Zapalenie wsierdzia – przyczyny, objawy, leczenie i możliwe powikłania. Jakie bakterie powodują infekcyjne zapalenie wsierdzia?

Zapalenie wsierdzia, czyli najbardziej wewnętrznej ściany serca, obejmuje błonę z tkanki łącznej. Wyściela ona jamy serca w postaci komór i zastawek, a także naczynia krwionośne klatki piersiowej oraz przetoki tętniczo-żylne. Pomimo znacznego postępu medycyny zapalenie wsierdzia wciąż jest groźnym dla życia stanem chorobowym.

Objawy zapalenia wsierdzia przez kilka pierwszych tygodni mogą być na tyle nietypowe, że zarówno pacjenci, jak i lekarze przypisują je innym przyczynom. Dlatego rozpoznanie i wybór metody leczenia tego stanu wymaga nie tylko konsultacji z kardiologiem, ale też współdziałania lekarzy specjalistów z innych dziedzin medycyny.

Przebieg zapalenia wsierdzia jest zróżnicowany. Przyjmuje się, że należy je podejrzewać u wszystkich pacjentów w grupie podwyższonego ryzyka.

Główne objawy zapalenia wsierdzia to:

• gorączka,
• dreszcze,
• utrata apetytu,
• zmniejszenie masy ciała,
• pojawienie się słyszalnych szmerów serca.

W przypadku zapalenia wsierdzia, które może rozwinąć się przy autoimmunologicznym zapaleniu tkanek w organizmie, tj. gorączce reumatycznej, pojawiają się też objawy takie jak wysoka temperatura ciała, bóle mięśni, stawów, pleców, klatki piersiowej i/lub brzucha, jak również nasilone pocenie się.

Brak wyżej wymienionych objawów nie stanowi podstawy do wykluczenia zapalenia wsierdzia, ponieważ niekiedy objawy stanu zapalnego są na tyle nieswoiste, że można je utożsamiać z innymi źródłami dolegliwości.

Wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki w kierunku rozpoznania infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest utrzymująca się gorączka i objawy zatorowości: duszność, ból w klatce piersiowej, przyśpieszona akcja serca i suchy kaszel.

Zapalnie wsierdzia to stan chorobowy, który według szacunków dotyka ok. 3 tys. Polaków rocznie. Ryzyko jego rozwoju rośnie wraz z wiekiem, a problem znacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.

Podłożem rozwoju zapalenia wsierdzia mogą być procesy reumatyczne, ale najczęstszą postacią jest zapalenie infekcyjne (IZW). Obejmuje ono nie tylko wewnętrzne struktury ścian serca, ale też naczynia krwionośne klatki piersiowej i okolic obecnych tam ciał obcych, takich jak protezy zastawkowe czy elektrody układu stymulującego mięsień sercowy.

Najpowszechniejszą przyczyną infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest zakażenie bakteryjne spowodowane przede wszystkim przez gronkowce (Staphylococcus). Odpowiadają one za ok. 42 proc. wszystkich przypadków IZW. Stan zapalny może być też jednak wywołany przez grzyby.

Osoby zaliczane do grupy największego ryzyka wystąpienia infekcyjnego zapalenia wsierdzia to pacjenci:

• ze sztuczną zastawką lub innym syntetycznym materiałem obecnym w jamie serca,
• po przebytym już wcześniej infekcyjnym zapaleniu wsierdzia,
• z wrodzonymi wadami serca,
• po operacjach paliatywnych.

Leczenie zapalenia wsierdzia zależy przede wszystkim od przyczyn tego stanu chorobowego. Dlatego w pierwszej kolejności stan ten powinien być właściwie rozpoznany.

