Antybiotyki wspierają leczenie infekcji bakteryjnych. Wskazania i przeciwwskazania do ich zażycia. Czym jest oporność na antybiotyki?

Antybiotyki uznawane są za jedno z największych odkryć medycznych w XX stuleciu. Pierwszy antybiotyk – penicylina – powstał przez przypadek w 1928 r. Za jego twórcę uznaje się Aleksandra Fleminga – amerykańskiego badacza, któremu do hodowli gronkowców wkradła się pleśń i unicestwiła wszystkie bakterie.

Odkrycie tego naukowca wywołało bardzo duży entuzjazm w świecie medycyny. Przy czym już w latach 30. XX w. ostrzegano przed zbyt częstym używaniem antybiotyków z uwagi na możliwość uodpornienia się bakterii. Mimo to w latach 50. w wieku państwach antybiotyki były dostępne bez recepty i stosowane jako substytut niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Zobacz: Znany antybiotyk wycofany z obrotu! GIF wydał decyzję i ostrzega – ten lek może zagrażać zdrowiu z powodu braku skuteczności

Antybiotyki to związki chemiczne, których działanie jest dwukierunkowe – polega ono na niszczeniu bakterii i hamowaniu ich rozmnażania się przez wywieranie wpływu na metabolizm. Branża farmaceutyczna rozwija się bardzo dynamicznie, co w praktyce oznacza, że na rynku udostępniane są coraz nowsze antybiotyki.

Wyróżnia się kilka podstawowych grup antybiotyków. Zdecydowanie najpopularniejszą z nich są beta-laktamowe, których działanie polega na unicestwieniu bakterii poprzez hamowanie procesu biosyntezy ściany komórek bakteryjnych. Wśród tej grupy można wymienić:

• penicyliny, które otrzymuje się z hodowli pleśni. Na ten antybiotyk uodpornionych jest wiele różnych typów bakterii w tym m.in. gronkowce i pałeczki jelitowe. Wrażliwe na ten lek są paciorkowce, które odpowiadają za anginę i zapalenie migdałków,
• cefalosporyny, które charakteryzują się podobnym mechanizmem działania do penicyliny. Za pomocą tego antybiotyku leczy się infekcje układu oddechowego, układu moczowego i układu nerwowego,
• karbapenemy, które charakteryzują się szerokim spektrum działania antybakteryjnego. Głównym wskazaniem do stosowania tego leku jest sepsa,
• makrolidy, które wykazują dużą skuteczność w leczeniu zakażeń gronkowcowych i paciorkowcowych. Przeciwwskazaniem do podania tych antybiotyków jest ciąża,
• aminoglikozydy, które cechują się dużym zakresem działania. Wykorzystywane są one w zakażeniach moczowych, ran oparzeniowych, a także w zapaleniu wsierdzia, gruczołu krokowego i opon mózgowo-rdzeniowych. Niestety powodują one również szereg skutków ubocznych – ich długotrwałe stosowanie może skutkować upośledzeniem słuchu, a także niewydolnością nerek i wątroby,
• tetracykliny, które stosowane są w głównej mierze przy zakażeniach wywoływanych przez atypowe bakterie. Ich stosowanie może skutkować podrażnieniem błony śluzowej żołądka.

Antybiotyki są lekami wykazującymi bardzo dużą skuteczność w leczeniu zakażeń o etiologii bakteryjnej. Przy czym ich nadmierne i nieodpowiedzialne stosowanie może skutkować uodpornieniem się konkretnych szczepów bakterii na działanie antybiotyków.

Przed podaniem antybiotyku zaleca się wykonanie posiewu od chorego w celu zidentyfikowania, jaka bakteria odpowiada za zakażenie. Tego typu posiew pozwala określić również wrażliwość danej bakterii na antybiotyki. Przed stosowaniem antybiotyków warto mieć świadomość, że niszczą one nie tylko chorobotwórcze bakterie, ale również florę bakteryjną organizmu, która chroni m.in. błonę śluzową żołądka. Z tego powodu konsekwencją długotrwałej antybiotykoterapii może być osłabienie układu immunologicznego.

Czytaj także: Długotrwałe branie antybiotyków szkodzi zamiast pomagać. Jakie są skutki uboczne antybiotykoterapii oraz jak oddziałuje ona na organizm?

Antybiogram to badanie mikrobiologiczne, które pozwala na określenie szczepu bakterii odpowiadającej za zakażenie. Dzięki temu badaniu można również uzyskać informacje na temat odporności i wrażliwości bakterii na antybiotyki.

W Polsce funkcjonuje niesłuszne przekonanie, że antybiotyki są dobre dla wszystkich i na wszystko. Tymczasem leczenie infekcji wirusowych antybiotykami nie ma większego sensu, ponieważ nie działają one na wirusy, ani też choroby, które są przez nie wywoływane. Co istotne, antybiotykiem nie da się wyleczyć grypy czy przeziębienia. Wskazaniem do stosowania tego typu leków nie jest katar, kaszel, złe samopoczucie czy nawet znacznie podwyższona temperatura ciała.

