Co można zrobić z nawłoci? Wykorzystaj jej właściwości m.in. w chorobach układu moczowego i wypróbuj przepisy. Tak przygotuj miód z nawłoci

Nawłoć (Solidago) to nazwa rodzaju roślin astrowatych, które należą do miododajnych i dostarczają cennych surowców leczniczych. Zalicza się do niego około stu gatunków, z których tylko kilka nie pochodzi z Ameryki Północnej, lecz są i rodzime, których w Europie używano od wieków.

Nazwa rodzaju pochodzi od łacińskiego solidare lub consolidare, co oznacza wzmacnianie i przywracanie sił. Właściwości rośliny ceniono od czasów starożytnych – wśród Germanów nawłoć uchodziła za jedno z najlepszych ziół wspomagających leczenie ran.

Staropolskie nazwy pierwotnie głównej odmiany rośliny, czyli nawłoci pospolitej czy inaczej zwyczajnej, to. m.in. złota rózga, złotnik, złote ziele, prosianowłoć i złota dziewica.

Korzystny wpływ nawłoci na leczenie chorób nerek wykorzystywano w Europie już w średniowieczu, natomiast szesnastowieczny botanik Lonicerus opisał korzystne działanie trzech jej gatunków w stanach zapalnych jamy ustnej i kaszlu.

Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele nawłoci, czyli złocistożółte koszyczki nawłoci wraz z liśćmi i częścią łodygi.

W ziołolecznictwie zazwyczaj wykorzystuje się trzy rosnące w Polsce gatunki rośliny. W ziołolecznictwie europejskim, a także Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, największe znaczenie ma ten pierwszy.

Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) – rośnie dziko na terenach Europy, Azji, na północy Afryki oraz w Ameryce Północnej. Występuje pospolicie w lasach, na łąkach, nieużytkach, przydrożach, a także w ogrodach. Łodyga dorasta 1 m i w górnej części jest krótko owłosiona, w dolnej ma ciemny odcień. Eliptyczne lub lancetowate liście są ząbkowane, a koszyczki kwiatowe są dość duże i tworzą wąskie wiechy lub grona złożone. Kwitnie od sierpnia do października.

Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) – przybyła z Ameryki Północnej jako roślina ozdobna, ale ponieważ tworzy silne rozłogi korzeniowe, szybko rozprzestrzeniła się i stała uciążliwym chwastem. Dorasta wysokości 1,5 m, a nawet 2 m, a liście są bardziej podłużne i lancetowate. Koszyczki tego gatunku są mniejsze i gęściej zebrane, a rośliny kwitną już w lipcu i sierpniu, aż do późnej jesieni. Choć nawłoć kanadyjska jest wykorzystywana w fitoterapii, nie ma tak cennych właściwości, co nawłoć pospolita.

Nawłoć późna (Solidago gigantea) – została w podobny sposób zawleczona do Europy, co nawłoć kanadyjska, i tak jak ona ma nieco inny skład niż nasz gatunek rodzimy. Występuje najczęściej w południowo-wschodniej części Polski i w rejonach wzdłuż Wisły. Osiąga najwyższe rozmiary (wysokość nawet 2,5 metra) i tworzy gęste kwiatostany, a z kłączy wyrastają mnogie łodygi. W odróżnieniu od nawłoci kanadyjskiej nie są owłosione, bo dotyczy to tylko osi kwiatostanu i jego gałązek.

Nawłoć zbiera się na początku kwitnienia, gdy koszyczki kwiatowe zaczynają się rozwijać, jak również podczas zawiązywania owoców, które są drobnymi niełupkami ze „spadochronem” jak u mniszka lekarskiego.

Nawłoć zbiera się w suche dni, najlepiej rano po ustąpieniu rosy. Ziele powinno pochodzić z czystych, oddalonych od dróg miejsc o naturalnej florze, choć roślinę można też uprawiać w przydomowym ogródku, gdzie posłuży również jako dekoracja.

Podczas zbioru obcina się szczyty roślin o długości 10-25 cm, które oprócz żółtych koszyczków kwiatowych zawierają też liście i fragment łodygi, jednak nie powinny stanowić więcej niż 1/5 gotowego surowca.

Szczyty nawłoci należy wysuszyć w warunkach naturalnych, w temperaturze nie przekraczającej 40 stopni. Można rozkładać je cienką warstwą na papierze lub wieszać na sznurkach. Do przygotowania miodu nawłociowego może posłużyć też surowiec częściowo podsuszony – wystarczy powiesić wierzchołki roślin w ciemnej, przewiewnej szafce na ok. 4 dni.

Wywaru z kwitnącego ziela nawłoci można używać do farbowania tkanin, co również było tradycyjnym zastosowaniem jej ziela.

