Układ pokarmowy – jak o niego zadbać? Codzienne nawyki kontra rak jelita grubego, trzustki, żołądka i wątroby

Nowotwory są w Polsce trzecią przyczyną wszystkich zgonów, po urazach i chorobach serca. Te rozwijające się w obrębie przewodu pokarmowego stanowią 15-20 proc. wszystkich przypadków raka.

W ostatnich latach liczba zachorowań na nowotwory układu pokarmowego przekroczyła 30 tysięcy rocznie, z czego blisko 19 tys. stanowią przypadki raka jelita grubego. Aż połowę nowotworów układu trawiennego cechuje złe rokowanie, dlatego tak ważna jest ich profilaktyka.

Według danych za 2014 rok, udostępnionych przez Ministerstwo Zdrowia w ramach projektu „Mapy Potrzeb Zdrowotnych” i nie obejmujących przypadków nowotworów złośliwych i niezłośliwych, powodem największej liczby hospitalizacji w związku z chorobami układu pokarmowego są schorzenia jelit.

Podczas gdy liczba osób przyjętych do szpitala z powodu chorób wątroby, dróg żółciowych i trzustki to ok. 600 w przeliczeniu na każde 100 tysięcy osób, w związku z chorobami górnego odcinka układu pokarmowego (przełyk, żołądek, jelito cienkie) do szpitala trafia ok. 900 osób. Jednak do leczenia klinicznego z powodu zaburzeń w obrębie dolnego odcinka przewodu pokarmowego zmuszone jest nawet 1400 osób na 100 tys. mieszkańców rocznie.

Również nowotwory jelit stanowią większość przypadków raka w obrębie układu trawienia. O ile jednak wskaźniki przeżywalności dla nowotworów jelita grubego wynoszą w Polsce ponad 40 procent, dla pozostałych rodzajów niestety zwykle nie przekraczają 10 procent.

Liczba przypadków raka układu pokarmowego z roku na rok rośnie. W ostatnich czasach ma to głównie związek z nasileniem ryzyka rozwoju nowotworów jelita grubego i raka trzustki. Zmiany rozwijają się też w obrębie żołądka, pęcherzyka żółciowego, wątroby, przełyku i jelita cienkiego.

Jakie czynniki związane ze stylem życia zwiększają zagrożenie tymi nowotworami?

• Rak przełyku – aż 90 procent przypadków raka płaskonabłonkowego przełyku w Polsce wynika z palenia tytoniu i spożywania alkoholu. Częściej rozwija się on również u osób po oparzeniu przełyku i z częstą zgagą. Natomiast do rozwoju gruczolakoraka dolnej części przełyku oprócz palenia przyczynia się choroba refluksowa i otyłość.
• Rak żołądka – czynnikiem ryzyka rozwoju raka żołądka typu jelitowego, który prowadzi do zapalenia jego błony śluzowej, jest obecność w nim bakterii Helicobacter pylori, dieta zawierająca duże dawki soli kuchennej, związków azotowych (używanych do peklowania wędlin i nawożenia roślin), palenie tytoniu i picie alkoholu.
• Rak trzustki – częstsze zachorowania na ten rodzaj nowotworu dotyczą osób sięgających po tytoń, otyłych i nieaktywnych fizycznie.
• Rak pęcherzyka żółciowego – aż w 90 procent przypadków współistnieje z kamicą pęcherzyka żółciowego, która zwiększa ryzyko zachorowania na tego raka aż 7-krotnie. Do innych czynników ryzyka należy też m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Około 3 razy rzadziej od raka pęcherzyka występują w Polsce nowotwory dróg żółciowych. Zagrożenie tym dotyczącym dróg zewnątrzwątrobowych nasila m.in. przewlekłe zapalenie dróg żółciowych i otyłość.
• Rak wątroby – w 80-90 procentach przypadków pierwotnych nowotworów to rak wątrobowokomórkowy. Najważniejsze czynniki ryzyka jego rozwoju to marskość na skutek infekcji wirusami HBV i HCV, spożywanie alkoholu, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, aflatoksyny w żywności (toksyny wytwarzane przez pleśnie) i gruczolaki związane z przyjmowaniem leków hormonalnych, np. antykoncepcyjnych czy anabolicznych. W wątrobie aż 20 razy częściej od nowotworów pierwotnych rozwijają się te wtórne, czyli przerzuty raka – zwłaszcza z układu pokarmowego, m.in. jelita grubego, trzustki i żołądka.
• Rak jelita cienkiego – ryzyko rozwoju jest kilkukrotnie wyższe przy chorobach zapalnych jelit, takich jak celiakia i choroba Leśniowskiego-Crohna. Zwiększone zagrożenie dotyczy osób palących, spożywających alkohol oraz po usunięciu pęcherzyka żółciowego.
• Rak jelita grubego – nowotwory tego odcinka układu trawienia, a zwłaszcza okrężnicy, zagięcia odbytniczo-esiczego, odbytnicy i odbytu, należą do najczęściej występujących nowotworów złośliwych u obu płci. Większość z nich rozwija się na podłożu gruczolaka. Sprzyjają temu nadmierna masa ciała, niedostateczna aktywność fizyczna, niedobór witaminy D i stany zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna). Zagrożenie rakiem okrężnicy zwiększają: wysokie spożycie tłuszczów (zwłaszcza nasyconych) i/lub czerwonego mięsa, niedobory witamin i wapnia oraz usunięcie woreczka żółciowego.

Z opisu czynników pronowotworowych wiemy już, że do profilaktyki chorób układu trawienia należy m.in.:

• utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• regularny ruch,
• ograniczenie nadmiaru tłuszczu, czerwonego mięsa, peklowanych wędlin i dodatków do żywności,
• unikanie produktów wywołujących objawy niestrawności i nietolerancji.

Zalecana dieta bazuje na jak najmniej przetworzonej żywności roślinnej, dzięki czemu zapewnia szeroki wachlarz związków antyrakowych, w tym błonnika, który przyczynia się też do sprawnego trawienia i utrzymania niższej masy ciała. Dla zdrowia powinniśmy spożywać co najmniej 25 g tego składnika dziennie, natomiast optymalna dawka błonnika to 30-40 g na dobę. Związki błonnikowe warunkują sprawne oczyszczanie jelit, ale także odtruwanie organizmu z wielu szkodliwych związków, w czym wspomagają pracę wątroby.

ZOBACZ: Jak „dobre” bakterie jelitowe wpływają na zdrowie?