Kluczową rolę w diagnostyce zapalenia wsierdzia pełnią badania obrazowe, w tym głównie: echokardiografia, która pozwala ocenić ryzyko wystąpienia zatorowości. Oprócz tego można także wykonać wielonarządową tomografię komputerową, a także obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia powinno zostać także potwierdzone diagnostyką mikrobiologiczną, a dokładniej: posiewami krwi. Badanie to jest pomocne nie tylko w rozpoznaniu przyczyn stanu chorobowego, ale również w późniejszym doborze antybiotykoterapii.

W przypadku gronkowcowego zapalenia wsierdzia zaleca się stosowanie daptomycyny i fosfomycyny, ale nie aminoglikozydów, których podawanie nie przynosi zadowalających rezultatów. Natomiast W sytuacji, gdy zapalenie wsierdzia związane jest z występowaniem ciała obcego w jamie serca, zaleca się stosowanie rifampicyny.

Powikłania po infekcyjnym zapaleniu wsierdzia są stosunkowo częste, głównie ze względu na trudności w rozpoznaniu tego stanu chorobowego. Ponadto spore grono pacjentów bagatelizuje pojawiające się objawy lub utożsamia je z innymi, zazwyczaj mniej poważnymi chorobami, a do lekarza zwłaszcza się dopiero wówczas, gdy ryzyko wystąpienia powikłań jest bardzo wysokie.

Do najpowszechniejszych powikłań zapalenia wsierdzia należą:

• Zaburzenia rytmu serca.
• Epizody zatorowe, które występują u ok. 44 proc. pacjentów z infekcyjnym zapaleniu wsierdzia.
• Niekontrolowane zakażenie: miejscowe (ropień, pseudotętniak, przetoka) lub ogólnoustrojowe spowodowane przez grzyby, gronkowce lub inne bakterie Gram-dodatnie.
• Niewydolność serca w postaci ciężkiej niedomykalności zastawki aortalnej lub mitralnej serca, utrudnienia przepływu krwi przez zastawkę z towarzyszącym obrzękiem płuc i wstrząsem kardiogennym.
• Posocznica (sepsa) i wstrząs septyczny.
• Uszkodzenie nerek, które nieuchronnie prowadzi do niewydolności tego narządu.
• Zaburzenia reumatologiczne (rzadko).

Profilaktyka minimalizująca ryzyko wystąpienia IZW jest konieczna w szczególności u osób po zabiegach operacyjnych, ponieważ w ich trakcie pojawia się duże prawdopodobieństwo przedostania się bakterii do krwiobiegu.

Działania zapobiegawcze polegają przede wszystkim na stosowaniu antybiotykoterapii u pacjentów znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka w sytuacjach takich jak:

• Zabiegi stomatologiczne w obrębie dziąseł, przestrzeni okołozębowej i śluzówki jamy ustnej, przede wszystkim ekstrakcja zębów, leczene kanałowe zębów i wszczepianie implantów zębowych.
• Zabieg usunięcia migdałków.
• Zabiegi w obrębie układu oddechowego za wyjątkiem bronchoskopii, laryngoskopii, intubacji dotchawiczej.
• Zabiegi w obrębie układu pokarmowego i moczowo-płciowego z wyłączeniem gastroskopii, kolonoskopii, cytoskopii, porodu naturalnego i porodu przez cesarskie cięcie.
• Zabiegi piercingu i tatuowania ciała zwłaszcza w obrębie jamy ustnej.

Stosowania antybiotykoterapii nie wymaga przy tym leczenie próchnicy i zakładanie aparatów ortodontycznych, a także sytuacji, w których występuję urazy błony śluzowej jamy ustnej.

ZOBACZ: Choroby sercowo-naczyniowe jako przyczyna poważnego pogorszenia stanu zdrowia i zgonów

Źródła:

1. Baig W., Sandoe J., Infekcyjne zapalenie wsierdzia. Medycyna po Dyplomie. 2010; 19: 59-64.
2. Kasiukiewicz A., Wojszek B., Infekcyjne zapalenie wsierdzia – obraz kliniczy i zasady leczenia u osób starszych. Postępy Nauk Medycznych. 2011; 8. 658-664.