami: klamkami, pościelą, sprzętem. Okres wylęgania się choroby trwa od 5 do 21 dni (zwykle jest to 7-10 dni).

Obecnie ogniska epidemiologiczne krztuśca występują w Polsce rzadko, co jest efektem obowiązkowych szczepień dzieci przeciwko tej chorobie. Obecnie odnotowuje się 2-4 tys. zachorowań rocznie.

Stosunkowo dużo zachorowań odnotowano w latach 50. ubiegłego wieku, kiedy choroba dotknęła w głównej mierze dzieci poniżej pierwszego roku życia. Najpoważniejszym jej powikłaniem była wówczas podwyższona śmiertelność dzieci.

Przebieg krztuśca u dzieci różni się nieco od przebiegu zakażenia u osób dorosłych, co związane jest z poziomem odporności na chorobę i funkcjonowaniem układu odpornościowego. W postaci klasycznej krztusiec charakteryzuje się przebiegiem złożonym z trzech faz, przy czym:

• Faza nieżytowa trwa przez pierwszy tydzień choroby. Objawy to katar, łzawienie oczu, suchy kaszel, niewysoka gorączka i złe samopoczucie.
• Faza napadowa trwa sześć tygodni. Charakteryzuje się występowaniem silnego, napadowego kaszlu, wymiotów po napadzie kaszlu, a także sinicy i napadów bezdechu.
• Faza zdrowienia trwa maksymalnie 12 tygodni i wiąże ze stopniowym zmniejszaniem się uciążliwości objawów choroby.

Krztusiec u dorosłych może mieć bardzo zróżnicowany przebieg – począwszy od skąpoobjawowego, poprzez umiarkowany, aż po ostry i zakończony zgonem. W przypadku zakażenia pałeczką krztuśca osób dorosłych zazwyczaj występują objawy takie jak:

• kaszel przewlekły, utrzymujący się nawet przez 90 dni,
• silne napady kaszlu, zwłaszcza w nocy,
• ból gardła,
• chrypka.
• napady kichania,
• nawracające bóle głowy,
• zaburzenia snu,
• nadmierne pocenie się,
• utrata masy ciała.

W większości przypadków krztusiec u dorosłych charakteryzuje się stosunkowo łagodnym, ale za to długotrwałym przebiegiem. Jak pokazują badania, u co czwartego pacjenta dochodzi do rozwoju powikłań.

Do najczęstszych i najpoważniejszych powikłań krztuśca należą:

• nietrzymanie moczu,
• krwawienia z nosa,
• odma opłucnowa,
• przepuklina pachwinowa,
• ubytek lub utrata słuchu,
• złamania żeber,
• rozwarstwienie aorty,
• zapalenie płuc.

Krztusiec jest trudny do wykrycia ze względu na niespecyficzne objawy. Głównym symptomem choroby jest przewlekły i uciążliwy kaszel, który może towarzyszyć też np. grypie, przeziębieniu, anginie, COVID-19 oraz wielu innym schorzeniom.

W diagnostyce krztuśca wykonywane są pomocne badania takie jak:

• [b]Badanie mikrobiologiczne – polega na analizie wymazu pobranego z nosogardzieli. Na wynik tego badania należy poczekać 7-12 dni. Jest on wiarygodny wyłącznie wówczas, gdy badanie zostało przeprowadzone w pierwszych dwóch tygodniach od pojawienia się objawów krztuśca.
• Test ELISA – zaliczany jest do badań serologicznych. Polega on na wykrywaniu przeciwciał IgG, IgA, IgM przeciw toksynie krztuśca. Tego typu test wykonuje się w 3-4 tygodniu od wystąpienia objawów choroby.
• Odczyn hemaglutynacji biernej – wykrywa przeciwciała przeciw toksynie krztuścowej (anty-TP). Wynik tego badania jest najbardziej wiarygodny po 4 tygodniach od pojawienia się objawów krztuśca.
• Badanie metodą PCR – polega na wykrywaniu DNA pałeczki krztuścowej. Zaletą tego badania jest szybki wynik, a wadę stanowi trudniejsza dostępność i wyższy koszt.

Leczenie krztuśca polega na zastosowaniu terapii antybakteryjnej, która jest szczególnie skuteczna w pierwszym stadium zakażenia, ponieważ pozwala wyeliminować bakterie, skrócić czas choroby, a także zminimalizować ryzyko wystąpienia objawów. Lekami pierwszego rzutu przy krztuścu są antybiotyki makrolidowe, takie jak azytromycyna.

Leczenie krztuśca w zależności od wieku pacjenta może wyglądać następująco:

• noworodki: azytromycyna 10 mg/kg na dzień przez 5 dni,
• niemowlęta 1-5 miesięcy: azytromycyna 10 mg/kg na dzień przez 5 dni,
• dzieci powyżej 6 miesięcy: azytromycyna 10 mg/km na dzień maksymalnie przez 14 dni,
• dorośli: azytromycyna 500 mg pierwszego dnia, 250 mg w dwóch dawkach na dzień przez 14 dni.

Szczepionka przeciw krztuścowi podawana jest w szczepionce skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP, od ang. diphtheria, tetanus, pertussis).

W ramach programu szczepień obowiązkowych, finansowanych przez Ministerstwo Zdrowia, dzieciom podaje się m.in. szczepionkę DTwP, która zawiera pełnokomórkowy składnik krztuścowy. Szczepienie przebiega w schemacie:

• pierwsza dawka: w 2. miesiąc życia dziecka,
• druga dawka: w 3.-4. miesiącu życia dziecka,
• trzecia dawka: w 5.-6. miesiącu życia dziecka,
• czwarta dawka: w 16.-18. miesiącu życia dziecka.

Wcześniakom urodzonym przed 37. tygodniem ciąży z niską masą urodzeniową należy podać szczepionkę DTaP. Jest to preparat o obniżonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca oraz bezkomórkowym składnikiem krztuśca.

Bezwzględne przeciwwskazania do podania szczepionki przeciw krztuścowi to:

• reakcja anafilaktyczna po poprzedniej dawce szczepionki,
• alergia na któryś ze składników szczepionki,
• uszkodzenie mózgowia po poprzednim szczepieniu,
• ostra choroba z gorączką,
• przemijające zaburzenia neurologiczne.

Szczepienie w ciąży przeciw krztuścowi jest bezpieczne oraz pozwala na wytworzenie w organizmie odpowiednich przeciwciał, które są przekazywane dziecku. W ten sposób można zapewnić maluchowi ochronę przed chorobą do czasu, gdy sam nie otrzyma szczepionki.

W ciąży stosuje się dawkę przypominającą preparatu DTaP, gdyż szczepienia w dzieciństwie przeszła większość matek – w Polsce są one obowiązkowe u dzieci od lat 60. ubiegłego wieku. Zalecany moment na jej przyjęcie to trzeci trymestr ciąży (pomiędzy 28. a 32. tygodniem).

Jeżeli kobieta w ciąży zachoruje na krztusiec, nie ma zagrożenia wewnątrzmacicznym zakażeniem dziecka, istnieje jednak ryzyko wystąpienia groźnych powikłań u kobiety oraz płodu.

Źródła:

• Szczepionka przeciw krztuścowi, PZH
• „Krztusiec u młodzieży i dorosłych”, Medycyna po Dyplomie,

[/i]