Konsekwencją nadużywania antybiotyków jest narodzenie nowego zjawiska tzw. odporności na antybiotyki, która jest cechą charakterystyczną niektórych szczepów bakterii. Dzięki niej są one niewrażliwe na działanie antybiotyków. Zjawisko antybiotykoodporności wymusiło na rynku farmaceutycznym tworzenie udoskonalonych środków bakteriobójczych. Wyróżnia się dwa mechanizmy nabywania odporności na antybiotyki: mutację i horyzontalny transfer genów.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) antybiotykoodporność uznawana jest za jedno z podstawowych zagrożeń dla zdrowia publicznego. Zjawisko to jest niedoceniane, nie tylko przez pacjentów, ale również przez lekarzy, co może nieść za sobą bardzo poważne konsekwencje m.in. w postaci podwyższonej śmiertelności z powodu błahych infekcji. Najpoważniejszym problemem związanym z nadużywaniem antybiotyków jest powstawanie tzw. patogenów alarmowych, czyli bakterii wieloopornych na antybiotyki. Patogeny te są grupą drobnoustrojów, stwarzających duże niebezpieczeństwo dla zdrowia ze względu na ograniczone możliwości ich zwalczania. Szczególne groźne są patogeny alarmowe typu XDR (ekstremalnie oporne), wśród których należy wymienić:

1. bakterie New Delhi, które są zmutowanymi pałeczkami zapalenia płuc,
2. Escherichia coli (pałeczka okrężnicy), która, mimo że bytuje w jelicie grubym, w nadmiernej ilości, może wywołać poważne szkody w organizmie,
3. pałeczka ropy błękitnej, na którą w szczególności narażone są osoby chore na mukowiscydozę,
4. pneumokoki, które są szczególnie niebezpieczna dla osób z obniżoną odpornością,
5. Acinetobacter, która odpowiada przede wszystkim za zakażenia szpitalne.

Antybiotykoodporność niektórych bakterii rozwija się najczęściej na skutek nadużywania antybiotyków. Przy czym nie chodzi tu wyłącznie o branżę farmaceutyczną, ale także o przemysł spożywczy, w którym dopuszcza się stosowanie antybiotyków w celach prewencyjnych.

Antybiotyki to leki bakteriobójcze, które są stosunkowo bezpieczne – zwłaszcza wtedy, gdy nie są nadużywane. Przy czym poziom toksycznego działania antybiotyków uzależniony jest od indywidualnych uwarunkowań człowieka w tym m.in. od ogólnego stanu zdrowia, diety, stylu życia i schorzeń towarzyszących. Wśród najpowszechniejszych typów skutków ubocznych antybiotyków można wymienić:

• reakcję uczuleniową, która występuje najczęściej na penicylinę. Charakterystyczne objawy nadwrażliwości na antybiotyk to: wysypka, gorączka, obrzęk i trudności z oddychaniem,
• zapalenie jelit, które jest wynikiem niszczenia przez antybiotyki flory bakteryjnej organizmu. Objawia się ono: biegunką i bólem brzucha,
• afty, zajady i pleśniawki, które mają takie samo podłoże jak zapalenie jelit,
• uszkodzenie narządu wzroku,
• uszkodzenie wątroby,
• uszkodzenie układu nerwowego.

Dowiedz się więcej: Jakie są skutki uboczne antybiotykoterapii oraz jak oddziałuje ona na organizm?

Stosowanie antybiotykoterapii w ciąży budzi wiele uzasadnionych pytań i wątpliwości. Nie należy przyjmować antybiotyków zarówno w ciąży, jak i podczas karmienia dziecka bez uprzedniej konsultacji z lekarzem. Większość antybiotyków w ciąży jest przeciwwskazana (w szczególności w I trymestrze ciąży) ze względu na możliwe negatywne działanie na płód.

Zobacz też: Jak wzmocnić odporność i nie chorować?

Przy czym w przypadku, gdy nieleczone zakażenie bakteryjne może niekorzystnie wpływać na rozwój płodu, to wówczas lekarz podstawowej opieki zdrowotnej po konsultacji z ginekologiem, może przepisać odpowiednio ukierunkowane antybiotyki. Podstawowe wskazania do podania antybiotyku kobiecie spodziewającej się dziecka to:

• zakażenie dolnych i górnych dróg oddechowych,
• zakażenie układu moczowego,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• waginoza,
• zapalenie pochwy,
• kiła, rzeżączka i inne choroby przenoszone drogą płciową,
• przedwczesne zapalenie pęcherza płodowego,
• zapalenie wsierdzia,
• zapalenie płuc,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Dowiedz się więcej: Tymi napojami nie popijaj leków

Niektóre antybiotyki osłabiają działanie tabletek antykoncepcyjnych, co wynika w głównej mierze z oddziaływania na skład mikroflory jelitowej. Z tego względu przy zażywaniu antybiotyków z poniższej listy zaleca się stosowanie dodatkowych metod antykoncepcji.

Wśród substancji czynnych antybiotyków osłabiających działanie tabletek antykoncepcyjnych należy wymienić:

1. amoksycylinę,
2. azytromycynę,
3. cefalosporyny,
4. erytromycynę,
5. klarytromycynę,
6. klindamycynę,
7. kotrimoksazol,
8. tetracykliny.

Warto przy tym podkreślić, że antybiotyk nie oddziałuje negatywnie na cykl miesiączkowy kobiety, a jego stosowanie nie ma nic wspólnego z opóźnieniem się miesiączki. Nie wykluczone jednak, że infekcja bakteryjna, wymagającej zastosowania antybiotykoterapii, może osłabić organizm na tyle mocno, że wpłynie to negatywnie na cykl menstruacyjny.

Podczas antybiotykoterapii nie należy przyjmować alkoholu, ponieważ może on osłabić działanie leków, a także wywołać niepożądane objawy w tym:

• nudności,
• wymioty, drgawki,
• bóle głowy.

Niekiedy alkohol wchodzi w reakcję z antybiotykiem, czego konsekwencją jest nagromadzenie w organizmie aldehydu octowego, który wywołuje: kołatanie serca, osłabienie organizmu, złe samopoczucie, zaczerwienienie twarzy i zaburzenia regulacji ciśnienia krwi.