Dereń jadalny – właściwości i przepisy na przetwory. Jakie działanie ma dereniówka, sok i dżem z owoców? Który dereń jest niejadalny?

Dereń właściwy, inaczej dereń jadalny (Cornus mas), to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny dereniowatych. Pierwotnie rósł na terenach południowo-wschodniej i środkowej Europy oraz zachodniej Azji. Ze względu na właściwości prozdrowotne i dekoracyjne dereń jest uprawiany jest w wielu krajach, również w Polsce.

Surowcem zielarskim są kwiaty oraz owoc derenia. Drobne żółte kwiaty zbiera się wczesną wiosną, natomiast owoce dojrzewają późnym latem i jesienią.

Owoce derenia mają podłużny kształt i intensywny czerwony kolor. Pokaźną, również podłużną pestkę, otacza aromatyczny miąższ o dość kwaśnym i cierpkim smaku. Przed spożyciem owoce najlepiej jest przemrozić, ew. zebrać dopiero po przymrozkach lub gdy opadną od szypułek.

W Polsce występują też inne gatunki derenia, głównie niejadalne, występujące naturalnie oraz sadzone w celach dekoracyjnych. Jednym z najpopularniejszych jest dereń świdwa, inaczej dereń pospolity (Cornus sanguinea). Nazwa łacińska rośliny pochodzi od krwistego koloru młodych pędów, przybieranego przez nie jesienią.

Owoce derenia świdwy są niebieskoczarne w kolorze. Chociaż uważa się za jadalne i mające właściwości do owoców derenia jadalnego, ze względu na mało atrakcyjny smak nie cieszy się popularnością. Ze względu na działanie silnie rozrzedzające krew powinien być spożywany jedynie w porozumieniu z lekarzem.

Do jadalnych gatunków derenia należy też dereń kousa, czyli dereń japoński (Cornus kousa). Jego różowoczerwone owoce przypominają maliny i truskawki. Ma dość twardą skórkę, pod którą znajduje się kremowy, żółtopomarańczowy miąższ o słodkim smaku.

Owoce derenia są soczyste, choć mają niewiele miąższu. Zawierają spore ilości cukrów prostych (7-9 g na 100 g) oraz kwasów organicznych (takich jak jabłkowy czy winowy) oraz garbników, które odpowiadają za jego kwaśno-cierpki smak. Miąższ zapewnia też składniki mineralne, m.in. potas, wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź i mangan.

Dereń obfituje w antyoksydanty takie jak witamina C (nawet 200 mg w 100 g), karoteny i polifenole, m.in. antocyjany. Zawartość tych ostatnich w owocach, a przede wszystkim w skórce, wynosi nawet ponad 900 mg w 100 g!

Dzięki wysokiej zawartości witaminy C i żelaza owoce derenia są pomocne w zapobieganiu anemii. Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która odpowiedzialna jest za transport tlenu do komórek, zatem przetwory z owoców derenia pomagają w prawidłowym dotlenieniu organizmu.

Ze względu na działanie krwiotwórcze owoce derenia są też przydatne dla kobiet mających problem ze zbyt obfitymi miesiączkami.

Za sprawą prowitaminy A i innych substancji wchodzących w skład miąższu dereń ma dobroczynne działanie na skórę, włosy i paznokcie – związki w nim obecne regenerują i odżywiają komórki i tkanki organizmu, są też silnymi antyoksydantami, zapobiegającymi stresowi oksydacyjnemu.

Z uwagi na zawartość kwasów organicznych i fitoncydów dereń ma też właściwości przeciwzapalne i ściągające. Garbniki zawarte w dereniu mają działanie zapierające – świeży sok z derenia sprawdzi się w leczeniu biegunek i kolki żołądkowej. Dzieciom podaje się m.in. świeży sok z derenia. Owoce mają także działanie antyseptyczne i grzybobójcze.

Sporą część zawartego w owocach błonnika to rozpuszczalne w wodzie pektyny, które odpowiadają za wchłanianie nadmiaru cholesterolu i toksyn z treści pokarmowej, a w kuchni – za żelowanie przetworów takich jak dżemy i konfitury.

Składniki owoców derenia przyspieszają również przemianę materii, dlatego zalecany jest w czasie kuracji odchudzających oraz dla osób z nadwagą, jednak polecane są wtedy tylko przetwory bez cukru.

W badaniach wykazano korzystny wpływ derenia na łagodzenie objawów grypy i anginy, przebiegających z gorączką i bólem, a także biegunek. Aktywne związki z owoców zwiększają wrażliwość komórek na insulinę, hamują powstawanie miażdżycy i działa ochronnie w stosunku do wątroby. W układzie pokarmowym ograniczają też wzrost nieprawidłowych komórek, mogących przekształcać się do zmian rakowych.

Dereń jadalny w medycynie naturalnej stosowany jest w leczeniu przeziębienia i grypy jako środek przeciwgorączkowy. Wspomaga też układ odpornościowy.

Dereń stosowany może być do łagodzenia objawów migreny i podagry. Okłady i kąpiele z dodatkiem wywaru z liści i kory derenia są pomocne przy bólach reumatycznych.