Nawłoć obfituje w związki biologicznie czynne, zwłaszcza antyoksydanty i składniki mineralne. Z przeciwutleniaczy zawiera m.in., silnie działające flawonoidy (m.in. rutynę, pochodne kwercetyny czy kemferolu), glikozydy fenolowe takie jak lejokarpozyd, saponiny, taniny, należące do karotenoidów żółte barwniki – ksantofile, a także pochodne kwasu kawowego czy lotne związki olejku eterycznego.

Ważnym składnikiem nawłoci są też polisacharydy z grupy fruktanów, które wspierają równowagę mikroflory jelitowej i układ odpornościowy.

Zastosowanie nawłoci obejmuje podanie doustne oraz działanie zewnętrzne, przy czym niepożądane efekty jej używania nie zostały dokładnie poznane. Dzienna dawka to na ogół 6-12 g kwitnącego ziela dziennie.

Przy stosowaniu wewnętrznym nawłoci należy zwiększyć spożycie płynów, ponieważ zioło to ma silne działanie moczopędne.

Kwitnące ziele nawłoci i przetwory z niego wspomagają leczenie problemów zdrowotnych takich jak:

• podrażnienie pęcherza moczowego, m.in. parcie na pęcherz, częstomocz,
• ochrona pęcherza przed stanem zapalnym, m.in. przy cewnikowaniu,
• zatrzymanie moczu,
• dna moczanowa,
• kamica nerkowa i moczowa,
• przerost gruczołu krokowego, czyli prostaty,
• kandydoza (pomocniczo),
• dolegliwości reumatyczne (pomocniczo),
• stany zapalne jamy ustnej i gardła (płukanki),
• owrzodzenia, trudno gojące się rany, opryszczka (okłady),
• wypryski, wysypki (przemywanie).

Stosowanie nawłoci w do przepłukiwania układu moczowego w przypadku ich zapalenia, a także prewencji kamicy, jest oficjalnie uznane przez niemiecką komisję E Federalnego Instytutu ds. Leków i Wyrobów, która ocenia surowce w farmakopei.

Według opinii Europejskiej Agencji Leków (EMA) nawłoć ma potencjalne zastosowanie wspomagające leczenie infekcji układu moczowego wraz z tradycyjnymi farmaceutykami takimi jak antybiotyki, ale nie stosowana oddzielnie.

Badania wskazują na zwiększoną skuteczność leczenia infekcji moczowych wraz z innymi ziołami, m.in. skrzypem lekarskim i jagodami jałowca.

Miód nawłociowy to prawdziwy miód pszczeli, produkowany przez te owady z pyłku nawłoci. Nie jest przy tym ziołomiodem, czyli miodem produkowanym przez pszczoły karmione pożywką wzbogaconą w wyciągi roślinne. Jest jednak dość rzadki i drogi, dlatego pod tą nazwą można spotkać też całkiem inny produkt. Tzw. miodek nawłociowy to nic innego, jak wyciąg ziołowy pozyskany za pomocą miodu. Można go przygotować w domu.

Przepis na miód nawłociowy
Składniki:

• 1/2 szkl. świeżego ziela nawłoci w małych kawałkach lub 1/2 szkl. suszonego,
• 2 szkl. płynnego jasnego miodu, np. wielokwiatowego.

Przygotowanie:

1. Wrzuć ziele nawłoci do słoika i zalej miodem, po czym usuń pęcherzyki powietrza za pomocą czystego drewnianego patyczka, np. do szaszłyków czy pałeczki do ryżu, ew. łyżki.
2. Zakręć słoik i postaw na oknie na 4 tygodnie, gdzie będzie poddany działaniu światła słonecznego, przy czym słoik codziennie odwracaj, by zioła były stale pokryte miodem.
3. Przecedź miód przez drobne sitko do wyparzonego słoika, wyciskając go z ziół za pomocą łyżki – z czasem powinien stać się bardziej płynny, jeśli jednak będzie za gęsty, wstaw słoik na pewien czas do kąpieli wodnej, ale nie podgrzewaj za bardzo.
4. Przechowuj miód w lodówce do 3 miesięcy. Ziół nie wyrzucaj, tylko dodaj do nalewki (przepis dalej).

Przygotowanie mieszanki nawłoci z miodem pozwala na wydobycie z nich rozpuszczalnych w wodzie związków aktywnych. Jednocześnie wysokie stężenie miodu ma działanie konserwujące.

Choć miód nawłociowy surowy (jak w powyższym przepisie) jest bogatszy w biologicznie aktywne niż ten utrwalany poprzez podgrzewanie, może mieć znacznie krótszą przydatność do spożycia. Przygotowany miodek ziołowy można jednak utrwalić i zagęścić poprzez gotowanie, dzięki czemu wytrzyma na półce szafki nawet cały rok.

Nawłoć zawdzięcza swoje cenne właściwości prozdrowotne i lecznicze obecności fitozwiązków takich jak przeciwobrzękowe flawonoidy, przeciwzapalne glikozydy fenolowe, przeciwgrzybicze saponiny trójterpenowe i ściągające taniny, czyli inaczej garbniki.

Efekty przyjmowania nawłoci obejmują działanie:

• moczopędne,
• antybakteryjne,
• przeciwgrzybicze, zwłaszcza przeciw Candida albicans,
• rozkurczowe na mięśnie gładkie narządów moczowo-płciowych,
• przeciwzapalne,
• przeciwbólowe,
• ściągające, tj. obkurczająco na naczynia krwionośne i zmniejszające obrzęk śluzówki,
• wzmacniające i uszczelniające włosowate naczynia krwionośne,
• przeciwbiegunkowe,
• immunostymulujące,
• żółciopędne i pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, a dzięki temu usprawniające trawienie.

Leczniczo stosuje się różne gatunki nawłoci w podobnych zastosowaniach, należy jednak pamiętać, że mają nieco odmienne właściwości. Naprzemienne sięganie po nie jest wskazane przy dłuższych kuracjach tą rośliną, które powinny być prowadzone w porozumieniu z lekarzem.

Choć nawłoć pospolita ma mniejsze stężenie związków aktywnych niż kanadyjska czy późna, zawiera lejokarpozyd – silny związek łagodzący zapalenie i ból z grupy glikozydów fenolowych, który w nich nie występuje. Dlatego jest najlepiej polecane w leczeniu dróg moczowych.

Ziele nawłoci można przyjmować w postaci herbatek (naparów i odwarów), syropu, wyciągu winnego i miodowego, a także nalewki. Należy przy tym pamiętać, że ze względu na silne działanie przetwory te powinny być dawkowane zgodnie z zaleceniami.

Produkty obfitujące w cukier, takie jak miód, syrop czy nalewka, nie są wskazane w przypadku cukrzycy i zaburzeń glikemii, m.in. związanych z insulinoopornością. Należy też uwzględnić przeciwwskazania dotyczące spożywania przetworów alkoholowych.

Zioło nie jest wskazane dla kobiet w ciąży i dzieci poniżej 12. roku życia. Może też nie być odpowiednie dla osób z uczuleniami, zwłaszcza astmą i alergią oddechową, a szczególnie na pyłek nawłoci, ambrozji czy aksamitki.

Rzadkie reakcje po spożyciu nawłoci mogą wiązać się z wystąpieniem wysypki na ciele.

Nawłoci nie należy przyjmować w przypadku chorób serca i obrzęków wywołanych zaburzeniami krążeniowymi, w niewydolności nerek czy ich przewlekłym zapaleniu. Kuracji doustnej nie wolno łączyć z przyjmowaniem leków diuretycznych (moczopędnych), może nie być też odpowiednia przy nadciśnieniu. W przypadku poważniejszych zaburzeń fitoterapię z użyciem nawłoci należy skonsultować z lekarzem.

Nawłoć w postaci świeżej i suszonej posłuży do przygotowania napojów oraz przetworów leczniczych.

Oto jak przygotować nawłoć do spożycia lub użycia:

• Syrop nawłociowy z cukrem: zalej ziele 200 g kwitnącego ziela nawłoci 1,5 l wrzącej wody, ostudź pod ściereczką, przykryj i wstaw na noc do lodówki. Następnie odcedź napar, dodaj sok wyciśnięty z 2 cytryn i 1 kg cukru, zagotuj, zbierz osad, napełnij gorącym syropem wyparzone butelki i zamknij.
• Syrop nawłociowy z miodem: zalej 100 g kwitnącego ziela nawłoci w kawałkach i plastry ekologicznej cytryny ze skórką taką ilością wrzątku, by przykryła składniki. Ostudź, przecedź, dodaj 5-6 łyżek miodu i przełóż do wyparzonych słoików. Przechowuj w lodówce.
• Herbatka nawłociowa: zalej 1-2 łyżeczki suszonego ziela nawłoci (3-6 g) 150 ml wrzątku (źródła podają też proporcję 2 łyżek na szkl. wody), przykryj i odstaw na 20 minut i odcedź. Dawka: 1 szkl. między posiłkami 2-4 razy dziennie maksymalnie przez 6 tygodni.
• Wino nawłociowe: napełnij połowę słoika świeżym, posiekanym zielem nawłoci i dopełnij wytrawnym białym winem, zamknij i odstaw na 2-3 tygodnie, a następnie odcedź. Dawka: 50 ml 2-3 razy dziennie.
• Okłady z nawłoci: zalej 25 g ziela nawłoci 0,5 l wrzącej wody i gotuj 2 min. Odcedź, ostudź małą porcję, nasącz niż kompres i przykładaj na chorą skórę 2 razy w ciągu dnia.

ZOBACZ: Piękne, popularne i trujące – na które rośliny trzeba uważać?