Badania naukowe potwierdziły przeciwzapalne i antynowotworowe właściwości owoców derenia. Potwierdzono również ich wpływ na zwiększenie ilości wydzielanej insuliny.

Z owoców derenia można robić sosy do mięs, dżemy, marmoladę, konfitury, sok, syrop oraz nalewki i likiery. Z owoców derenia produkowane jest też nadzienie do cukierków.

Herbata z derenia (łyżka suszonych owoców z derenia zalana wrzątkiem na 15 minut) jest pomocna przy problemach ze strony układu pokarmowego, szczególnie przy biegunkach bakteryjnych. Ze względu na wysoką zawartość witaminy C i flawonoidów (przeciwutleniaczy) świetnie sprawdzi się w domowej terapii przeziębienia i grypy.

W przeciwieństwie do innych herbat ziołowych napar z derenia można pić bez żadnych ograniczeń; podobnie bez ograniczeń można spożywać sok z derenia.

Nalewka z derenia ma działanie moczopędne, wspomagające oczyszczanie nerek oraz wątrobę. Pomaga obniżać zbyt wysokie ciśnienie krwi i zwalczać infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze.

Dereniówka pomaga także przy niestrawności.

Nalewka z derenia powinna być przygotowywana z dojrzałych owoców – podobnie jak sok. Te mniej dojrzałe można natomiast wykorzystać do zrobienia dżemu.

Dereniówka z miodem
Składniki:

• 1 kg owoców derenia,
• 0,5 l spirytusu 60-70 proc.
• 0,5 l wódki 40 proc.
• 100 g płynnego miodu.

Przygotowanie:

1. Umyj dojrzałe owoce derenia, wsyp do słoja i lekko ugnieć, by uszkodzić skórki.
2. Zalej owoce spirytusem i wódką, zamknij i odstaw na 6 miesięcy w ciemne, ciepłe miejsce.
3. Po tym czasie przecedź roztwór i dodaj do niego miód, zamknij słój i odstaw na miesiąc.
4. Przefiltruj nalewkę ponownie, rozlej do butelek i przechowuj w chłodnym miejscu.

Nalewka z derenia
Składniki:

• 1 kg dojrzałych owoców derenia,
• 0,5 l spirytusu 96 proc.
• 0,5 l wódki 40 proc.
• 1/2 kg cukru.

Przygotowanie:

1. Umyj dojrzałe owoce derenia, ponakłuwaj np. widelcem, wsyp do słoja, po czym zalej mieszanką spirytusu i wódki i odstaw w ciepłe miejsce na 2 miesiące, co jakiś czas mieszając zawartość.
2. Zlej alkohol do butelki, a owoce zasyp cukrem i odstaw w ciepłe miejsce na 7 dni.
3. Po tym czasie odciśnij sok z owoców na sicie i połącz z alkoholem, a następnie odstaw jw. na 2 tygodnie.
4. Przecedź nalewkę, rozlej do butelek i odstaw w chłodne miejsce na ok. rok, a nawet na kilka lat.

Korzystne działanie nalewki zapewnia jej regularne spożywanie w niewielkich ilościach. Dawka wynosi przeciętnie 15-40 ml dziennie, czyli do 3 łyżeczek do 2-3 łyżek.

Ponieważ dereniówka zawiera alkohol, dlatego jest niewskazana dla dzieci oraz kobiet w ciąży i karmiących piersią, jak również podczas zażywania niektórych leków, m.in. przeciwbólowych.

Sok z derenia to środek stosowany w celu wzmocnienia organizmu np. przy rekonwalescencji. Wspomaga stan naczyń krwionośnych i nerek, wspomaga też leczenie biegunek.

Przygotowanie soku z derenia nie jest łatwe ze względu na małą zawartość miąższu w owocach. Na wydobycie soku jest kilka sposobów, m.in. moczenie w wodzie i gotowanie z cukrem. Najkorzystniejsze działanie ma sok świeży, który może być też spożywany razem z miąższem w formie przecieru.

Przepis na sok z derenia
Składniki:

• 1 kg dojrzałych owoców derenia
• 3 litry wody
• 400 g cukru.

Przygotowanie:

1. Wsyp owoce derenia do garnka, lekko ugnieć lub ponakłuwaj, zalej wrzątkiem, przykryj i odstaw do następnego dnia.
2. Zlej sok i zagotuj, zalej owoce i odstaw na dobę, po czym powtórz następnego dnia i odstaw na 2 doby.
3. Po tym czasie przecedź sok i gotuj 9 min, po czym dodaj cukier i zagotuj, przelej do wyparzonych butelek.

Przepis na dżem z derenia
Składniki:

• 1 kg owoców derenia,
• 400 g cukru.

Przygotowanie:

• Umyj dojrzałe owoce derenia, przetrzyj przez sito, by odrzucić pestki, po czym połącz miąższ z cukrem i odstaw na kilka godzin.
• Następnie podgrzewaj masę, aż zgęstnieje – kropla dżemu upuszczona na zimny talerzyk nie powinna się rozpływać.

ZOBACZ: Co oznaczają dla zdrowia różne kolory warzyw?